Uchwała z dnia 1988-04-19 sygn. III CZP 26/88

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 26/88

Uchwała z dnia 19 kwietnia 1988 r.

Przewodniczący: sędzia SN Ł. Grygołajtys (sprawozdawca). Sędziowie SN: K. Kołakowski, Z. Świeboda.

 Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Hieronima R. przeciwko Róży P.R. o ustalenie po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 18 lutego 1988 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dłużnikowi starającemu się o paszport na wyjazd za granicę przysługuje droga sądowa o ustalenie, że proponowana przez niego forma zabezpieczenia świadczeń alimentacyjnych wobec byłej żony zaspokaja roszczenia tej wierzycielki przewidywane na czas nieobecności dłużnika w kraju?"

podjął następującą uchwałę:

Osoba ubiegająca się o wyjazd za granicę może domagać się ustalenia prawidłowego sposobu zapewnienia osobie uprawnionej do alimentów środków utrzymania w okresie pobytu za granicą (art. 189 k.p.c.).

 Uzasadnienie 

Wyrokiem z dnia 30 listopada 1985 r. w sprawie sygn. akt (...) Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy orzekł rozwód małżeństwa zawartego w dniu 26 grudnia 1968 r. między Hieronimem Stanisławem R. a Różą Krystyną P. z winy męża i zasądził od niego na rzecz byłej żony tytułem alimentów kwotę 5.000 zł miesięcznie.

W przedmiotowej sprawie powód, Hieronim R., wystąpił przeciwko pozwanej Róży R. o ustalenie, że prawo pozwanej do zabezpieczenia przyszłych alimentów zostało wyczerpane poręczeniem osoby trzeciej oraz możliwością zabezpieczenia tych roszczeń na majątku powoda, znajdującym się w kraju.

Wyrokiem zaocznym z dnia 25 listopada 1987 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo, stwierdzając, że brak jest podstawy do zastosowania art. 97 § 2 k.r.o., gdyż uprawnioną do świadczeń alimentacyjnych jest osoba dorosła, zaś przepisy prawa nie przewidują możliwości wyrażenia przez Sąd zgody w imieniu osoby dorosłej na dokonanie czynności prawnej, od której zgody zależy ważność tej czynności.

W rewizji powód wnosił o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa. Obecna na rozprawie w sądzie rewizyjnym pozwana oświadczyła, że uzależnia wycofanie zastrzeżenia co do zezwolenia na wyjazd za granicę od przeprowadzenia podziału majątku. Sąd Wojewódzki w Warszawie, rozpoznając rewizję powoda, przedstawił Sądowi Najwyższemu przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.  

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 17 czerwca 1959 r. o paszportach (jedn. tekst: Dz. U. z 1967 r. Nr 17, poz. 81) w brzmieniu nadanym nowelą z dnia 5 grudnia 1983 r. (Dz. U. Nr 66, poz. 298) prawa osób pozostających pod osobistą opieką ubiegającego się o paszport, jak również prawa do środków utrzymania od osoby ubiegającej się o paszport, są szczególnie chronione. Stanowią one dobro nadrzędne w stosunku do przysługującego obywatelom prawa do uzyskania paszportu uprawniającego do wyjazdu za granicę. Właściwy organ może odstąpić od zasady, że każdy obywatel ma prawo otrzymać paszport, między innymi w wypadku, gdy przeciwko wydaniu paszportu przemawiają ważne względy społeczne, a zwłaszcza zapewnienie środków utrzymania osobie pozostającej pod opieką ubiegającego się o paszport. Z treści powołanego art. 4 ustawy o paszportach wynika, że ochrona prawa do środków utrzymania od osoby ubiegającej się o paszport obejmuje również uprawnione osoby dorosłe. Dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego koncentrowało swoją uwagę na zapewnieniu świadczeń alimentacyjnych należnych małoletniemu od osoby ubiegającej się o paszport i wyjazd za granicę, stosując zasadę, że zabezpieczenie należnych dziecku alimentów od tego z rodziców, które zamierza wyjechać za granicę, należy do istotnych praw dziecka i może być rozstrzygnięte przez Sąd w ramach art. 97 § 2 k.r.o. (uchwała z dnia 30 maja 1985 r. III CZP 26/85 - OSNCP 1986, z. 4, poz. 45; uchwała z dnia 31 stycznia 1986 r. III CZP 69/85 - OSNCP 1987, z. 1, poz. 3; uchwała pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r. III CZP 91/86 - OSNCP 1988, z. 4, poz. 42). W razie wyjazdu za granicę osoby zobowiązanej sytuacja osoby dorosłej, uprawnionej do alimentów, w niczym nie różni się od sytuacji małoletnich dzieci, gdyż również i w tym wypadku, ze względu na trudności w egzekwowaniu alimentów od osób przebywających poza granicami kraju, należy dopuścić zabezpieczenie realizacji obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobecności zobowiązanego w kraju. Stworzenie możliwości ingerencji sądu w tego rodzaju sprawy zostało podyktowane interesem obywatela, który, jeśli dopełni obowiązku zabezpieczenia środków utrzymania osobie uprawnionej, nie może być - z tego powodu - pozbawiony prawa uzyskania paszportu i wyjazdu za granicę. Różnice między sprawami o zabezpieczenie realizacji obowiązku alimentacyjnego względem dziecka oraz względem osoby dorosłej sprowadzają się do trybu rozstrzygnięcia sądowego. W sprawach dotyczących dziecka, rozstrzyga sąd opiekuńczy na podstawie art. 97 § 2 k.r.o. w postępowaniu nieprocesowym. Taka podstawa prawna nie może mieć zastosowania w wypadku uprawnionej do alimentów osoby dorosłej.

W sprawie niniejszej strony zgodnie podały, że powód dobrowolnie reguluje zasądzone na rzecz byłej żony alimenty, ta jednak nie wyraża zgody na wyjazd zobowiązanego za granicę, mimo iż proponuje on zabezpieczenie jej należności przez poręczenie osoby trzeciej oraz zabezpieczenie roszczeń na majątku powoda, znajdującym się w kraju (akta). Zastrzeżenia pozwanej spowodowały odmowę wydania powodowi paszportu, czym została naruszona sfera jego praw osobistych.

Stosunek prawny, dotyczący obowiązków alimentacyjnych powoda, został ustalony prawomocnym wyrokiem. Ze stosunku tego wynikają dalsze skutki (odstąpienie od zasady wydania paszportu zobowiązanemu do alimentacji ze względu na ochronę prawa do środków utrzymania osoby uprawnionej), których dochodzenia w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe. Powód zatem ma interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie. Przedstawione przez powoda żądanie prowadzi do ustalenia swoistego stosunku prawnego między nim a pozwaną, że świadczenia przypadające uprawnionej w przyszłości, są dostatecznie zabezpieczone proponowanym przez zobowiązanego sposobem realizacji obowiązku alimentacyjnego na czas jego nieobecności w kraju. Żądanie powoda zatem spełnia konieczne przesłanki powództwa o ustalenie stosunku prawnego, przewidziane w art. 189 k.p.c. Rzeczą sądu będzie zbadanie, czy w konkretnych okolicznościach sprawy propozycja powoda zabezpiecza należycie interes uprawnionej i w wypadku pozytywnej oceny propozycji zobowiązanego - wydanie orzeczenia ustalającego stosownie do art. 189 k.p.c.

Z przytoczonych względów z mocy art. 391 k.p.c. udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1989 r. Nr 9, poz.140