Wyrok z dnia 1975-05-28 sygn. III CRN 70/75

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 70/75

Wyrok z dnia 28 maja 1975 r. 

1. Jeżeli naruszenia lub pozbawienia posiadania, które wyrządziło szkodę, dopuściła się osoba trzecia, to posiadaczowi przysługuje roszczenie o odszkodowanie niezależnie od tego czy jest on posiadaczem w dobrej czy w złej wierze.
2. Naprawienia szkody, wynikającej z faktu uniemożliwienia dzierżawcy osiągnięcia pożytków, na jakie mógł on liczyć w związku z zawartą umową, może on żądać zarówno od osoby trzeciej, jak i właściciela. Roszczenie to wobec wydzierżawiających może być oparte na art. 471 k.c., natomiast wobec osoby trzeciej - na art. 415 k.c.

Przewodniczący: sędzia Z. Masłowski. Sędziowie: J. Ignatowicz (sprawozdawca), A. Gola.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Kazimierza R. przeciwko Bolesławowi K., Stefanii K., Janowi K. i Władysławowi K. o zapłatę na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego PRL od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Opolu z dnia 30 października 1974 r.

zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Powiatowego w Namysłowie z dnia 26 sierpnia 1974 r. uchylił i sprawę przekazał temu ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu orzeczenie o wpisie od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

W pozwie z dnia 17.I.1974 r. złożonym w Sądzie Powiatowym w Namysłowie Kazimierz R. żądał zasądzenia na jego rzecz kwoty 37.000 zł solidarnie od pozwanych Bolesława K., Stefanii K., Władysława K. i Jana K. Powód twierdził, że wymienieni pozwani w dniu 28.XIII.1972 r. pozbawili go posiadania ziemi ornej o obszarze 2,46 ha, z której zamierzał on w lecie 1973 r. zebrać plon w postaci 5.000 kg rzepaku wartości 40.000 zł, co po potrąceniu kosztów związanych z zasiewem, pielęgnacją i zbiorem wynosi żądaną w pozwie kwotę.

Pozwany Bolesław K. w odpowiedzi na pozew przyznał, że w sierpniu 1972 r. objął samowolnie w użytkowanie sporną działkę ziemi, której posiadanie przywrócone zostało powodowi wyrokiem Sądu Powiatowego w Namysłowie, zarzucił jednak, iż powód nie poniósł określonej przez niego szkody, nie był bowiem uprawniony do użytkowania spornej działki w roku gospodarczym 1972/1973, gdyż właścicielka tej działki, Kamila K., skutecznie rozwiązała umowę dzierżawy zawartą przez nią z powodem Kazimierzem R.

Wyrokiem z dnia 26.VIII.1974 r. Sąd Powiatowy w Namysłowie zasądził od pozwanych Bolesława K., Stefanii K., Władysława K. i Jana K. solidarnie na rzecz powoda Kazimierza R. kwotę 22.358 zł.

Sąd Wojewódzki w Opolu wyrokiem z dnia 30.X.1974 r. na skutek rewizji pozwanych od wymienionego wyroku Sądu Powiatowego zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 przez zastąpienie kwoty 22.358 zł kwotą 19.238 zł.

Obydwa wymienione wyroki zaskarżył Prokurator Generalny PRL rewizją nadzwyczajną, wniesioną w dniu 26.II.1975 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sprawa niniejsza wymaga rozważenia z dwu punktów widzenia: a) jako sprawa o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną posiadaczowi na skutek pozbawienia go posiadania oraz b) jako sprawa o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną dzierżawcy.

Ad a. Zgodnie z ustalonym poglądem roszczenia posiadacza o odszkodowanie przedstawiają się różnie zależnie od tego czy naruszenia lub pozbawienia posiadania, które wyrządziło szkodę, dopuścił się właściciel czy też osoba trzecia, Jeżeli dokonała tego osoba trzecia, posiadaczowi przysługuje roszczenie niezależnie od tego, czy jest on posiadaczem w dobrej czy złej wierze. Okoliczność ta bowiem ma znaczenie dla rozliczeń między posiadaczem a właścicielem. Osoba trzecia ma natomiast obowiązek uiszczenia wynagrodzenia wyrządzonej posiadaczowi szkody także wtedy, gdy posiadacz jest w złej wierze. Jest tak choćby z tej przyczyny, że posiadacz taki jest następnie obowiązany do rozliczenia się z tytułu bezprawnego korzystania z cudzej nieruchomości wobec właściciela (art. 225 k.c.). Natomiast posiadaczowi nie przysługuje roszczenie o naprawienie szkody, gdy posiadanie naruszył właściciel.

Taki właśnie stan występuje - jak się zdaje - w sprawie niniejszej. Jeden bowiem z pozwanych (a więc naruszających posiadanie), tj. Bolesław K., był w chwili naruszenia posiadania właścicielem spornego gruntu z mocy ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych.

Ad b. Powyższa okoliczność nie przesądza jednak sprawy na niekorzyść powoda, naprawienia bowiem szkody, wynikającej z faktu uniemożliwienia mu, jako dzierżawcy, osiągnięcia pożytków, na jakie mógł liczyć w związku z zawartą umową, może on żądać zarówno od osoby trzeciej, jak i właściciela. Roszczenie to wobec wydzierżawiających może być oparte na art. 471 k.c. natomiast wobec osoby trzeciej - na art. 415 k.c., zgodnie bowiem z powszechnie przyjętym poglądem osoba uprawniona ze stosunku obligatoryjnego może żądać odszkodowania od tego, kto wyrządził jej, jako wierzycielowi, szkodę przez to, że uniemożliwił prawidłowe skorzystanie z przysługującego prawa obligatoryjnego. Szkoda wyrządzona dzierżawcy jest najbardziej typową ilustracją powstania roszczenia odszkodowawczego w takich warunkach.

Z powyższego punktu widzenia istotne znaczenia ma - jak trafnie zarzuca rewizja nadzwyczajna - wyjaśnienie okoliczności, czy powód w chwili naruszenia jego posiadania był jeszcze dzierżawcą. Trafny w szczególności jest zarzut rewizji nadzwyczajnej, że wniosek Sądu Powiatowego, iż stosunek dzierżawy istniał nadal pomimo "zerwania" umowy przez wydzierżawiającą z dniem 23.VIII.1972 r., nasuwa istotne zastrzeżenia. Zastrzeżenia te wynikają z treści umowy, a ściślej - z tego jej postanowienia, w myśl którego - jeżeli wydzierżawiająca będzie chciała przedwcześnie odstąpić od umowy, to będzie mogła to uczynić, a dzierżawca będzie musiał oddać dzierżawiony grunt po zbiorach. W takich właśnie warunkach, bo po zbiorach, wydzierżawiająca odstąpiła od umowy. Oczywiście przy wykładni umowy należy badać, jaki był rzeczywisty zamiar stron (art. 65 k.c.), ale Sądy oby instancji nie wyjaśniły w sposób przekonywający dlaczego uważają, że wspólny zamiar stron był inny, aniżeli to wynika z jasnego tekstu umowy. Dodać wypada, że za wykładnią zgodną z gramatycznym brzmieniem umowy przemawiają w szczególności te okoliczności, że wydzierżawiająca odstąpiła przedwcześnie od umowy nie bez uzasadnienia, lecz dlatego, że wymagały tego jej interesy, bo zamierzała wydzierżawiony grunt sprzedać osobie trzeciej.

Trafnie też rewizja zarzuca, że nawet przyjmując, iż powodowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze, należało mieć na uwadze, że powód nie przygotował należycie pola pod uprawę rzepaku (orka płytka zamiast głębokiej). Biegły wprawdzie miał to na uwadze - jak stwierdził w opinii - ale nie wyjaśnił, dlaczego wobec tego nie przyjął dochodów niższych (i to najpewniej w poważnym stopniu) od przeciętnych, uzyskiwanych przy stosowaniu prawidłowej uprawy.

Z zasad powyższych należało z mocy art. 388 w związku z art. 423 § 1 k.p.c. orzec jak w sentencji.

OSNC 1976 r., Nr 7-8, poz. 164