Uchwała z dnia 1975-03-24 sygn. III CZP 5/75

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 5/75

Uchwała z dnia 24 marca 1975 r.

Przewodniczący: sędzia J. Krajewski. Sędziowie: S. Dmowski, K. Piasecki (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Mojżesza F. przeciwko Bogdanowi S. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Katowicach postanowieniem z dnia 25 listopada 1974 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy sąd może podjąć z urzędu postępowanie zawieszone na skutek śmierci strony, jeżeli następcy prawni zmarłego są znani sądowi, ale brak jest ich formalnego zgłoszenia się lub wskazania ich przez zainteresowaną stronę?",

udzielił następującej odpowiedzi:

Postępowanie zawieszone na skutek śmierci strony sąd może podjąć z urzędu, jeżeli następcy prawni zmarłego są mu znani.

Uzasadnienie

Przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne nasunęło się w następujących okolicznościach sprawy:

Powód żądał zasądzenia od pozwanego Bogdana S. kwoty 1.820 zł z odsetkami z tytułu zwrotu pożyczki. Sąd Powiatowy wyrokiem z dnia 13.VII.1968 r. uwzględnił powództwo w kwocie 1.500 zł z odsetkami. Od wyroku tego wniósł rewizję pozwany. Sąd Wojewódzki zawiesił postępowanie w sprawie wobec śmierci powoda. Pismem z dnia 18.X.1974 r. Sąd Wojewódzki zwrócił się do Leokadii F., która zeznawała w sprawie w charakterze świadka o wskazanie nazwisk i adresów spadkobierców zmarłego Mojżesza F. W odpowiedzi na to pismo Leokadia F. oświadczyła, że jest spadkobiercą zmarłego powoda.

Tok procesu wszczętego i toczącego się na skutek wniesienia pozwu i jego doręczenia osobie wskazanej jako strona pozwana może ulec zakłóceniu między innymi z przyczyn dotyczących podmiotów procesu, a zwłaszcza powoda i pozwanego. Dlatego śmierć strony pociąga za sobą zawieszenie przez sąd postępowania z urzędu (art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c.). Kodeks postępowania cywilnego nie czyni przy tym rozróżnienia w zakresie skutków między śmiercią powoda a śmiercią pozwanego. Jest to wynikiem tzw. dwustronności procesu cywilnego.

Zawieszenie postępowania więc w takiej sytuacji nie jest wynikiem tego, że na skutek śmierci powoda odpada impuls procesowy. Zawieszenie bowiem postępowania następuje także na skutek śmierci pozwanego, do którego przecież nie należy inicjatywa wszczęcia procesu. Podkreślenie tej okoliczności zmierza do wskazania, jaki charakter ma przeszkoda w postaci śmierci strony i w jakiej sferze elementów procesu wywołuje skutki.

Usunięcie zakłócenia biegu procesu cywilnego powinno być dokonane przez sąd, do którego obowiązków należy rozstrzygnięcie o jego przedmiocie. Śmierć strony, nawet powodowej, nie zmienia w niczym zasady, według której biegiem procesu kieruje sąd.

Daje temu wyraz także przepis art. 180 k.p.c., według którego sąd postanowi podjąć postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia. W razie śmierci strony sąd z urzędu podejmuje postępowanie z chwilą zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych zmarłego albo z chwilą ustanowienia we właściwej drodze kuratora spadku (art. 180 pkt 1 k.p.c.). W przeciwieństwie do omawianego wypadku, w którym sąd z urzędu podejmuje zawieszone postępowanie, w wypadkach unormowanych w art. 181 k.p.c. podjęcie zawieszonego postępowania może nastąpić tylko na wniosek którejkolwiek ze stron.

Niemniej jednak, jak słusznie zwraca na to uwagę Sąd Wojewódzki, nasuwa się potrzeba wyjaśnienia wyrażenia: "z chwilą zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych". Tego rodzaju sformułowanie mogłoby - na pierwszy rzut oka - przeczyć zarysowującej się w niniejszych rozważaniach tezie o podejmowaniu w rozważanym wypadku zawieszonego postępowania z urzędu przez sąd, jeżeli następcy prawni zmarłego są sądowi znani. Można by je bowiem pojmować w ten sposób, że "zgłoszenie się" następców prawnych zawiera w sobie jednocześnie przejaw woli następców prawnych kontynuowania procesu, a "wskazanie" następców prawnych jest również wyrazem woli strony, aby proces się toczył z udziałem następców prawnych. Obstawanie jednak przy takiej wykładni oznaczałoby w konsekwencji, że dalszy bieg procesu zależałby od następców prawnych: mogliby oni dowolnie nań wpływać przez to, że albo "się zgłoszą", albo "się nie zgłoszą", lub - w nawiązaniu do "wskazania" następców prawnych - przez to, że albo zostaną "wskazani", albo nie zostaną "wskazani". Przedstawiona konstrukcja podejmowania zawieszonego postępowania przez sąd z urzędu w rozważanym wypadku (art. 180 pkt 1 k.p.c.) wyłącza aprobowanie powyższego kierunku wykładni. Nie bez racji Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu postanowienia o przekazaniu pytania prawnego zaznacza, że sąd w każdym wypadku z art. 180 k.p.c. działa z urzędu, a więc podejmuje zawieszone wskutek śmierci strony postępowanie, jeżeli tylko ustali następców prawnych zmarłego, a słowa "zgłoszenie się" i "wskazanie" następców prawnych oznaczają jedynie możliwość podejmowania pewnych czynności przez strony, czynności sugerujących sądowi wydanie postanowienia o podjęciu postępowania. (...) Okazuje się zatem, że można pogodzić ze sobą koncepcję podejmowania z urzędu przez sąd zawieszonego postępowania ze sformułowaniem pkt 1 art. 180 k.p.c.: "z chwilą zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych zmarłego". Sądowi, aby mógł on działać z urzędu, tak jak mu nakazuje k.p.c., potrzebne są informacje pochodzące przede wszystkim od uczestników postępowania. W tym zakresie nie można pomijać dojścia do wiadomości sądu takich informacji, jakie stanowi "zgłoszenie się lub wskazanie następców prawnych". Jeżeli jednak sąd będzie miał podstawy do ustalenia następców prawnych zmarłej strony niezależnie od tego rodzaju źródeł informacji, to podejmie zawieszone postępowanie z urzędu, bez wyczekiwania chwili "zgłoszenia się" lub "wskazania" następców prawnych, na podstawie faktów znanych mu urzędowo, np. z materiałów toczącej się sprawy lub z akt innej sprawy.

W konsekwencji zatem, jeżeli następcy prawni zmarłego są sądowi znani, sąd podejmie z urzędu zawieszone postępowanie.

Z tych wszystkich względów należało na przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne odpowiedzieć jak w sentencji niniejszej uchwały.

OSNC 1976 r., nr 2, poz. 26