Wyrok z dnia 1995-12-01 sygn. II SA 1400/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Tezy

1. Dekret Polskiego komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej w art. 2 ust. 1 enumeratywnie określał nieruchomości ziemskie przeznaczone na cele reformy rolnej. Jest to wyliczenie zupełne, a nie przykładowe i podlega wykładni ścisłej, a nie rozszerzającej.

2. Brak jest podstaw prawnych do przyjęcia, że nieruchomości i wyposażenie budynków mieszkalnych, pałaców itp. /poza inwentarzem żywym i martwym/ podlegały także przejęciu na własność Państwa wraz z nieruchomościami ziemskimi określonymi w art. 2 ust. 1 lit. "e" powołanego dekretu, skoro przepisy dekretu nie wywłaszczały właścicieli przejmowanych nieruchomości ziemskich z całego ich mienia.

3. par. 11 pkt 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1945 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej precyzujący jakie tylko ruchomości, przedmioty osobistego użytku i elementy wyposażenia domu nie podlegają przejęciu - jako wydany bez upoważnienia ustawodawcy i wykraczający poza cele i zakres przedmiotowy powołanego dekretu - nie mógł stanowić podstawy prawnej decyzji o odmowie wydania nie związanych z gospodarstwem rolnym ruchomości i wyposażenia znajdującego się w przejmowanych budynkach mieszkalnych, pałacach itp.

Sentencja

zaskarżoną decyzję uchyla.

Uzasadnienie

Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej decyzją z dnia 25 sierpnia 1994 r. na podstawie art. 156 par. 1 i art. 158 par. 1 Kodeksu postępowania administracyjnego po rozpatrzeniu wniosku pełnomocnika pani Anny W. odmówił stwierdzenia nieważności orzeczenia Urzędu Wojewódzkiego Warszawskiego - Dział Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 30 marca 1948 r., Nr Fin. Rol. III/1581/48 oraz utrzymującej to orzeczenie w mocy decyzji Ministra Rolnictwa i Reform rolnych z dnia 15 lutego 1949 r. znak: FZ.F. Ii-20/16 dotyczących rzeczy ruchomych z majątku W., przejętych na rzecz Skarbu Państwa.

W uzasadnieniu decyzji stwierdzono co następuje:

Orzeczenie Urzędu Wojewódzkiego Warszawskiego - Dział Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 30 marca 1948 r. dotyczyło zwrotu Beacie B. ruchomości w nim wyszczególnionych, a uprzednio przejętych na rzecz Skarbu Państwa. Orzeczenie to zostało utrzymane w mocy decyzją Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 15 lutego 1949 r.

Wymienione orzeczenia wydane zostały na podstawie par. 11 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Zgodnie z par. 11 pkt 1 tego rozporządzenia przejęciu od właścicieli ziemskich nie podlegają: przedmioty służące do osobistego użytku właściciela przejmowanego majątku, członków jego rodziny, jak np. ubrania, obuwie, pościel, biżuteria, meble, naczynia kuchenne itp. nie mające związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego oraz jeżeli nie posiadają wartości naukowej, artystycznej lub muzealnej, zapasy artykułów spiżarni domowej, zwierzęta i ptaki pokojowe.

Przepisy dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej oraz rozporządzenia wykonawczego do tego dekretu z dnia 1 marca 1945 r. są nadal obowiązującą normą i w związku z tym brak jest podstaw prawnych do stwierdzenia, że orzeczenie Urzędu Wojewódzkiego Warszawskiego z dnia 30 marca 1948 r. oraz decyzja Ministra Rolnictwa Reform Rolnych z dnia 15 lutego 1949 r. wydane zostały bez podstawy prawnej.

Na powyższą decyzję wniósł skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego pełnomocnik A.W., wnosząc o uchylenie zaskarżonej decyzji. (...)

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawach dotyczących legalności decyzji o przejęciu na własność państwa nieruchomości ziemskich na podstawie dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej wielokrotnie pojawiał się trudny i złożony problem sprowadzający się do odpowiedzi na zasadnicze pytanie:

Czy przepisy powołanego wyżej dekretu zawierały upoważnienie dla Ministra Rolnictwa Reform Rolnych do wydania rozporządzenia wykonawczego, a jeśli tak - to jaki był zakres tego upoważnienia i jakich zagadnień dotyczył?

By przejść do dalszych rozważań, niezbędnie jest przypomnienie dwóch przepisów dekretu, które mogą stanowić punkt wyjścia do tych rozważań, to jest art. 8 i art. 20 dekretu. (...)

Tak więc przyjmując - mimo prawnych zastrzeżeń, że Minister Rolnictwa i Reform Rolnych miał zawarte w art. 8 i art. 20 dekretu upoważnienie do wykonania rozporządzenia wykonawczego z dnia 1 marca 1945 r., powstaje dalsze zasadnicze dla rozstrzygnięcia sprawy niniejszej pytanie:

Czy przepis par. 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej - nie wykraczał poza ramy upoważnienia zawartego w cytowanym dekrecie do wydania rozporządzenia wykonawczego?

Przechodząc do rozważań w tej zasadniczej dla rozstrzygnięcia sprawy niniejszej kwestii, niezbędne jest przytoczenie par. 11pkt 1 cytowanego rozporządzenia, który stanowił co następuje:

"Przejęciu od właścicieli ziemskich nie podlegają:

a/ przedmioty służące do osobistego użytku właściciela przejmowanego majątku i członków jego rodziny, jak np. ubrania, obuwie, pościel, biżuteria, meble, naczynia kuchenne itp., nie mające związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego oraz jeżeli nie posiadają wartości naukowej, artystycznej lub muzealnej,

b/ zapasy artykułów spiżarni domowej,

c/ zwierzęta i ptaki pokojowe".

Przede wszystkim rozważyć należy te przepisy dekretu, które mają rozstrzygające znaczenie dla ustalenia celów reformy oraz zakresu przedmiotowego dekretu, tj. przejmowania - i jakich - nieruchomości ziemskich na cele reformy rolnej.

Dotyczy to art. 1, 2 i 6 dekretu. (...)

Z powyższych przepisów wynika, że:

a/ reformę rolną uznano za konieczność państwową i gospodarczą /art. 1 ust. 1/,

b/ ustrój rolny w Polsce oparty miał być na silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej produkcji gospodarstw, stanowiących prywatną własność ich posiadaczy /art. 1 ust. 1 zdanie drugie/,

c/ przeprowadzenie reformy rolnej obejmowało m.in. upełnorolnienie gospodarstw karłowatych, małorolnych i średniorolnych, tworzenie nowych gospodarstw /np. dla bezrolnych robotników i pracowników rolnych/, tworzenie w pobliżu miast ośrodków przemysłowych gospodarstw dla produkcji ogrodniczo-warzywniczej oraz zarezerwowanie odpowiednich terenów na cele określone w dekrecie /art. 1 ust. 2 lit. "a, b, c, d i e"/,

d/ zakres przedmiotowy dekretu, tj. jakie nieruchomości ziemskie przeznaczone są na cele reformy rolnej, określony został enumeratywnie w art. 2 ust. 1 lit. "a, b, c, d i e" dekretu, w "ustępie" drugim i trzecim art. 2 ust. 1 dekretu, przy jednoczesnym uznaniu w art. 2 ust. 2 dekretu za nieważne wszystkich prawnych lub fizycznych działów nieruchomości ziemskich, wymienionych w art. 2 ust. 1 lit. "e", dokonanych po dniu 1 września 1939 r.,

e/ Minister Rolnictwa i Reform Rolnych z mocy samego prawa objął niezwłoczny zarząd państwowy nad nieruchomościami ziemskimi, wymienionymi w art. 2 wraz z budynkami i całym inwentarzem żywym i martwym oraz znajdującymi się na tych nieruchomościach przedsiębiorstwami przemysłu rolnego.

Nigdzie natomiast w dekrecie nie została uregulowana sprawa przejęcia ruchomości i wyposażenia przejmowanych na własność Państwa nieruchomości budynków mieszkalnych.

Treść powołanych wyżej przepisów nie zawiera żadnego, ani szczegółowego, ani generalnego rozwiązania tej kwestii.

Jest to - zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego w niniejszym składzie - logiczna konsekwencja omówionych wyżej celów reformy rolnej, zakresu przedmiotowego dekretu, tj. enumeratywnego wyliczenia w art. 2 nieruchomości ziemskich przeznaczonych na cele reformy rolnej. (...)

Z tych względów Naczelny Sąd Administracyjny wyraża następujący pogląd prawny:

1. Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej w art. 2 ust. 1 enumeratywnie określał nieruchomości ziemskie przeznaczone na cele reformy rolnej. Jest to wyliczenie zupełne, a nie przykładowe i podlega wykładni ścisłej, a nie rozszerzającej

2. Brak jest podstaw prawnych do przyjęcia, że nieruchomość i wyposażenie budynków mieszkalnych, pałaców itp. /poza inwentarzem żywym i martwym/ podlegały także przejęciu na własność państwa wraz z nieruchomościami ziemskimi określonymi w art. 2 ust. 1 lit. "e" powołanego dekretu, skoro przepisy dekretu nie wywłaszczały właścicieli przejmowanych nieruchomości ziemskich z całego ich mienia.

3. par. 11[1] rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1945 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej precyzujący jakie tylko ruchomości, przedmioty osobistego użytku i elementy wyposażenia domu nie podlegają przejęciu - jako wydany bez upoważnienia ustawodawcy i wykraczający poza cele i zakres przedmiotowy powołanego dekretu - nie mógł stanowić podstawy prawnej decyzji o odmowie wydania nie związanych z gospodarstwem rolnym ruchomości i wyposażenia znajdującego się w przejmowanych budynkach mieszkalnych, pałacach itp.

Odmowa zastosowania w niniejszej sprawie par. 11 cytowanego rozporządzenia jako podstawowego aktu nie opartego na upoważnieniu ustawodawcy i wykraczającego poza cele i zakres przedmiotowy dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej - znajduje pełne oparcie w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz w stanowisku Trybunału Konstytucyjnego, zawartym w powołanym w skardze postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 września 1987 r. P 3/87 /OTK 1987 str. 61 i nast./.

Jak wynika z protokołu przejęcia na cele reformy rolnej nieruchomości ziemskiej /protokół z dnia 4 lutego 1945 r. - w aktach adm./ - majątek ziemski W. miał łączną pow. 301 ha 20 arów w tym: 178 ha gruntów ornych, 32 ha łąk dwukośnych, 7,60 ha pastwisk, 2,80 ha ogrodów warzywnych, 22,20 ha parków.

Po zasięgnięciu opinii Biura Kontroli przy Radzie Państwa /pismo Wicedyrektora Biura do Kierownika Działu Rolnictwa i Reform Rolnych w Warszawie Urzędu Wojewódzkiego z dnia 9 marca 1948 r. - w aktach adm./ w dniu 30 marca 1948 r. z upoważnienia Wojewody Warszawskiego - Dyrektor Działu Rolnictwa i Reform Rolnych wydał orzeczenie o zwrócenie Beacie B. - wdowie "po Adamie B., b. właścicielu W." niezbędnych ruchomości osobistego użytku, podlegających zwrotowi na podstawie par. 11 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. Orzeczenie to obejmuje łącznie 94 pozycje /utrzymane ono zostało w mocy decyzją Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 15 lutego 1949 r./.

Jedynie dla ilustracji wskazać należy niektóre z nich: fotel biało lakierowany /brak nogi/, szafka dwudrzwiowa z drzewa różanego z brązami z 2-ma medalionami porcelanowymi z białym marmurem, ok. 1850 r., para doniczek fajansowych białych, stolik orzechowy, imbryk z maszynką - plater, wieszak żelazny, dzbanuszek szklany, teka z fotografiami rodzinnymi, frak, reprodukcje w ramkach itp.

W aktach sprawy znajdują się także spisy mebli zabytkowych znajdujących się w pomieszczeniach zajętych przez Prezydium Rady Ministrów, mebli niezabytkowych w tych samych pomieszczeniach, spisy mebli oraz innych przedmiotów niezabytkowych znajdujących się w pomieszczeniach Pałacu w W. zajętych przez Muzeum Narodowe.

Z uwagi na naruszenie prawa materialnego, na zasadzie art. 207 par. 2 pkt 1 Kpa, orzeczono jak w sentencji.