Uchwała z dnia 1986-09-16 sygn. III CZP 52/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 52/86

Uchwała z dnia 16 września 1986 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Niejadlik. Sędziowie SN: R. Czarnecki (sprawozdawca), Ł. Grygołajtys.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Narodowego Banku Polskiego - Oddział w S. z udziałem Spółdzielni Mieszkaniowej w S. o wpis do hipoteki po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krośnie, postanowieniem z dnia 30 maja 1986 r., do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy wpis hipoteki dokonany w dziale IV księgi wieczystej, zabezpieczający na nieruchomości wierzytelność pieniężną wraz z odsetkami, powinien precyzować wysokość tych odsetek, czy też wystarczy, iż odeśle do stopy odsetek wynikającej z obowiązujących przepisów, przy czym nie będą to odsetki ustawowe w rozumieniu art. 359 § 2 k.c.?"

podjął następującą uchwałę:

Wpis do księgi wieczystej hipoteki zwykłej, która zabezpiecza kredyt udzielony przez bank spółdzielni mieszkaniowej na finansowanie jednorodzinnego budownictwa mieszkaniowego, wymaga określenia wysokości odsetek od tego kredytu.

Uzasadnienie

We wnioskach zgłoszonych w dniu 21 stycznia 1986 r. do Państwowego Biura Notarialnego Narodowy Bank Polski stwierdził udzielenie Spółdzielni Mieszkaniowej kredytów w wysokości 16.500.000 zł i 7.500.000 zł na sfinansowanie jednorodzinnego budownictwa mieszkaniowego. We wnioskach tych domaga się dokonania wpisów hipotek do ksiąg wieczystych, wyrażonych w sumach 16.500.000 zł i 7.500.000 zł z odsetkami od kredytów, zgodnie z przepisami.

Postanowieniem z dnia 24 lutego 1986 r. Państwowe Biuro Notarialne odmówiło dokonania wymienionych wpisów z tego względu, iż pomimo wezwania Narodowego Banku Polskiego do uzupełnienia wniosków przez określenie wysokości odsetek od udzielonych kredytów (wierzytelności) Bank ten uchylił się od uzupełnienia wniosków.

Przy rozpoznawaniu środka odwoławczego od powołanego postanowienia, wniesionego przez Narodowy Bank Polski, Sąd Wojewódzki przedstawił do rozstrzygnięcia przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Umowa o ustanowienie hipoteki wymaga złożenia przez właściciela nieruchomości oświadczenia woli w formie aktu notarialnego (art. 245 § 2 zdanie ostatnie k.c.). Z kolei do wpisu hipoteki do księgi wieczystej potrzebne jest oświadczenie tego właściciela w formie pisemnej (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 19, poz. 147 w związku z art. 78 zdanie pierwsze k.c.). Natomiast art. 91 ust. 1 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. - prawo bankowe (Dz. U. Nr 7, poz. 56) głosi, że wystawiony przez bank dokument (a według art. 94 ust. 1 tego prawa ma on moc prawną dokumentu urzędowego), który stwierdza udzielenie kredytu, jego wysokość i warunki spłaty, jest podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości stanowiącej własność kredytobiorcy. Dyspozycja zatem art. 91 ust. 1 powołanego prawa bankowego oznacza, że złożenie przez bank wniosku o wpis hipoteki o treści wymienionej w tym przepisie - przedstawienie dokumentu o tej treści - zwalnia bank od obowiązku załączenia umowy kredytowej, a ponadto zastępuje wymagania ustawy co do złożenia przez właściciela nieruchomości, będącego kredytobiorcą, oświadczeń w wyżej wspomnianych formach.

W sprawie niniejszej udzielony kredyt nie ma charakteru tzw. kredytu otwartego. Hipoteka więc byłaby hipoteką zwykłą (umowną), a nie inną, w szczególności - kaucyjną czy powstającą z mocy prawa (ustawową). Przedmiotem tej hipoteki nie byłaby własność nieruchomości, lecz jej użytkowanie wieczyste przez spółdzielnię mieszkaniową będącą kredytobiorcą.

Kredyt udzielony umową kredytową jest oprocentowany (art. 25 ust. 1 prawa bankowego, § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 listopada 1982 r. w sprawie ogólnych zasad udzielania kredytów przez banki - (Dz. U. Nr 25, poz. 293). Jeżeli chodzi o wymaganie ustawy w zakresie określenia wysokości odsetek od tego kredytu (wierzytelności) we wpisie hipoteki zwykłej do księgi wieczystej, to przepisy powołanej ustawy o księgach wieczystych i hipotece (także jej art. 68-70) nie dają podstawy do wyprowadzenia stosownego wniosku. W szczególności ze stanu rzeczy polegającego na tym, że oznaczoną sumą, w której hipoteka zwykła wyraża się, jest sama wierzytelność pieniężna, a w stosunku do niej odsetki mają charakter akcesoryjny, wypływa tylko taki wniosek, że hipoteka zabezpiecza tę wierzytelność z odsetkami. Jednakże art. 58 ust. 1 pkt 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece upoważnia do określenia szczegółowych zasad prowadzenie ksiąg wieczystych, a w ramach tej m.in. delegacji zostało wydane rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 marca 1983 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 84). Otóż w dziale czwartym księgi wieczystej dokonuje się wpisów dotyczących hipoteki, a § 27 tego rozporządzenia wymienia, co wpisuje się w poszczególnych łamach tego działu. Łamy 1-4 są przeznaczone na wpisy hipoteki, a łamy 5-8 na wpisy jej zmian. Paragraf 27 pkt 2 rozporządzenia nie wspomina, że w łamie 4 (obejmującym wpisy hipoteki) wpisuje się dane co do oprocentowania wierzytelności. Natomiast § 27 pkt 5 stanowi, że w łamie 7 (obejmującym wpisy zmian) wpisuje się m.in. zmianę w oprocentowaniu wierzytelności. Zmiana wysokości odsetek możliwa jest tylko wtedy, gdy w łamie 4 istnieje wpis co do określonej wysokości odsetek od wierzytelności (kredytu). Stąd wykładnia logiczna § 27 uzasadnia stanowisko, że pkt 2 tego przepisu wymaga dokonania w łamie 4 wpisu odsetek w określonej wysokości od sumy udzielonego kredytu.

Wydane na podstawie art. 25 ust. 1 prawa bankowego zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 7 grudnia 1984 r. w sprawie odsetek od kredytów udzielanych przez banki (M.P. Nr 28, poz. 189), które weszło w życie z dniem 1 stycznia 1985 r., obejmuje także załączniki. Stosownie do załącznika nr 2 wysokość odsetek od kredytu udzielonego spółdzielni mieszkaniowej na finansowanie jednorodzinnego budownictwa mieszkaniowego wynosi 3% w stosunku rocznym. Z kolei § 1 ust. 3 zarządzenia zastrzega, że od zadłużenia z tytułu kredytu nie spłaconego w terminie bank pobiera odsetki w wysokości 18% w stosunku rocznym. W przepisie zaś do wspomnianego załącznika wyjaśnia się, że kredyt udzielony do dnia 1 stycznia 1985 r. pozostaje oprocentowany według stawek obowiązujących w dniu zawarcia umowy kredytowej. Gdyby nie było dyspozycji § 27 powołanego rozporządzenia w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w dokumencie z art. 91 ust. 1 prawa bankowego, w zakresie odsetek od kredytu bank mógłby poprzestać na wskazaniu przepisów aktu normatywnego, wydanego w ramach delegacji ustawowej, który określałby wysokość odsetek obowiązujących w dniu zawarcia umowy kredytowej. Toteż i przy tym założeniu stwierdzenie w dokumencie banku, że kredyt podlega oprocentowaniu "zgodnie z przepisami", nie wyrażałoby żadnej treści, wchodzące bowiem w rachubę przepisy stosuje się niezależnie od tego stwierdzenia.

Wszakże ani prawo bankowe, ani żaden akt normatywny wydany na podstawie tego prawa nie zawiera przepisu szczególnego w stosunku do § 27 rozporządzenia w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który zwolniłby bank od wskazania w dokumencie z art. 91 ust. 1 prawa bankowego odsetek o określonej wysokości od sumy udzielonego kredytu. W szczególności dyspozycja art. 91 ust. 1 co do tego, że dokument stwierdzający m.in. warunki spłaty kredytu jest podstawą wpisu do hipoteki, nie zawiera zwolnienia banku od wskazania w nim wysokości oprocentowania kredytu.

Z przytoczonych względów udzielono odpowiedzi jak w uchwale.

OSNC 1987 r., Nr 10, poz. 149