Uchwała z dnia 1981-11-20 sygn. III CZP 40/81

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 40/81

Uchwała z dnia 20 listopada 1981 r. 

Przewodniczący: sędzia SN J. Ignatowicz. Sędziowie SN: W. Kuryłowicz, F. Wesely (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jakuba C. przeciwko Stanisławowi K. i Krystynie K. o ustalenie stosunku prawnego po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Rzeszowie postanowieniem z dnia 4 września 1981 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. Czy dłużnik po upływie terminu przedawnienia ma interes prawny w ustaleniu wygaśnięcia wierzytelności przez zapłatę?

2. Czy w razie ustalenia istnienia wierzytelności wbrew twierdzeniu pozwu sąd powinien orzec o przedawnieniu wierzytelności?

postanowił:

I) udzielić następującej odpowiedzi na pierwsze pytanie Sądu Wojewódzkiego:

Dłużnik może mieć interes prawny w ustaleniu wygaśnięcia wierzytelności przez zapłatę także po upływie terminu jej przedawnienia.

II) odmówić odpowiedzi na drugie pytanie Sądu Wojewódzkiego.

Uzasadnienie

Powód domagał się ustalenia, że zasądzoną od niego na rzecz Karoliny K. w postępowaniu o dział spadku kwotę 33.400 zł z tytułu spłaty wpłacił w 1970 r.

Sąd Rejonowy w Kolbuszowej wyrokiem z dnia 30.V.1981 r. ustalił, że spłata zasądzoną od powoda postanowieniem Sądu Powiatowego w Kolbuszowej z dnia 31.XII.1969 r. na rzecz Karoliny K. w kwocie 33.496,78 zł została uiszczona przez powoda Karolinie K. w kwocie 47.000 zł. Sąd I instancji ustalił, że Karolina K. czuła się pokrzywdzona wysokością zasądzonej spłaty, dlatego powód dobrowolnie podwyższył tę wysokość do 47.000 zł i kwotę tę jej zapłacił w lutym 1970 r. w obecności świadka W.K.

Rozpoznając sprawę na skutek rewizji pozwanych spadkobierców Karoliny K., zmarłej w 1977 r., Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość, czy pozwany ma interes prawny w ustaleniu zapłaty długu w sytuacji, gdy wierzytelność uległa przedawnieniu (pozew został wytoczony w 1981 r.), a ponadto, gdyby przyjąć, że interes taki istnieje i gdyby twierdzenia powoda co do zapłaty nie zostały udowodnione, czy w takim wypadku sąd powinien orzec, że wierzytelność uległa przedawnieniu.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Powód ma interes prawny w ustaleniu dokonania spłaty. Stosownie bowiem do treści art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa także wówczas, gdy ma interes prawny w ustaleniu, czy jego majątek jest obciążony długiem czy też nie. Oczywiście niepewność taka musi być obiektywna, nie tylko subiektywna, na co zwraca uwagę literatura prawnicza. Obiektywność taka zachodzi wówczas, gdy jest rezultatem rozumnej oceny sytuacji, tak jak to jest w nin. sprawie, w której pozwani zaprzeczyli faktowi zapłaty. Trzeba dodać, że ustalenie zapłaty nie jest jedynie ustaleniem faktu, lecz równocześnie ustaleniem wygaśnięcia prawa i ustaleniem zaspokojenia wierzyciela.

Sprawa jest o tyle skomplikowana, że powództwo wniesiono po upływie terminu przedawnienia roszczenia pozwanych, i to terminu najdłuższego, bo 10-letniego, a powód może na to przedawnienie się powoływać, mając w ten sposób zapewnioną obronę. Jednakże nie można nie zauważyć, że istnieje zasadnicza różnica pomiędzy wygaśnięciem roszczenia przez zapłatę a jego przedawnieniem, które w stosunkach innych niż między jednostkami gospodarki uspołecznionej polega jedynie na niemożności dochodzenia roszczenia przed sądem, przy czym ten, przeciwko komu roszczenie majątkowe przysługuje, może się zrzec z korzystania przedawnienia. Należy też wspomnieć, że stosownie do art. 502 k.c. wierzytelność przedawniona, która mimo upływu przedawnienia nie wygasła, może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

W konkluzji należy zatem na pierwsze pytanie Sądu Wojewódzkiego odpowiedzieć twierdząco.

Co do drugiej wątpliwości Sądu Wojewódzkiego trzeba podnieść, że powód określił konkretnie swe żądanie o ustalenie i ograniczył je do ustalenia zapłaty. Dlatego brak jest podstaw do orzekania o przedawnieniu, gdyby okazało się, że zapłata nie nastąpiła.

Sąd Wojewódzki powziął tę drugą wątpliwość, jak wynika z jego uzasadnienia, ze względu na to, że zapłata nie została stwierdzona pismem stosownie do treści art. 75 § 1 k.c., przy czym Sąd Rejonowy, przeprowadzając dowód z zeznań świadków, nie zapytał, czy strony wyrażają na to zgodę.

Należy jednak zauważyć, że wyrażenie zgody może nastąpić w dowolnej formie, a nawet per facta concludentia. Przecież obie strony na swe twierdzenia powoływały świadków i rewizja pozwanych także nie kwestionowała prowadzenia dowodów ze świadków.

Z tych wszystkich względów z mocy art. 391 § 1 k.p.c. rozstrzygnięto przedstawione zagadnienia jak w uchwale.

OSNC 1983 r., Nr 1, poz. 7