Uchwała z dnia 1987-09-29 sygn. III CZP 54/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 54/87

Uchwała z dnia 29 września 1987 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski. Sędziowie SN: Z. Świeboda (sprawozdawca), A. Wypiórkiewicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Zofii D. z udziałem Adama D. o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Toruniu, postanowieniem z dnia 4 czerwca 1987 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w razie odmowy przez jedno z małżonków zgody na przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w trybie przewidzianym ustawą z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268 ze zm.) drugie z małżonków może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie takiej czynności na podstawie art. 39 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego?"

podjął następującą uchwałę:

W razie odmowy przez jedno z małżonków zgody na przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w trybie przewidzianym ustawą z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268 ze zm.) drugie z małżonków może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie takiej czynności na podstawie art. 39 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Uzasadnienie

Wnioskodawczyni i uczestnik pozostają w związku z małżeńskim zawartym w dniu 15 lipca 1955 r. Oboje są właścicielami gospodarstwa rolnego o powierzchni 13.97.00 ha na zasadach ustawowej wspólności majątkowej. Wnioskodawczyni liczy 60, a uczestnik 65 lat życia. Twierdzi ona, że na gospodarstwie rolnym pracuje sama przy pomocy córki i zięcia, uczestnik zaś od dłuższego czasu nie wykonuje żadnych prac, ponieważ odczuwa spadek sił. Oboje osiągnęli wiek emerytalny, dlatego zamierza przekazać gospodarstwo rolne następcy w zamian za emeryturę na rzecz jej i uczestnika. Jednakże ten ostatni nie wyraża zgody, w związku z czym wystąpiła z wnioskiem o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym.

Sąd Rejonowy w Brodnicy oddalił wniosek. Zdaniem sądu, wniosek dotyczy czynności rozporządzającej nie mającej charakteru zarządu, a zmierzającej do przeniesienia gospodarstwa rolnego. Sąd Rejonowy przy tym powołał się na treść uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1971 r. III CZP 29/71 (OSNCP 1971, z. 11, poz. 196). Według tej uchwały "przewidziane w art. 39 k.r.o. zezwolenie na dokonanie przez jedno z małżonków czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym nie może dotyczyć czynności, które w ogóle nie wiążą się z zarządem tym majątkiem, lecz zmierzają do uszczuplenia lub faktycznej likwidacji majątku objętego tą wspólnością".

Przy rozpoznawaniu rewizji wnioskodawczyni Sądowi Wojewódzkiemu w Toruniu nasunęło się zagadnienie prawne ujęte w sentencji uchwały, które przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Oboje małżonkowie obowiązani są współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym (art. 36 § 1 k.r.o.). Sposób realizacji tego obowiązku, powinien być określony przez samych małżonków w drodze porozumienia uwzględniającego konkretne warunki ich życia oraz charakter składników majątku wspólnego. Współdziałanie nie zakłada uzgodnienia nawet drobnych spraw związanych z zarządem majątkiem wspólnym. Jednakże co do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu obowiązek porozumiewania się ze współmałżonkiem wynika z art. 36 § 2 zdanie drugie k.r.o. Granicą zatem między czynnościami, których każde z małżonków może dokonywać bez jakiegokolwiek udziału współmałżonka, a czynnościami wymagającymi zgody tego ostatniego jest kryterium zwykłego zarządu. Terminem tym ustawodawca posługuje się w różnych aktach prawnych, np. w art. 199 k.c., lecz go nie wyjaśnia.

Na gruncie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przez zwykły zarząd rozumie się na ogół załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykłą eksploatacją rzeczy i utrzymywaniem jej w stanie niepogorszonym w ramach aktualnego jej przeznaczenia. Przez czynności zwykłego zarządu majątkiem wspólnym zaś należy rozumieć ogół czynności (faktycznych lub prawnych) związanych z prawidłową gospodarką majątkiem wspólnym i zaspokajaniem potrzeb rodziny. Prawidłowa gospodarka majątkiem wspólnym obejmuje wszelkie czynności związane z normalnym korzystaniem ze składników majątku wspólnego i zachowaniem ich w stanie nie pogorszonym, a więc pobieranie pożytków naturalnych i cywilnych, zawieranie umów o naprawy i remonty i innych umów, jeżeli nie pociągają one za sobą zmiany dotychczasowego sposobu korzystania z rzeczy wchodzącej w skład majątku wspólnego.

Istotna zmiana dotycząca majątku wspólnego będzie wchodziła do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. O tym, jakiego jest to rodzaju zmiana, czy ona jest wynikiem czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, z reguły decydować będą okoliczności faktyczne każdej sprawy.

Przekazanie zaś następcy gospodarstwa rolnego objętego wspólnością ustawową majątkową jest czynnością rozporządzającą, w wyniku umowy przekazania doszło do zmiany właściciela. Stanowi ono czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Jeżeli jedno z małżonków odmawia zgody na przekazanie, drugie z małżonków może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności (art. 39 k.r.o.). Chociaż przekazanie gospodarstwa rolnego następcy następuje w zamian za emeryturę, to jednak należy ono do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, albowiem na skutek czynności przekazania nastąpi zmiana właściciela i posiadacza przekazanego gospodarstwa rolnego, czyli zachodzi istotna zmiana w sferze majątku wspólnego. Do takiej zmiany potrzeba zgody obojga małżonków, a z braku zgody interwencji sądu w ramach art. 39 k.r.o.

Nie można jednak podzielić poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 25 maja 1971 r. III CZP 29/71 stwierdzającego, że rozporządzenia prawami objętymi ustawową wspólnością majątkową w ogóle nie mogą być uważane za czynności zarządu, bo nie wiążą się z zarządem tym majątkiem, lecz zmierzają do uszczuplenia lub faktycznej likwidacji majątku objętego wspólnością. Otóż rozporządzenie prawami majątkowymi należy do podstawowych postaci wykonywania praw. Każde zaś z małżonków jest co do praw objętych wspólnością podmiotem współuprawnionym i wykonuje te prawa w toku zarządu. Wprawdzie przedmiotem zarządu jest majątek wspólny, ale poszczególne czynności zarządu odnosić się będą do konkretnych składników tego majątku, czyli do praw. Do czynności odnoszących się do praw można zaliczyć zwłaszcza rozporządzanie tymi prawami. Uznanie, że rozporządzenia prawami nie wchodzą do pojęcia zarządu, prowadziłoby do wyeliminowania ich spod działania przepisów art. 36 i in. k.r.o., co z kolei niekiedy mogłoby zagrażać interesom jednego z małżonków, a nawet całej rodziny. Owo zagrożenie polegałoby na pozbawieniu małżonka istotnego środka ochrony tych interesów, jakim jest możliwość uzyskania orzeczenia sądowego na podstawie art. 40 k.r.o.

Artykuł 39 k.r.o. odnosi się więc do takich sytuacji, w których małżonek zamierzający dokonać czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym nie może uzyskać niezbędnej do tego zgody współmałżonka. W wypadku takim brak zgody drugiego z małżonków może być zastąpione przez zezwolenie sądu, udzielone na podstawie art. 39 k.r.o. Sąd zaś udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro rodziny rozumianej w ścisłym znaczeniu tego pojęcia, które określa art. 23 k.r.o.

Z tych przyczyn podjęto uchwałę jak w sentencji.

OSNC 1989 r., Nr 1, poz. 12