Uchwała z dnia 1977-01-25 sygn. III CZP 71/76

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 71/76

Uchwała z dnia 25 stycznia 1977 r.

Przewodniczący: sędzia SN W. Maruczyński (sprawozdawca). Sędziowie SN: J. Krajewski, J. Szachułowicz.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Bogdana B. przeciwko Stanisławie B. o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Katowicach postanowieniem z dnia 26 października 1976 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy unieważnienie aktu małżeństwa po orzeczeniu rozwodu jest zdarzeniem powodującym wygaśnięcie określonego w wyroku rozwodowym obowiązku alimentowania byłego małżonka?"

udzielił następującej odpowiedzi:

Unieważnienie aktu małżeństwa po orzeczeniu rozwodu nie stanowi podstawy do wytoczenia powództwa - opartego na przepisie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. - w zakresie orzeczonego tym wyrokiem obowiązku alimentacyjnego na rzecz małżonka.

Uzasadnienie

Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego.

Strony od 1929 r. pozostawały w trwałym konkubinacie, lecz uchodziły za małżeństwo, gdyż powód w 1929 r. sfingował świadectwo ślubu wyznaniowego obrządku greckokatolickiego. Na podstawie tego fałszywego dokumentu został w Urzędzie Stanu Cywilnego zarejestrowany i odtworzony akt małżeństwa stron. Tym dokumentem strony posłużyły się w procesie rozwodowym, w którym Sąd Powiatowy w Sosnowcu prawomocnym wyrokiem z dnia 24.X.1969 r. orzekł rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, zasądzając od powoda na rzecz pozwanej rentę alimentacyjną w kwocie 2.000 zł miesięcznie. Prawomocnym postanowieniem z dnia 19.II.1975 r. Sąd Powiatowy w Sosnowcu uznał za nieważny akt małżeństwa stron. Na tym zdarzeniu powód oparł powództwo przeciwegzekucyjne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu egzekucyjnego nie jest nadzwyczajnym środkiem prawnym. Przedmiotem bowiem postępowania z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. jest wykonalność wyroku oraz istnienie zdarzeń wymienionych w tym przepisie powstałych po wydaniu wyroku (ściślej w danym przypadku - po zamknięciu rozprawy) z równoczesnym założeniem niezmienności wyroku stanowiącego tytuł wykonawczy, gdyż tego wyroku nie można wzruszyć w trybie art. 840 k.p.c. Norma zawarta w przepisie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. nie tylko zacieśnia czasowe zaistnienie "zdarzenia", lecz także wskazuje na jego funkcjonalność, że w szczególności powinno to być zdarzenie, na którego podstawie roszczenie objęte tytułem egzekucyjnym albo wygasło, albo nie może być egzekwowane. Nie ulega wątpliwości, że norma powyższa ma na myśli zdarzenia cywilnoprawne, z którymi łączy się powstanie, zmiana albo wygaśnięcie stosunku cywilnoprawnego. Praktyka i judykatura zgodnie zaliczają do takich zdarzeń czynności prawne. Mogłyby tu wchodzić w grę takie przypadki, jak wykonanie zobowiązania, odnowienie, zwolnienie z długu, potrącenie, odroczenie terminu płatności zobowiązania itp. Powyższe zaszłości można więc uznać za zarzuty merytoryczne bądź niweczące prawo, bądź je tylko czasowo obezwładniające. Do zdarzeń w rozumieniu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., można zaliczyć także zdarzenie niezależne od woli stron, jak np. przedawnienie roszczenia. Do zdarzeń w powyższym rozumieniu zaliczyć można również orzeczenia sądowe o charakterze konstytutywnym, tj. zmieniające istniejący stan prawny.

Dla przykładu można wymienić wyrok zaprzeczający ojcostwo, który będzie zdarzeniem niweczącym wykonalność tytułu egzekucyjnego orzekającego alimenty na rzecz dziecka żony zobowiązanego.

Nie można natomiast do zdarzeń, o których mówi art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., zaliczać orzeczeń sądowych o charakterze deklaratywnym we wszelkich postaciach. Orzeczenie deklaratywne bowiem w postaci zasądzającej wyraża jedynie nakazanie dłużnikowi spełnienie tego, czego wcześniej wymagał od dłużnika odpowiedni przepis prawny.

Orzeczenie deklaratywne w postaci ustalającej sprowadza się w rzeczy samej tylko do ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego albo prawa.

Chodzi tu przeto o stosunku prawne i prawa, które są niezależne od woli sądu, gdyż powstały poza procesem sądowym.

Jaki charakter ma wobec tego orzeczenie sądowe orzekające z mocy art. 26 a.s.c. unieważnienie aktu małżeństwa? Akt małżeństwa jest dowodem kwalifikowanym, gdyż z mocy art. 49 a.s.c. stanowi on nie tylko wyłączny dowód stwierdzonego w nim zdarzenia (art. 25 a.s.c.), lecz także dowód zawarcia małżeństwa ze skutkiem z art. 1 k.r.o.

Obalenie tej ostatniej przesłanki może nastąpić w trybie procesowym przez ustalenie nieistnienia małżeństwa (por. orzeczenie SN z dnia 26.V.1956 r. - OSN 1957, poz. 23 i uchwała (7) SN z 12.V.1957 r. 1 CO 43/46 - OSPiKA 1957, z. 1, poz. 3). Takie orzeczenie ma charakter deklaratywny.

Jeżeli do zawarcia małżeństwa w ogóle nie doszło, to do obalenia powyższego dowodu w całości właściwe jest postępowanie nieprocesowe, w toku którego sąd z mocy art. 25 i 26 prawa o aktach stanu cywilnego unieważnia akt małżeństwa. W tym orzeczeniu mieści się implicite ustalenie, że małżeństwo nie istnieje, gdyż w ogóle nie zostało zawarte. Wobec tego orzeczenie takie ma również charakter deklaratywny, przy czym - podobnie jak wyrok ustalający nieistnienie małżeństwa - jest skuteczne erga omnes.

Dlatego postanowienie sądowe o unieważnieniu aktu małżeństwa nie stanowi zdarzenia, na skutek którego z mocy art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. można pozbawić wykonalności wcześniejsze prawomocne orzeczenie zobowiązujące do płacenia alimentów, zawarte w wyroku orzekającym o rozwodzie. Całość bowiem wyroku rozwodowego, mimo jego oczywistej bezprzedmiotowości, korzysta nadal na podstawie art. 363 § 1 k.p.c. z prawomocności formalnej dlatego, że co do tego wyroku nie przysługuje stronom środek odwoławczy ani inny środek zaskarżenia w toku instancji.

Możliwość uchylenia lub zmiany prawomocnych wyroków istnieje tylko w trybie wznowienia postępowania (art. 399 i nast. k.p.c.) lub rewizji nadzwyczajnej (art. 417 i nast. k.p.c.).

Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi wyrażonej w sentencji uchwały.

OSNC 1977 r., Nr 9, poz. 157