Postanowienie z dnia 2004-03-16 sygn. GZ 4/04

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Tezy

Sędzia jest wyłączony w sprawie na podstawie art. 18 par. 1 pkt 7 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz.U. nr 153 poz. 1270/ jeżeli brał udział w rozstrzyganiu konkretnej, indywidualnej sprawy w organach administracji publicznej, tożsamej ze sprawą zawisłą przed sądem administracyjnym.

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA Andrzej Kisielewicz po rozpoznaniu w dniu 16 marca 2004r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Gospodarczej zażalenia [...] SA w Poznaniu na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 stycznia 2004r. sygn. akt V SA 1127/03 w sprawie ze skargi [...] SA w Poznaniu na decyzję Dyrektora Izby Celnej w Warszawie z dnia 19 lutego 2003r. nr [...] w przedmiocie uznania zgłoszenia celnego za nieprawidłowe postanawia: - oddalić zażalenie.

Uzasadnienie

GZ 4/04

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 28 stycznia 2004r. oddalił wniosek skarżącej [...] SA w Poznaniu z dnia 16 stycznia 2004r. o wyłączenie sędzi Ewy Jóźków ze składu orzekającego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, w sprawie ze skargi tej Spółki na decyzję Dyrektora Izby Celnej w Warszawie z dnia 19 lutego 2003 r. nr [...], w przedmiocie uznania zgłoszenia celnego za nieprawidłowe.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd podał, że wniosek o wyłączenie sędzi Ewy Jóźków został oparty na zarzucie, że sędzia Ewa Jóźków pełniąc wcześniej funkcję Wiceprezesa Głównego Urzędu Ceł z upoważnienia Prezesa Głównego Urzędu Ceł wystosowała do Prezesa Zarządu Stowarzyszenia Przedstawicieli Firm Farmaceutycznych w Polsce pismo z dnia 17 stycznia 2002 r. Nr [...], zawierające odpowiedź na pismo tego Stowarzyszenia, w której przedstawiono niektóre ogólne zasady postępowania celnego, dotyczące zgłoszeń celnych. Strona wnioskująca o wyłączenie sędzi uznała to pismo z dnia 17 stycznia 2002r. za " akt ingerencji GUC w osobach Prezesa i Wiceprezesa w postępowanie organów celnych", prowadzącej do "wydania zaskarżonej decyzji", co jej zdaniem uzasadnia powołanie się na art. 18 § 1 pkt 7 ustawy z dnia 30.08.2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270), według którego sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy w sprawach, w których brał udział w rozstrzyganiu sprawy w organach administracji publicznej.

Wojewódzki Sąd Administracyjny ustalił, że sędzia Ewa Jóźków jest sędzią Naczelnego Sądu Administracyjnego od 1 stycznia 2003r. Przed powołaniem na stanowisko sędziego NSA pracowała w Ministerstwie Finansów, a wcześniej - od połowy grudnia 2001r. do 30 kwietnia 2002r. pełniła funkcję Wiceprezesa Głównego Urzędu Ceł. W czasie orzekania przez organy celne obu instancji w sprawie zakończonej zaskarżoną decyzją nie pełniła już funkcji Wiceprezesa GUC. Podpisane przez nią jako Wiceprezesa Głównego Urzędu Ceł pismo z dnia 17 stycznia 2002r., adresowane do Prezesa Zarządu Stowarzyszenia Przedstawicieli Firm Farmaceutycznych w Polsce wyjaśniało jedynie niektóre ogólne zasady postępowania celnego, w szczególności przewidzianą prawem dopuszczalność weryfikacji przyjętych zgłoszeń celnych i korekty wartości celnej w razie jej nieprawidłowości.

Zdaniem WSA okoliczności te nie uzasadniają wyłączenia sędzi Ewy Jóźków zarówno na podstawie art. 18 § 1 pkt 7, jak i art. 19 ustawy -Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Treść pisma, a także jego adresat nie pozwalają bowiem na uznanie tego działania za ingerencję organu celnego w postępowanie celne, zakończone zaskarżoną decyzją administracyjną, a więc nie ma podstaw do przyjęcia, że w ten sposób sędzia Ewa Jóźków brała udział w rozstrzyganiu sprawy administracyjnej, która później stała się przedmiotem rozpoznania przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.

Firma [...] S.A., wniosła do Naczelnego Sądu Administracyjnego zażalenie na to postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 stycznia 2004 r., domagając się jego uchylenia i przekazania wniosku o wyłączenie sędziego do ponownego rozpoznania lub o zmianę postanowienia - zgodnie z treścią wniosku o wyłączenie sędziego.

Zaskarżonemu postanowieniu zarzuciła istotne dla sprawy naruszenie następujących przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi : art. 18 § 1 pkt 1, 5, 7, art. 19 oraz art. 141 ust. 4 w związku z art. 166 tej ustawy, a także naruszenie przepisów Konstytucji RP : art. 2 w związku z art. 8 ust. 2, art. 10 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 2, art. 45 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 2 i wreszcie – naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950r.

Zdaniem skarżącej Sąd dokonał niewłaściwej kwalifikacji stanu faktycznego i niewłaściwej wykładni prawa, a ponadto postanowienie nie zostało właściwie uzasadnione.

W zażaleniu wskazano ponadto, że Sąd błędnie ocenił charakter działań sędzi Jóźków w czasie, w którym pełniła funkcję wiceprezesa GUC oraz pominął faktyczny wpływ tych działań (m.in. wydania pisma z dnia 17 stycznia 2002 r.) na sposób rozstrzygania sprawy [...] przez organy administracji celnej.

Podkreślono też, że Sąd nie wziął pod uwagę faktu, że orzeczenie sądu w głównym postępowaniu ze skargi [...] na decyzję Dyrektora Izby Celnej może wpłynąć na prawa i obowiązki sędzi Jóźków (ze względu na możliwość skierowania przeciwko sędzi roszczenia regresowego, przysługującego następcy prawnemu GUC). Nie rozważył okoliczności, że wydanie pisma z dnia 17 stycznia 2002 r. przez ówczesną Wiceprezes GUC Ewę Jóźków należy także zakwalifikować także jako świadczenie usług prawnych związanych ze sprawą.

Skarżąca upatruje rażąco niewłaściwej interpretacji i zastosowania prawa w szczególności w : a) utożsamieniu procesu rozstrzygania z samym rozstrzygnięciem (decyzją), co stanowi niewłaściwą wykładnię przepisu art. 18 § 1 pkt 7 ustawy procesowej, b) pominięciu w rozstrzygnięciu analizy przepisów art. 18 § 1 pkt 1 i 5 tej ustawy, c) zastosowaniu zawężającej wykładni przepisu art. 19 ustawy, d) nieuwzględnieniu przy interpretacji art. 18 i art. 19 ustawy przepisów art. art. 2, 10 ust. 2 oraz 45 ust. l Konstytucji RP.

Skarżąca zarzuciła ponadto, że treść uzasadnienia postanowienia nie odpowiada ustawowym wymaganiom, określonym w art. 141 ust. 4 ustawy procesowej, znajdującym tu zastosowanie ze względu na odesłanie zawarte w art. 166 tej ustawy. W szczególności brak w nim przytoczenia pełnej podstawy prawnej postanowienia oraz brak dostatecznego wyjaśnienia zastosowanej wykładni przepisów wspomnianej ustawy.

W obszernym i szczegółowym uzasadnieniu tych zarzutów skarżąca podniosła, że jej zdaniem sędzia Ewa Jóźków sprawując funkcję Wiceprezesa GUC sprawowała nadzór nad pionami orzecznictwa w organach administracji celnej niższego szczebla i była włączona personalnie i organizacyjnie w proces ustalania argumentacji prawnej (ustalania podstaw prawnych) dla przyszłych decyzji wobec firm farmaceutycznych oraz interpretacji przepisów prawa, która służyła następnie organom administracji celnej niższych instancji do wszczynania postępowań przeciwko importerom farmaceutycznym, w tym [...] Dowodem tego jej zaangażowania było pismo wystosowane przez Wiceprezes GUC w dniu 17 stycznia 2002 r. (pismo jest jedynie zewnętrznym wyrazem zaangażowania kierownictwa GUC w tę

sprawę).

Teza dotycząca zaangażowania Wiceprezes GUC w sprawy postępowań wszczętych przeciwko firmom farmaceutycznym nie wymaga – zdaniem skarżącej - uzasadnienia w drodze bezpośrednich dowodów. Zaangażowanie to wynikało bowiem wprost z przepisów prawa, a w szczególności z art. 280 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. - Kodeks celny w brzmieniu sprzed nowelizacji z maja 2002 r., który stanowił, iż do zadań Prezesa Głównego Urzędu Ceł należy m.in. realizacja polityki celnej państwa, współudział w kształtowaniu polityki celnej państwa oraz sprawowanie nadzoru nad organami celnymi. Treść pisma Wiceprezes GUC, Ewy Jóźków promuje nową interpretację prawa celnego, przedstawioną po raz pierwszy przez prezesa GUC, Zbigniewa Bujaka, w piśmie z 28 września 2001 r. W swej końcowej części pismo Wiceprezes GUC odnosi się wprost do argumentów podnoszonych przez importerów leków zrzeszonych w Stowarzyszeniu Przedstawicieli Firm Farmaceutycznych (SPFFP), do której to grupy należy między innymi [...]. W związku z tym nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu, że pismo z 17 stycznia 2002 r. wskazywało jedynie "niektóre ogólne zasady postępowania". W istocie bowiem w sposób aktywny promowało i wyjaśniało nową interpretację prawa celnego i odnosiło się wprost do twierdzeń SPFFP, reprezentującego w kontaktach z organami administracji importerów leków, w tym skarżącą.

Potwierdzeniem wpływu tego pisma na konkretne decyzje podejmowane w postępowaniach celnych przeciwko firmom farmaceutycznym jest fakt przytaczania w uzasadnieniach tych decyzji treści pisma GUC z 17 stycznia 2002r. Decyzje te były więc wydawane zgodnie z wolą kierownictwa GUC.

Treść owego pisma z dnia 17 stycznia 2002r. dowodzi również, że Wiceprezes GUC (Ewa Jóźków) miała świadomość swego uczestniczenia w tej formie w rozstrzyganiu sprawy. Pouczyła bowiem adresata o administracyjnej i sądowej drodze odwoławczej. Tego typu klauzule stosuje się zaś we władczych rozstrzygnięciach.

Stanowiska, że pismo z dnia 17 stycznia 2002r. jest wyrazem uczestniczenia w rozstrzyganiu sprawy administracyjnej nie podważa – według skarżącej – fakt, że adresatem tego pisma nie była [...] ale Stowarzyszenie Przedstawicieli Firm Farmaceutycznych w Polsce. Uznanie, iż konkretna osoba brała udział w "rozstrzyganiu sprawy" nie jest bowiem uzależnione od tego, czy osoba ta kontaktowała się bezpośrednio z podmiotem, którego sprawa ta dotyczy. Istotne jest natomiast to, czy pismo to spełnia przesłanki "bycia elementem rozstrzygania w sprawie", co uznać należy za bezdyskusyjne.

Skarżąca wywodzi w związku z tym, że "rozstrzyganie" sprawy jest procesem wieloetapowym, a interpretacja prawa jest elementem tego procesu. Proces ten jest rozłożony w czasie i może współuczestniczyć w nim więcej niż jedna osoba. Nie można zatem utożsamiać rozstrzygnięcia sprawy z jego materialnym rezultatem w postaci decyzji organu państwa. Wobec tego wykładnia językowa treści przepisu art. 18 § 7 pkt 7 ustawy procesowej prowadzi do wniosku, że przepis ten stosuje się do sytuacji, w których sędzia uczestniczył w którymkolwiek z etapów postępowania administracyjnego, zakończonego rozstrzygnięciem sprawy. Pojęcie "rozstrzygania sprawy" ma zresztą szerszą treść niż pojęcie "wydanie orzeczenia" (decyzji), użyte w treści art. 18 § 1 pkt 6 tej ustawy procesowej. Za szerszym jego rozumieniem przemawia również wykładnia funkcjonalna. Celem art. 18 § 1 pkt 7 ustawy procesowej jest bowiem zabezpieczenie bezstronnego wymiaru sprawiedliwości poprzez : a) wyłączenie od orzekania osoby, której proces intelektualny może być warunkowany "przedsądem", tj. wewnętrznym przekonaniem, które wyrobiła sobie ta osoba, działając jako przedstawiciel organu państwa, b) wyłączenie od orzekania osoby, której więzi zawodowe mogą wpłynąć negatywnie na proces wyrokowania, c) przeciwdziałanie sytuacji, w której zakłócony zostaje proces intelektualny sędziego poprzez fakt, że sędzia nie uwzględnia niektórych koniecznych elementów tego procesu, gdyż zastępuje je wiedzą lub poglądem prawnym nabytym podczas rozstrzygania tej samej sprawy w ramach sprawowania funkcji w organie administracyjnym.

Strona skarżąca nie podziela również stanowiska Sądu co do tego, że skoro w czasie orzekania przez organy celne w sprawie [...] sędzia Ewa Jóźków nie pełniła już funkcji Wiceprezesa GUC, to nie mogła brać udziału w rozstrzyganiu tej sprawy. Z przepisu art. 18 § 1 pkt 7 ustawy procesowej nie wynika jakakolwiek cezura. Rozstrzyganie sprawy jest procesem wieloetapowym, rozciągniętym w czasie, nie dającym się sprowadzić wyłącznie do wydania finalnego rozstrzygnięcia i dlatego fakt odejścia sędzi ze stanowiska Wiceprezesa GUC przed wydaniem ostatecznej decyzji administracyjnej w te sprawie sam przez się nie odbiera jej wcześniejszej aktywności znamion "brania udziału w rozstrzyganiu tej sprawy".

Zdaniem strony skarżącej, ze względu na cele aksjologiczne przepisów dotyczących wyłączenia sędziego, każdy z użytych w nich terminów powinien być interpretowany szeroko. Wskazówka to dotyczy również pojęcia "sprawy" (art. 18 § 1 pkt 7 ustawy). Termin "sprawa" ma tu znaczenie materialno – prawne. Chodzi więc o sferę interesów prawnych lub obowiązków, będących przedmiotem rozstrzygnięcia decyzją administracyjną, a nie o sprawę administracyjną w znaczeniu procesowym, odnoszącym się do konkretnego postępowania administracyjnego, zakończonego decyzją administracyjną.

Skarżąca zarzuciła również, że Sąd nieprawidłowo przyjął, że nie zachodziły okoliczności uzasadniające wyłączenie sędzi Ewy Jóźków na podstawie art. 19 ustawy procesowej. Przepis ten stanowi, że niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 18, sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli pomiędzy nim a jedną ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywoływać wątpliwości co do bezstronności sędziego.

Zdaniem skarżącej użytemu w tym przepisie określeniu "stosunek osobisty" należy nadać szerokie znaczenie, obejmując nim różne przypadki zależności interpersonalnych, bo tylko wówczas przepis o wyłączeniu sędziego ze względu na "stosunek osobisty" może być gwarantem niezawisłości sędziowskiej.

Skarżąca zarzuca, że Sąd naruszył również przepis art. 18 § 1 pkt 5 ustawy procesowej. Według skarżącej działanie sędzi Ewy Józków w czasie, gdy pełniła funkcję Wiceprezesa GUC wyczerpuje - niezależnie od pozostałych, dalej idących podstaw wyłączenia - przesłankę świadczenia usług prawnych dla jednej ze stron sporu lub świadczenia innych usług. Zakresem znaczeniowym pojęcia "świadczenia usług" należy bowiem objąć wszelkie działania polegające na udzielaniu pomocy w zakresie prawa. Desygnatem analizowanego pojęcia będzie więc sporządzanie opinii prawnych, wyrażanie stanowisk prawnych, dokonywanie aktów interpretacji prawa itp. - nawet wtedy, jeżeli działania takie nie są związane z wykonywaniem zawodu prawnika (radcy prawnego, adwokata). Przy takim rozumieniu "świadczenia usług" działanie Wiceprezes GUC, Ewy Józków, polegające na wydaniu pisma z dnia 17 stycznia 2002 r., którego treść stanowiło m.in. wyrażenie stanowiska prawnego reprezentowanego przez GUC, wydanie opinii prawnej w ramach obowiązków urzędniczych ze wskazaniem relewantnych dla sprawy przepisów prawa – mieści się w dyspozycji art. 18 § 1 pkt 5 ustawy procesowej. O szerokim rozumieniu pojęcia "usług" użytego w art. 18 § 1 pkt 5 świadczy ponadto, w ocenie strony skarżącej, że przepis ten mówi również o świadczeniu "jakichkolwiek innych usług związanych ze sprawą". Termin "usługa" należy więc w tym przypadku interpretować zgodnie z jego potocznym znaczeniem, jako wykonanie na czyjąś rzecz działalności służącej dla zaspokajania określonych potrzeb. W tym rozumieniu za świadczenie usług można z pewnością uznać wykonywanie czynności w związku z pozostawaniem w stosunku pracy. Rozważając cel przepisu (art. 18 § 1 pkt 5 ustawy), uznającego "świadczenie jakichkolwiek innych usług w związku ze sprawą" za podstawę wyłączenia sędziego z mocy przepisów prawa należy uznać wykonywanie przez niego pracy w związku ze sprawą. W tym rozumieniu pojęcie "świadczenia jakichkolwiek innych usług związanych ze sprawą" z pewnością odnosi się do działań sędzi Ewy Jóźków w przedmiotowej sprawie.

Skarżąca zarzuciła wreszcie, że Sąd w postanowieniu o oddaleniu wniosku o wyłączenie sędziego nie wziął pod uwagą regulacji przepisu art. 18 § 1 pkt 1ustawy procesowej. Uznanie przez Sąd argumentów podnoszonych przez skarżącą w toczącym się postępowaniu sądowym za zasadne spowoduje, że następca prawny GUC będzie mógł ponieść wobec [...]odpowiedzialność za wyrządzoną [...] szkodę. W takim przypadku następcy prawnemu GUC przysługiwać będzie roszczenie regresowe względem m.in. Ewy Józków (także po ustaniu stosunku pracy), jako że sędzia Ewa Jóźków, w czasie gdy pełniła funkcje Wiceprezesa GUC, poddana była rygorom odpowiedzialności materialnej za szkodę wyrządzoną pracodawcy. Należy więc uznać, że wydanie orzeczenia niekorzystnego dla [...] leży w interesie sędzi Ewy Jóźków, która tym sposobem uniknie możliwości poniesienia odpowiedzialności prawnej za swoje działania w przeszłości. Tym samym sytuacja, w której znajduje się sędzia Jóźków, wyczerpuje przesłankę wyłączenia od orzekania, przewidzianą w przepisie art. 18 § 1 pkt 1 ustawy, ponieważ wynik postępowania głównego może wpłynąć na jej prawa lub obowiązki.

Oprócz przedstawionych wyżej zarzutów dotyczących naruszenia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie prawa materialnego skarżąca zarzuca zaskarżonemu postanowieniu brak należytego uzasadnienia, co stanowi naruszenie art. 141 § 4 w związku z art. 166 ustaw procesowej. W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia w ogóle nie została przeprowadzona interpretacja przepisów stanowiących podstawę prawną orzekania, mimo ich niedookreślonego charakteru. Sąd zrezygnował z przedstawienia przyjętego przez siebie rozumienia klauzul generalnych takich jak "udział sędziego w rozstrzyganiu sprawy", oraz "stosunek osobisty łączący sędziego ze stroną", składających się na treść ustawowych przesłanek wyłączenia sędziego.

Co więcej, Sąd błędnie przytoczył podstawę prawną z art. 18 § 1 pkt 7 ustawy, stwierdzając w uzasadnieniu postanowienia, iż ,,pismo Prezesa GUC nie stanowiło aktu ingerencji w postępowanie organów celnych, zwłaszcza w postępowaniu zakończonym zaskarżoną decyzją i w rozstrzygnięciu sprawy, w rozumieniu art. 18 § 1 pkt 7 tej ustawy".

Oddalenie wniosku o wyłączenie sędzi Ewy Jóźków od orzekania w sprawie skarżącej stanowi też – zdaniem skarżącej - naruszenie przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W szczególności, dopuszczenie do dalszego orzekania przez sędzię Jóźków oznacza rażące naruszenie: a) zasady demokratycznego państwa prawnego, zawartej w art. 2 Konstytucji, b) zasady podziału władz, stanowiącej przedmiot regulacji art. 10 ust. l Konstytucji oraz c) zasady prawa do sadu i wynikającej z niej zasady bezstronności sądu, zawartych w art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje :

Na wstępie trzeba zgodzić się wywodami skarżącej na temat znaczenia instytucji wyłączenia sędziego dla realizacji konstytucyjnego prawa do bezstronnego sądu, stanowiącego jedno z podstawowych praw człowieka. Z tego prawa strona skarżąca wyprowadza dyrektywę nakazującą szerokie interpretowanie przepisów art. 18 i 19 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270) określających przesłanki wyłączenia sędziego.

Sąd rozpatrujący odwołanie nie podziela poglądu prowadzącego do przyjęcia zasady, że tym więcej prawa do sądu im większe możliwości wyłączenia sędziego od rozpatrzenia sprawy. Prawo do bezstronnego sądu należy łączyć z konstytucyjną zasadą niezawisłości sędziowskiej (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), a ta oznacza niezależność sędziego zarówno od organów państwa, jak i od stron. Jedną z podstawowych przesłanek niezawisłości sędziowskiej jest zatem stworzenie takich warunków sprawowania urzędu sędziowskiego, które eliminują możliwość wywierania nacisków na sędziego z którejkolwiek strony. Nietrudno zauważyć, że zbyt szerokie określenie przesłanek wyłączenia sędziego może być wykorzystane jako instrument wpływu na skład orzekający w danej sprawie. Dlatego też w piśmiennictwie prawniczym spotyka się stanowisko, że określonych ustawowo przyczyn wyłączenia sędziego nie można interpretować rozszerzająco (T. Ereciński, J. Gudowski i M. Jędrzejowska : Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, cz. I, Warszawa 2003, s. 48).

Wniosek o wyłączenie sędzi Ewy Jóźków w sprawie ze skargi [...] S.A. został złożony na rozprawie przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie w dniu 16 stycznia 2004r. Pełnomocnik strony skarżącej domagał się wyłączenia sędzi na podstawie art. 18 § 1 pkt 7 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, z uwagi na jej wcześniejszą ingerencję (jako Wiceprezesa Głównego Urzędu Ceł) w postępowanie organów celnych, prowadzące do wydania zaskarżonej decyzji. Potwierdzeniem tej ingerencji miało być przedstawione przez pełnomocnika pismo GUC z dnia 17 stycznia 2002r. podpisane przez Ewę Wrzesińską – Józków, ówczesnego Wiceprezesa GUC. W tym piśmie skierowanym do Prezesa Zarządu Stowarzyszenia Przedstawicieli Firm Farmaceutycznych w Polsce i zawierającym odpowiedź na pismo Stowarzyszenia z dnia 28 listopada 2001r. Ewa Wrzesińska - Joźków informuje przede wszystkim, że Główny Urząd Ceł podtrzymuje swoje stanowisko dotyczące ustalania wartości celnej towarów, wyrażone w piśmie GUC z dnia 7 listopada 2001r. W związku z tym wypowiada się na temat rozumienia przez GUC treści niektórych przepisów ustawy z dnia 9 stycznia 1997r. – Kodeks celny (m in. art. 65 § 4 pkt 2, 67 § 2 i 3, 83 § 1). Te wyjaśnienia, będące w istocie przypomnieniem stanowiska zajętego uprzednio przez GUC kończą się uwagą : " Jednocześnie informuję, że rozstrzygnięcia odnośnie prawidłowości deklarowanej wartości celnej sprowadzonych leków gotowych będą podejmowane indywidualnie, w zależności od wyników prowadzonych postępowań. Zgodnie z zasadą dwuinstancyjności, od decyzji organu celnego pierwszej instancji stronie będzie przysługiwało odwołanie do Prezesa Głównego Urzędu Ceł i prawo skargi do NSA w odniesieniu do decyzji Prezesa Głównego Urzędu Ceł".

Pismo z dnia 17 stycznia 2002r., zawierające interpretację niektórych przepisów Kodeksu celnego zostało potraktowane przez stronę skarżącą w zażaleniu na postanowienie WSA z dnia 28 stycznia 2004r. jako okoliczność (stan faktyczny), wypełniający jednocześnie dyspozycję kilku przepisów określających podstawy wyłączenia sędziego. Inaczej mówiąc – zdaniem skarżącej – powtórzenie i przypomnienie interpretacji prawnej niektórych przepisów Kodeksu celnego przez Wiceprezesa GUC stanowi jednocześnie o : 1) istnieniu między sędzią Ewą Jóźków takiego stosunku prawnego, że wynik sprawy (sądowej) oddziałuje na jej prawa i obowiązki, 2) o świadczeniu przez nią usług prawnych na rzecz jednej ze stron lub jakichkolwiek innych usług związanych ze sprawą, 3) o jej udziale w rozstrzyganiu tej sprawy w organach administracji publicznej i wreszcie – 4) o istnieniu pomiędzy nią o jedną ze stron stosunku osobistego tego rodzaju , że mógłby wywoływać wątpliwości co do bezstronności sędziego.

Trzeba podkreślić, że zarówno we wniosku o wyłączenie sędzi Ewy Jóźków z dnia 16 stycznia 2004r., jak i w zażaleniu na postanowienie WSA o odmowie wyłączenia, skarżąca nie podała żądnych innych okoliczności uzasadniających żądanie wyłączenia. Naczelny Sąd Administracyjny nie akceptuje natomiast zaprezentowanej w zażaleniu teorii dowodowej, pozwalającej przyjąć bez jakichkolwiek wątpliwości, że "fakt zaangażowania wiceprezes GUC Ewy Jóźków w sprawę postępowań wszczętych i prowadzonych wobec firm farmaceutycznych, w tym Skarżącej, nie wymaga uzasadnienia w drodze bezpośrednich dowodów, ponieważ zaangażowanie to wynikało wprost z przepisów prawa, w szczególności z art. 280 Kodeksu celnego, który stanowił, iż do zadań Prezesa Głównego Urzędu Ceł należy realizacja polityki celnej państwa, współudział w kształtowaniu polityki celnej państwa oraz sprawowanie nadzoru nad organami celnymi".

Z tych wywodów zdaje się wynikać, że już sam fakt zajmowania przez Ewę Jóźków stanowiska Wiceprezesa GUC stanowi dostateczną i wystarczającą przesłankę jej wyłączenia w sprawie sądowej ze skargi [...], na podstawie art. 18 § 1 pkt 1,5, 7 i art. 19 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Przyczyny wyłączenia sędziego zostały określone w ustawie – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w sposób enumeratywny, z uwzględnieniem dwojakiego rodzaju związków sędziego z postępowaniem sądowym: 1) dotyczących przedmiotu postępowania (sprawy) lub 2) podmiotów tego postępowania (stron). Rozpatrując kwestię związków sędziego ze sprawą, o których mowa w art. 18 § 1 pkt 5 i 7 ustawy procesowej, (w szczególności w art. 18 § 1 pkt 7 powołanego we wniosku o wyłączenie sędzi Ewy Jóźków), należy – zdaniem NSA -pojęciu "sprawa" przypisać treść, jaką nadają mu przepisy o postępowaniu przed organami administracji publicznej, czyli przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Przedmiotem postępowania administracyjnego są m. in. indywidualne sprawy administracyjne, rozstrzygane w drodze decyzji administracyjnych (art. 1 pkt 1 k.p.a). Sprawą administracyjną w rozumieniu k.p.a. jest więc konkretna sprawa indywidualnego podmiotu, w której na podstawie przepisów prawnych powszechnie obowiązujących organy administracji publicznej podejmują rozstrzygnięcie dotyczące konkretnych uprawnień lub obowiązków tego indywidualnego podmiotu. Pojęcie sprawy administracyjnej łączy się w związku z tym z pojęciem stosunku administracyjnoprawnego. Według takiego ujęcia sprawę administracyjną stanowi przewidziana w przepisach administracyjnego prawa materialnego możliwość konkretyzacji wzajemnych uprawnień i obowiązków stron stosunku administracyjnoprawnego, którymi są organ administracyjny i indywidualny podmiot nie podporządkowany organizacyjnie temu organowi (T. Woś : Postępowanie sądowo – administracyjne, Warszawa 1996, s. 176). Sprawa administracyjna w tym znaczeniu staje się, z chwilą wniesienia skargi do sądu administracyjnego, przedmiotem postępowania sądowego. Badając legalność decyzji administracyjnej sąd pierwszej instancji nie jest bowiem związany granicami skargi, lecz wydaje rozstrzygnięcie w granicach danej sprawy (art. 134 § 1 ustawy procesowej).

Ma zatem rację skarżąca, że w art. 18 § 1 pkt 7 ustawy procesowej użyto pojęcia "sprawa" w znaczeniu materialno – prawnym. Pomija jednak kwestię w tym przypadku bardziej istotną, mianowicie to, że chodzi o sprawę indywidualną, konkretną w podwójnym znaczeniu : dotyczącą indywidualnego, konkretnego podmiotu prawnego i jego indywidualnych, konkretnych uprawnień lub obowiązków.

Przy takim, dość oczywistym rozumieniu "sprawy" i wobec wynikającego z art. 18 § 1 pkt 7 ustawy procesowej wymagania co do tożsamości sprawy rozstrzyganej z udziałem sędziego w organach administracji publicznej i sprawy sądowej nie można uznać zarzutu naruszenia przez WSA przepisu art. 18 § 1 pkt 7 za uzasadniony. Nawet jeżeli w treści pisma z dnia 17 stycznia 2002r. kierowanego do podmiotu pozostającego poza organami administracji celnej, a nie do tych organów i do strony, zawierającego w zasadzie jedynie informacje na temat wykładni niektórych przepisów prawa, prezentowanej już wcześniej przez GUC - doszukać się takiej wykładni prawa, stanowiącej element procesu rozstrzygania sprawy, to nie można przyjąć, że sędzia Ewa Jóźków w ten właśnie sposób wzięła udział w rozstrzyganiu konkretnej, indywidualnej sprawy administracyjnej firmy [...] (skarżącej). Świadczy o tym treść pisma. Nie ma w nim jakichkolwiek odniesień do sytuacji jakiegokolwiek indywidualnego podmiotu, a więc i do sytuacji [...]. W piśmie tym wyraźnie zresztą uchylono się od zajmowania stanowiska co do konkretnych przypadków, zaznaczając, w cytowanym już, ostatnim jego akapicie, że "rozstrzygnięcia odnośnie prawidłowości deklarowanej wartości celnej sprowadzanych leków gotowych będą podejmowane indywidualnie, w zależności od wyników prowadzonych postępowań". Z tych powodów NSA nie podziela sugestii skarżącej, że Wiceprezes GUC w piśmie z 17 stycznia 2002r. zajęła władcze stanowisko wobec skarżącej, bo ustaliła interpretację przepisów prawa mających zastosowanie do importerów leków, a do tej grupy podmiotów należy [...].

Skarżąca zdaje się więc nie dostrzegać decydującej z punktu widzenia zastosowania art. 18 § 1 pkt 7 ustawy procesowej różnicy pomiędzy udziałem w rozstrzyganiu konkretnej, indywidualnej sprawy, mogącym polegać na dokonaniu wykładni prawa w tej właśnie konkretnej, indywidualnej sprawie, tożsamej ze sprawą zawisłą przed sądem administracyjnym, a wypowiedzią na temat znaczenia określonego przepisu prawnego, sformułowaną w innej sprawie, bądź skierowaną do adresatów określonych w sposób abstrakcyjny. Gdyby rzeczywiście uznać, że dostatecznym wyrazem udziału w rozstrzyganiu indywidualnej sprawy jest zajęcie stanowiska w kwestii prawnej, związanej z przedmiotem danej sprawy, to na podstawie art. 18 § 1 pkt 7 podlegaliby wyłączeniu z mocy prawa wszyscy sędziowie, którzy wcześniej przy jakiejkolwiek okazji w tej kwestii prawnej się wypowiadali.

NSA nie podziela również stanowiska skarżącej co do naruszenia przez WSA przepisu art. 19 ustawy procesowej. Trzeba przede wszystkim zauważyć, że ustawa różnicuje mechanizm wyłączenie sędziego z przyczyn określonych w art. 18 i art. 19. Zaistnienie jednej z przesłanek określonych w art. 18 powoduje wyłączenie sędziego z mocy samej ustawy. Oznacza to, że sąd jest zobowiązany zbadać z urzędu, czy nie zachodzi którakolwiek z wymienionych w art. 18 przyczyn wyłączenia sędziego. Natomiast wyłączenie sędziego z przyczyn określonych w art. 19 ustawy następuje wyłącznie na jego żądanie lub na wniosek strony. Skarżąca nie składała wniosku o wyłączenie sędzi Ewy Jóźków na tej podstawie prawnej. Z wnioskiem takim nie występowała również sędzia Ewa Jóźków. W tej sytuacji sąd nie miał kompetencji do wnikania i badania z urzędu osobistych związków sędzi Jóźków ze stronami sporu sądowego, mogących ewentualnie uprawdopodobnić wątpliwości co do jej bezstronności w sprawie. Już więc jedynie na marginesie można odnotować, że w zażaleniu strona skarżąca ograniczyła się jedynie do obszernej analizy językowej pojęcia "stosunek osobisty" nie wykazując konkretne - w jakich to i z którą ze stron postępowania sądowego -stosunkach osobistych pozostaje sędzia Ewa Jóźków.

Całkowicie bezzasadne są zarzuty skarżącej co do naruszenia przez WSA przepisu art. 18 § 1 pkt 5 ustawy procesowej, przez nieuwzględnienie przez Sąd faktu, że zawarta w piśmie z dnia 17 stycznia 2002r. wykładnia prawa Wiceprezes GUC Ewy Jóźków stanowi świadczenie usługi prawnej na rzecz strony w rozumieniu tego przepisu. Pomijając już podniesioną wyżej podstawową i oczywistą kwestię, że z omawianego pisma w żaden sposób nie wynika, iżby Ewa Joźków wypowiadała się w konkretnej, indywidualnej sprawie skarżącej [...], trzeba zauważyć że skarżąca jedną i tę samą czynność (sporządzenie pisma z 17 stycznia 2002r.) traktuje, za pomocą zabiegów językowych, raz jako wystąpienie w roli organu administracji publicznej uczestniczącego w rozstrzyganiu sprawy administracyjnej i drugi raz – jako świadczenie usługi prawnej na rzecz jednej ze stron lub jakiejkolwiek innej usługi związanej ze sprawą. Popada w ten sposób w sprzeczność, jako że przesłanki wyłączenia sędziego zostały określone w art. 18 § 1 pkt 5 i art. 18 § 1 pkt 7 w sposób całkowicie rozłączny. Zarówno w języku potocznym, jak i prawnym, a także prawniczym nie utożsamia się, ani nie kojarzy funkcji orzeczniczych organów administracji publicznej (rozstrzygania spraw administracyjnych) ze świadczeniem usług prawnych.

Sąd uznaje również za chybione argumenty zażalenia mające świadczyć o naruszeniu przez WSA art. 18 § 1 pkt 1 ustawy procesowej. Zostały one zbudowane na założeniu możliwości pociągnięcia Ewy Jóźków do pracowniczej odpowiedzialności materialnej za szkody wyrządzone jej niewłaściwą wykładnią prawa, w razie uwzględnienia przez sąd skargi na decyzję opartą na tej wykładni. Następca prawny GUC miałby wówczas roszczenie regresowe wobec Wiceprezes GUC. Zdaniem skarżącej dowodzi to istnienia pomiędzy sędzią Ewą Jóźków a stroną sporu sądowego takiego stosunku prawnego, że wynik sprawy sądowej oddziałuje na prawa i obowiązki sędzi.

Skarżąca nie wykazała jednak, że następcą prawnym dawnego GUC, mogącym mieć roszczenie odszkodowawcze wobec sędzi Ewy Jóźków jest przeciwnik procesowy [...] w sprawie zawisłej przed WSA, czyli Dyrektor Izby Celnej w Warszawie. Przepisy ustawy z dnia 20 marca 2002r. o przekształceniach w administracji celnej oraz o zmianie niektórych ustawy (Dz. U. Nr 41, poz. 365) tej tezy jednak nie potwierdzają.

Konkludując, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie nie naruszył zaskarżonym postanowieniem z dnia 28 stycznia 2004r. żadnego z wymienionych w zażaleniu przepisów prawa materialnego, objętych treścią art. 18 § 1 pkt 1, 5, 7 i art. 19 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Nie dopuścił się zawężającej wykładni tych przepisów i tym samym nie naruszył również wymienionych w zażaleniu przepisów Konstytucji RP oraz art. 6 ust. 1 Konwencji Rzymskiej o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

W tej sytuacji, skoro zażalenie nie ma usprawiedliwionych podstaw, pewne niedostatki w zakresie uzasadnienia zaskarżonego postanowienia nie mogły mieć wpływu na wynik rozstrzygnięcia. Dlatego też Sąd działając na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr. 153, poz. 1270) orzekł, jak w sentencji.