Uchwała z dnia 1973-10-31 sygn. III CZP 58/73

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 58/73

Uchwała z dnia 31 października 1973 r.

Przewodniczący: sędzia J. Pietrzykowski. Sędziowie: Z. Wasilkowska (sprawozdawca), W. Kuryłowicz.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Heleny G. przeciwko Antoniemu G. o przedłużenie terminu i podwyższenie alimentów, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Gdańsku postanowieniem z dnia 21 maja 1973 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy ocena wyjątkowych okoliczności pozwalających na przedłużenie poza okres pięcioletni obowiązku alimentacyjnego małżonka rozwiedzionego, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia (art. 60 § 3 k.r.o.), może nastąpić bez wyjaśnienia kwestii obowiązku alimentacyjnego krewnych małżonka dochodzącego alimentów?",

udzielił następującej odpowiedzi:

Okoliczność, że rozwiedziony małżonek ma krewnych, obowiązanych z mocy ustawy do alimentowania go, nie wyklucza przedłużenia przez sąd poza okres pięciu lat obowiązku alimentacyjnego drugiego małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia. Jeżeli jednak krewni ci są w stanie dostarczyć rozwiedzionemu małżonkowi całkowitych środków utrzymania, okoliczność ta - rozważona w związku z wszelkimi innymi okolicznościami sprawy - może mieć wpływ na ocenę zasadności żądania przedłużenia obowiązku alimentacyjnego drugiego małżonka.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu sprawy:

Prawomocnym wyrokiem z dnia 25.II.1967 r. małżeństwo stron zostało rozwiązane przez rozwód bez orzekania o winie. Kolejnym prawomocnym wyrokiem z dnia 30.IX.1970 r. zasądzono od pozwanego na rzecz powódki alimenty w wysokości po 300 zł miesięcznie. W pozwie z dnia 30.IV.1971 r. powódka wystąpiła o podwyższenie alimentów; uwzględniwszy jej powództwo, Sąd Powiatowy wyrokiem z dnia 8.III.1972 r. podwyższył alimenty do 500 zł miesięcznie. Na skutek rewizji pozwanego Sąd Wojewódzki uchylił ten wyrok w części zasądzającej alimenty za okres po dniu 1.III.1972 r., udzielając Sądowi Powiatowemu wskazówki, że ze względu na upływ w tym dniu 5-letniego terminu przewidzianego w art. 60 § 3 k.r.o. obowiązek alimentacyjny pozwanego wygasł, chyba że Sąd ustaliłby istnienie wyjątkowych okoliczności uzasadniających przedłużenie trwania obowiązku alimentacyjnego.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Powiatowy wyrokiem z dnia 26.X.1972 r. ustalił, że powódka zachowała prawo do świadczeń alimentacyjnych ze strony pozwanego w okresie po 25.II.1972 r. i podwyższył alimenty za ten okres z 200 zł do 500 zł miesięcznie. Sąd Powiatowy ustalił na podstawie opinii biegłego, że powódka jest całkowicie niezdolna do pracy i wykazuje krańcową nieporadność życiową, co uzasadnia przedłużenie obowiązku alimentacyjnego poza termin 5-letni i podwyższenie alimentów.

Sąd Wojewódzki, rozpoznając sprawę na skutek rewizji pozwanego, przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 k.p.c. zagadnienie prawne objęte sentencją. Sąd Wojewódzki przytoczył, że ponieważ z twierdzeń pozwanego wynikało, iż powódka ma rodzeństwo dobrze sytuowane materialnie i dostarczające jej środków utrzymania, powstaje pytanie, czy Sąd Powiatowy nie był obowiązany kwestii tej wyjaśnić w celu wszechstronnej oceny, czy zachodzą przesłanki z art. 60 § 3 k.r.o., uzasadniające przedłużenie obowiązku alimentacyjnego.

Przy rozpoznawaniu powyższego zagadnienia należało przede wszystkim wziąć pod uwagę treść art. 130 k.r.o., według którego obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka. Gdyby przyjąć, że przepis ten ma w pełni zastosowanie w sytuacji przewidzianej w art. 60 § 3 zdanie ostatnie k.r.o., to wówczas pytanie prawne postawione przez Sąd Wojewódzki stałoby się bezprzedmiotowe. Okoliczność bowiem, czy rozwiedziony małżonek ma krewnych obowiązanych do jego alimentacji, nie mogłaby mieć wpływu na stojący w pierwszej kolejności obowiązek alimentacyjny drugiego małżonka.

Pogląd taki nie byłby jednak trafny.

Zważyć należy, że przedłużenie poza okres 5-letni obowiązku alimentacyjnego małżonka niewinnego ma charakter wyjątkowy. W myśl art. 60 § 3 k.r.o. obowiązek alimentacyjny małżonka niewinnego w zasadzie wygasa z upływem 5 lat. Z tą chwilą odżywają obowiązki alimentacyjne krewnych małżonka rozwiedzionego, którzy nie mogą się już zasłaniać pierwszeństwem obowiązku alimentacyjnego drugiego małżonka. Skoro bowiem wygasł obowiązek rozwiedzionego małżonka dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi, krewni tego małżonka będą obowiązani do świadczeń alimentacyjnych na jego rzecz według zasad i kolejności przewidzianej w art. 129 k.r.o.

Z drugiej strony nie można również przyjąć poglądu, że okoliczność, iż rozwiedziony małżonek ma krewnych zobowiązanych do jego alimentowania i że obowiązki te odżyły z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu, wyklucza zastosowanie art. 60 § 3 zdanie ostatnie k.r.o. Pogląd taki byłby zbyt daleko idący i nie znalazłby uzasadnienia w ustawie. Przepis art. 60 § 3 k.r.o. nie zawiera żadnych szczegółowych wskazówek co do jego stosowania, poza odwołaniem się do "wyjątkowych okoliczności", nie ulega jednak wątpliwości, że okoliczności te powinny być rozpatrywane w świetle zasad współżycia społecznego. Wyrazem bowiem tych zasad jest możliwość przedłużenia poza okres 5-letni obowiązku alimentacyjnego małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia małżeńskiego.

Dlatego też przy ocenie, czy zachodzą uzasadnione przesłanki zastosowania art. 60 § 3 zdanie ostatnie k.r.o., sąd powinien mieć na względzie całokształt okoliczności konkretnej sprawy, a wśród nich okoliczność, czy małżonek domagający się przedłużenia obowiązku alimentacyjnego ma krewnych obowiązanych do jego alimentowania i zdolnych do wypełnienia tego obowiązku.

Okoliczność ta może, chociaż nie musi, mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Przykładowo można wskazać, że jeżeli sytuacja zarobkowa i majątkowa krewnych małżonka, który domaga się alimentów, jest tego rodzaju, iż mogą oni dostarczać mu tylko częściowych środków utrzymania, nie wyklucza to przedłużenia obowiązku alimentacyjnego drugiego małżonka, chociaż może mieć wpływ na zakres tego obowiązku. Nawet jednak w wypadku, gdy krewni ci mogą dostarczać rozwiedzionemu małżonkowi całkowitych środków utrzymania, sąd może przyjąć, że ze względu na inne okoliczności sprawy - np. długotrwałość pożycia małżeńskiego, zestawienie stanu majątkowego małżonka, od którego dochodzi się alimentów, z sytuacją materialną krewnych małżonka potrzebującego alimentacji - zasady współżycia społecznego będą przemawiać za przedłużeniem obowiązku alimentacyjnego rozwiedzionego małżonka. Co do tej ostatniej kwestii, tj. stopnia bliskości pokrewieństwa, należy w szczególności mieć na względzie, że jeżeli zobowiązane do alimentacji jest rodzeństwo rozwiedzionego małżonka, obowiązek ten podlega ograniczeniom przewidzianym w art. 134 k.r.o.

Z tych wszystkich względów należy przyjąć, że okoliczność, iż rozwiedziony małżonek ma krewnych, obowiązanych z mocy ustawy do alimentowania go, nie wyklucza zastosowania art. 60 § 3 zdanie ostatnie k.r.o., może ona jednak, oceniana łącznie z całokształtem okoliczności sprawy, mieć wpływ na rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie istnienia wyjątkowych okoliczności, uzasadniających przedłużenie poza okres 5 lat obowiązku alimentacyjnego małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia.

W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi wskazanej w sentencji uchwały.

OSNC 1974 r., Nr 5, poz. 85