Wyrok z dnia 1989-04-12 sygn. Uw 9/88

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Tezy

1. Przepisy par. 8 ust. 2, 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 października 1987 r. w sprawie odszkodowań za szkody wyrządzone w uprawach i plonach przez niektóre gatunki zwierząt łownych /Dz.U. nr 34 poz. 189; zm. Dz.U. 1989 nr 6 poz. 41/ są niezgodne z następującymi przepisami:

- art. 56 ust. 1 i 3 Konstytucji PRL,

- art. 44 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1959 r. o hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim /t.j. Dz.U. 1973 nr 33 poz. 197/,

- art. 2 par. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych /Dz.U. nr 31 poz. 137/ i

- art. 2 par. 1 i 3 Kpc.

2. Przepisy par. 8 ust. 2, 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 października 1987 r. wymienione w pkt 1 orzeczenia podlegają uchyleniu nie później iż w terminie 3 miesięcy, licząc od dnia doręczenia niniejszego orzeczenia, w wypadku niewykonania tego, tracą one moc z upływem powyższego terminu.

Uzasadnienie

Postępowanie cywilne służy bowiem urzeczywistnieniu norm prawnych, zawartych w prawie cywilnym, rodzinnym, itd. zgodnie z ich treścią społeczną w odniesieniu do konkretnych sytuacji. Tym samym wprowadza stan pewności prawa w dziedzinie cywilnoprawnych stosunków społecznych. Wprawdzie z przepisu art. 2 par. 2 i 3 Kpc wynika, że sprawy cywilne sensu largo /stosunki prawne o charakterze:

a) osobistym

b) rodzinnym

c) majątkowym, przy czym w tych ostatnich musi występować równorzędność podmiotów/, są rozpoznawane nie tylko w postępowaniu sądowym, lecz także pozasądowym /jak np. w postępowaniu arbitrażowym, postępowaniu przed sądami polubownymi/, ale organy te przeprowadzają postępowanie z uwzględnieniem równości obu stron, na zasadach zbliżonych do postępowania sądowego w sprawach cywilnych.

Nawiązując do treści art. 1 Kpc TK uznaje za sprawę cywilną taką sprawę, w której ochrona prawna ma się wyrażać w wywołaniu skutku prawnego w zakresie stosunku prawnocywilnego sensu largo, a więc stosunku osobistego, rodzinnego lub majątkowego, którego uczestnicy muszą na wypadek sporu wystąpić w charakterze równouprawnionych podmiotów. Istota sprawy cywilnej polega więc na tym, że uczestnicy stosunku prawnego, w którego ramach ma nastąpić skutek prawny, w razie sporu występują jako równouprawnieni partnerzy. Jeżeli choćby jeden z nich uzyskuje pozycję organu działającego z mocy swej władzy zwierzchniej, to stosunek taki nie jest stosunkiem cywilnoprawnym.

Dlatego powszechnie przyjmuje się w doktrynie prawa i judykaturze cywilnoprawny charakter stosunku odszkodowawczego, powstałego w wyniku szkody wyrządzonej przez te zwierzęta łowne, który mieści się w ogólnym systemie cywilnoprawnej odpowiedzialności odszkodowawczej. Z tego wynika, że uregulowane w art. 44 par. 1 prawa łowieckiego roszczenie o odszkodowanie za szkody wyrządzone w uprawach i plonach rolnych przez wymienione w nim zwierzęta łowne są sprawami z zakresu prawa cywilnego, czyli sprawami cywilnymi, które stosownie do art. 2 par. 1 Kpc powinny być rozpoznawane przez sądy powszechne.

W tym więc zakresie w jakim prawo łowieckie stanowi o odszkodowaniu, nie pozostającym w związku z naruszającą prawo wadliwą lub nieważną decyzją /art. 160 Kpa/ albo innym zdarzeniem o charakterze administracyjnoprawnym /np. uchylenie lub zmiana decyzji z art. 161 par. 3 Kpa/ należy rozumieć to pojęcie tak, jak je rozumie Kodeks cywilny. Nie reguluje on wszystkich stosunków cywilnoprawnych i nie jest jedynym źródłem prawa cywilnego, gdyż z różnych względów niektóre stosunki cywilnoprawne są regulowane w odrębnych ustawach, zawierających nawet większość przepisów o charakterze administracyjnoprawnym. O tym jednak, czy określone stosunki prawne są stosunkami z zakresu prawa cywilnego, nie decyduje to w jakiej ustawie zostały uregulowane, lecz treść i znamiona tych stosunków, a w szczególności oparcie ich na zasadzie prawnej równorzędności stron, to jest uprawnionego do żądania wyrównania szkody i zobowiązanego o jej naprawienie.

Prawo łowieckie nie stanowi lex specialis w stosunku do art. 431 Kc, bowiem dotyczy zwierzyny łownej, dzikiej, żyjącej w stanie wolnym, podczas gdy art. 431 Kc dotyczy zwierząt pozostających pod władaniem człowieka, który je chowa lub nimi posługuje się. W obu aktach prawnych /prawie łowieckim i Kc/ występują zróżnicowane hipotezy norm obejmujące inne sytuacje faktyczne mające znaczenie prawne. Stosownie do art. 44 par. 1 prawa łowieckiego "państwo odpowiada jedynie za szkody wyrządzone w uprawach i plonach rolnych przez dziki, łosie, jelenie i daniele. W normie tej znajdują odbicie elementy, wynikające z regulacji skutków prawnych szczególnej sytuacji, jakim jest wyrządzenie szkody przez zwierzęta żyjące w stanie wolnym. Stanowi ona tylko modyfikację zakresu i zasad odpowiedzialności odszkodowawczej wyrażonej w prawie cywilnym w sposób dostosowany do tej odrębnej sytuacji faktycznej, nie uregulowanej w Kodeksie cywilnym. Jednakże nie narusza ona konstrukcji i istoty stosunku cywilnoprawnego, z którego wynika uprawnienie i obowiązek równoprawnych podmiotów w zakresie naprawienia szkody. W stosunku tym nie wchodzi w rachubę jednostronnie i władczo wyznaczony obowiązek, wynikający ze stosunku administracyjnoprawnego lub publiczno-prawnego, w których występuje nierównorzędność stron i podporządkowanie jednej strony władzy drugiej strony.

Art. 2 par. 1 Kpc formułuje wyraźnie zasadę domniemania drogi sądów powszechnych w sprawach cywilnych, uzależniając kompetencję sądów szczególnych i innych organów od przekazania do ich właściwości spraw przez przepisy szczególne. Nie mogą to być przepisy rangi podustawowej, bowiem właściwość organów uprawnionych do rozpoznawania spraw cywilnych określono w art. 56 ust. 1 Konstytucji PRL. W tym ostatnim przepisie została wyrażona zasada, że sprawowanie wymiaru sprawiedliwości należy wyłącznie do sądów oraz, że właściwość sądów i postępowanie określają ustawy. Za cywilnoprawnym charakterem stosunku odszkodowawczego, wynikającego z art. 44 ust. 1 prawa łowieckiego przemawia także wykładnia historyczna przepisów regulujących odpowiedzialność za szkody w uprawach i plonach rolnych, wyrządzonych przez niektóre zwierzęta łowne.

TK uznał, że unormowanie zawarte w art. 44 ust. 3 wymienionej ustawy wskazuje na to, że ustawodawca upoważnił Radę Ministrów do wydania przepisów regulujących w postępowaniu administracyjnym tylko "zasad i trybu ustalenia oraz wypłaty odszkodowań", a nie właściwość organów uprawnionych do rozpatrywania sporów. Do wyłączenia drogi sądowej dla dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych bowiem niezbędny byłby wyraźny przepis ustawy pozostający w zgodności z zasadami konstytucyjnymi. Skoro brak jest wyraźnego upoważnienia w tym przedmiocie dla Rady Ministrów w przepisach par. 8 ust. 2-4 rozporządzenia z dnia 26 października 1987 r., to przekroczyła ona zakres swoich kompetencji. Dziedziny życia społeczno-gospodarczego jak ochrona praw podmiotowych, właściwość organów do realizowania tych praw, także w zakresie postępowania nie mogą w świetle zasad konstytucyjnych, być regulowane w innej formie aktu prawotwórczego, jak ustawa.