Wyrok z dnia 1976-06-01 sygn. I CR 128/76

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 128/76

Wyrok z dnia 1 czerwca 1976 r.

Nie należy do dorobku w rozumieniu art. 31 w związku z art. 32 k.r.o. przedmiot nabyty przez jednego z małżonków na swoje nazwisko, ale w wykonywaniu zawartej z osobą trzecią umowy zlecenia, tzn. z obowiązkiem przeniesienia tego prawa i tego przedmiotu na rzecz dającego zlecenie.

Przewodniczący: sędzia W. Kuryłowicz (sprawozdawca). Sędziowie: S. Dmowski, S. Perestaj.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Eugenii S. przeciwko Januszowi B. o ustalenie prawa własności na skutek rewizji pozwanego od wyroku Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi z dnia 27 maja 1975 r.

zmienił zaskarżony wyrok tylko w ten sposób, że oddalił powództwo o ustalenie prawa własności powódki oraz o uznanie za nieważną i pozbawioną skutków prawnych umowy o przeniesienie prawa własności, sporządzonej w Państwowym Biurze Notarialnym w W. dnia 3 lutego 1965 r., zawartej przez Irenę B. z Janem i Wandą małż. D., poza tym rewizję oddalił i zasądził od pozwanego na rzecz powódki 1.000 zł kosztów postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Aktem notarialnym w dniu 17.VIII.1964 r. Eugenia S. ustanowiła swoją córkę, Irenę B., swoją pełnomocniczką na czas nie ograniczony, upoważniając ją do "kupna w jej imieniu nieruchomości zabudowanej lub nie zabudowanej na terenie W., do podpisania umowy notarialnej kupna-sprzedaży, do podpisania umowy przeniesienia własności, do objęcia nabytej nieruchomości w posiadanie".

W dniu 26.VIII.1964 r. Irena B. nabyła w imieniu własnym (nie jako pełnomocniczka Eugenii S.) udział (76/163) w prawie własności nieruchomości położonej w A. za cenę 150.000 zł, w umowie zaś z dnia 3.II.1965 r. oświadczyła, że "nabycia dokonuje z majątku dorobkowego swego i swego męża, Janusza B.", prostując w ten sposób "omyłkowe oświadczenie" z aktu poprzedniego. Oba akty notarialne sprzedaży - z dnia 26.VIII.1964 r. i z dnia 3.II.1965 r. - zostały złożone do zbioru złożonych dokumentów (Rep. Zd. 2423 Państwowego Biura Notarialnego w W.).

Na skutek powództwa Eugenii S. o ustalenie jej prawa do udziału nr 76/163 we współwłasności przedmiotowej nieruchomości (jako nabytego za jej wyłącznie pieniądze) Sąd Powiatowy dla Warszawy-Pragi prawomocnym wyrokiem z dnia 25.XI.1972 r. sygn. akt (...) wobec uznania żądania przez pozwaną, Irenę B., "nakazał pozwanej, by wyraziła zgodę na wpis prawa własności powódki, jako wyłącznej właścicielki nieruchomości".

Z kolei wyrokiem z dnia 28.XII.1972 r. sygn. akt (...) tegoż Sądu Powiatowego orzeczony został rozwód małżeństwa Ireny B. z Januszem B., który nie wyraził zgody na wpis prawa współwłasności Eugenii S. do wysokości całego udziału, jaki został nabyty umową sprzedaży z dnia 26.VIII.1964 r.

W związku z tym Eugenia S. wystąpiła przeciwko Januszowi B. w pozwie z dnia 3.XI.1973 r. o ustalenie, że pozwany "nie jest współwłaścicielem w 76/163 cz. nieruchomości w A. przy ul. Aksentowicza 7 figurującej w Zb. dok. Rep. Zd. 2423" oraz o "uznanie za nieważną i pozbawioną skutków prawnych umowy o przeniesienie własności z dnia 3.II.1965 r.".

Postanowieniem z dnia 23.V.1973 r. została dopozwana w sprawie Irena B.

Po rozpoznaniu sprawy i ustaleniu, że sporna nieruchomość została nabyta za pieniądze powódki, Sąd Powiatowy wyrokiem z dnia 27.V.1973 r. uwzględnił powództwo, uznając powódkę za wyłączną współwłaścicielkę nieruchomości w 76/163 cz., przy jednoczesnym odrzuceniu pozwu co do dopozwanej Ireny B. Na skutek rewizji pozwanego, Janusza B., Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 291 k.p.c. do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne:

1) czy nieruchomość nabyta w wykonaniu umowy zlecenia na nazwisko przyjmującego zlecenie stanowi składnik majątku wspólnego przyjmującego zlecenie i jego małżonka, a jeśli tak, to -

2) czy również w stosunku do tego małżonka przysługuje dającemu zlecenie roszczenie z art. 740 k.c. o przeniesienie na niego własności nieruchomości; w wypadku odpowiedzi przeczącej na pierwsze pytanie -

3) czy wyrok Sądu zobowiązujący przyjmującego zlecenie do wyrażenia zgody na wpis prawa własności zleceniodawcy, jako wyłącznego właściciela określonej tym wyrokiem nieruchomości, może zastąpić orzeczenie zobowiązujące na podstawie art. 740 k.c. do przeniesienia własności nieruchomości na zleceniodawcę i zapewnić mu własność nieruchomości, a tym samym legitymację czynną w procesie o ustalenie prawa własności, wytoczonym przeciwko byłemu małżonkowi przyjmującemu zlecenie, a opartym na stwierdzeniu, że nieruchomość została nabyta w wykonaniu zlecenia i za gotówkę zleceniodawcy?

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Z zawartej między powódką a Ireną B. umowy zlecenia nabycia nieruchomości, stanowiącej podstawę powództwa w sprawie III C (...) Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi, wynikał obowiązek pozwanej - stosownie do art. 740 k.c. - przeniesienia nabytego aktem z dnia 3.II.1965 r. prawa własności (udziału w prawie współwłasności) nieruchomości na rzecz powódki jako dającej zlecenie (w trybie art. 156 i 158 k.c.). Obowiązek złożenia właściwego w tym zakresie oświadczenia woli przyjmującej zlecenie Ireny B. został zastąpiony wydanym w tej sprawie prawomocnym orzeczeniem sądu z dnia 25.XI.1972 r., jakkolwiek nieprecyzyjnie sformułowanym (art. 64 k.c.). Zawarcie umowy przeniesienia prawa własności przedmiotowej nieruchomości wymaga złożenia oświadczenia woli także przez powódkę w formie aktu notarialnego (por. uchwałę składu powiększonego Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1967 r., OSNCP z 1968 r., z. 12, poz. 199).

Nabyty przez Irenę B. w wykonaniu umowy zlecenia (nie wymagający do swej ważności także w niniejszym przypadku formy aktu notarialnego, por. uchwałę SN z dnia 27 czerwca 1975 r., III cZP 55/75) udział w prawie współwłasności nieruchomości w imieniu własnym i na swoją rzecz oraz w czasie trwania wspólności ustawowej nie może być uznany za objęty tą wspólnością, a po jej ustaniu (na skutek orzeczenia rozwodu małżeństwa z pozwanym, Januszem B.) - za mienie, do którego stosuje się przepisy współwłasności w częściach ułamkowych (art. 42 k.r.o.).

Wspólnością ustawową objęty jest zgodnie z art. 31 k.r.o. dorobek małżonków, dorobkiem zaś są przedmioty (w tym także prawa) majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (ustawowa definicja dorobku według art. 32 k.r.o.). Z treści powołanych przepisów wynika, że istotną cechą objętych wspólnością ustawową przedmiotów jest ich dorobkowy charakter, tj. nabycie w celu przysporzenia, powiększenia majątku małżonków o składniki trwałe w skład tego majątku wchodzące. Tego charakteru nie ma nabycie przedmiotu majątkowego (rzeczy lub prawa) w wykonaniu umowy zlecenia, a zatem z obowiązkiem (od momentu nabycia) wydania przedmiotu nabytego (wraz z przeniesieniem prawa do niego) na rzecz dającego zlecenie. Tak dokonane nabycie nie ma charakteru nabycia dorobkowego, jest to pozycja "zerowa" w majątku nabywcy, nie zaś jego dorobek, objęty - stosownie do art. 32 k.r.o. - wspólnością ustawową. W omawianym przypadku dotyczy to nabytego przez Irenę B. udziału w prawie współwłasności, udział ten więc nie był objęty wspólnością ustawową w okresie jej istnienia między pozwanym a Ireną B., gdy pozostawali w związku małżeńskim, odmienne zaś stwierdzenie nabywczyni udziału w akcie jego nabycia z dnia 3.II.1965 r. jest pozbawione skutków prawnych.

Stąd też żądanie powódki, jako dającej zlecenie, o ustalenie (art. 189 k.p.c.), że nabyty w wykonaniu zawartej przez nią umowy zlecenia udział nie jest objęty wspólnością ustawową, odpowiada prawu, w tym też zakresie rewizja pozwanego podlega oddaleniu (art. 387 k.p.c.), zarzut zaś skarżącego, że dokonał na nieruchomość określonych nakładów, może stanowić podstawę roszczenia z tego tytułu wobec właściciela nieruchomości w odrębnym procesie.

Niezasadne jest natomiast powództwo o uznanie zawartej przez Irenę B. umowy nabycia udziału (w wykonaniu umowy zlecenia) za nieważną, skoro umowa ta jest prawnie w pełni skuteczna co do nabycia prawa własności, jak również żądanie ustalenia prawa własności powódki, którego przed złożeniem wskazanego wyżej oświadczenia woli co do przeniesienia powyższego prawa dotychczas nie nabyła. W tej też części należało zaskarżony wyrok zmienić i powództwo oddalić (art. 390 § 1 k.p.c.).

OSNC 1977 r., Nr 4, poz. 79