Postanowienie z dnia 1972-04-20 sygn. III CRN 19/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 19/72

Postanowienie z dnia 20 kwietnia 1972 r. 

Przez przewidziany w art. 932 k.c. brak zstępnych spadkodawcy uzasadniający dziedziczenie rodzeństwa należy rozumieć nie tylko fizyczne nieistnienie zstępnych, ale także wyłączenie ich od dziedziczenia z takim skutkiem, "jakby nie dożyli otwarcia spadku", a więc niegodność (art. 928 § 2 k.c.), odrzucenie spadku (art. 1020 k.c.) lub też umowne zrzeczenie się dziedziczenia (art. 1049 § 2 k.c.). W takich wypadkach do dziedziczenia spadkowego gospodarstwa rolnego przez rodzeństwo spadkodawcy wystarczy zachowanie warunków przewidzianych w art. 1062 § 1 k.c. Jeżeli natomiast zstępni spadkodawcy nie mogą dziedziczyć spadkowego gospodarstwa rolnego dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 k.c. lub 1060 § 2 k.c., powołani do dziedziczenia gospodarstwa są tylko ci spośród rodzeństwa spadkodawcy, którzy odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1062 § 2 k.c.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: S. Gross, J. Ignatowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Marty S. o stwierdzenie nabycia spadku po Franciszku S. na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Powiatowego w Kartuzach z dnia 12 września 1966 r.,

zaskarżone postanowienie w części dotyczącej stwierdzenia dziedziczenia spadkowego gospodarstwa rolnego uchylił i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Powiatowemu w Kartuzach do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Marta S. wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym w dniu 18 stycznia 1965 r. jej mężu Franciszku S., wyjaśniając, że spadkodawca był właścicielem gospodarstwa rolnego o obszarze 9,69 ha i że jego spadkobiercami są: wnioskodawczyni, która od daty zawarcia małżeństwa pracowała i obecnie pracuje w spadkowym gospodarstwie, oraz dwaj synowie: Teodor S. i Gerard S., którzy wykonują zawód kierowców. W konkluzji wnioskodawczyni wnosiła o stwierdzenie, że spadek po Franciszku S. według zasad ogólnych nabyła ona i synowie, każde po 1/3 części, a prawo dziedziczenia gospodarstwa rolnego nabyła wyłącznie wnioskodawczyni.

Na rozprawie w dniu 24 sierpnia 1966 r. wnioskodawczyni oświadczyła, że tylko ona pracowała w gospodarstwie w ostatnim roku życia spadkodawcy, synowie zaś nie odpowiadają warunkom wymaganym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Ponadto nadmieniła, że mąż jej miał troje rodzeństwa, z których tylko Bernard S. prowadzi własne gospodarstwo rolne. Sąd postanowił wezwać rodzeństwo spadkodawcy do udziału w sprawie.

Na następne posiedzenie stawiła się wnioskodawczyni oraz dwaj bracia i siostra spadkodawcy. Oświadczyli oni zgodnie, że synowie spadkodawcy już na jakiś czas przed otwarciem spadku pracowali stale w przedsiębiorstwach państwowych i nie złożyli oświadczeń o gotowości prowadzenia gospodarstwa rolnego. Spośród rodzeństwa tylko Bernard S. prowadzi od 1945 r. gospodarstwo rolne o powierzchni 2 ha, drugi zaś brat i siostra, jak sami przyznają, nie odpowiadają warunkom niezbędnym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w piśmie do Sądu stwierdziło, że Bernard S. pracował i pracuje w gospodarstwie rodziców żony.

Postanowieniem z dnia 12 września 1966 r. Sąd Powiatowy stwierdził, że spadek po Franciszku S. nabyli na podstawie ustawy: żona Marta S. oraz synowie Gerard-Brunon S. i Teodor S. po 1/3 części, przy czym wchodzący w skład spadku udział w gospodarstwie rolnym dziedziczą: Marta S. do połowy i brat spadkodawcy Bernard S.

W uzasadnieniu Sąd Powiatowy zaznaczył, że synowie spadkodawcy nie odpowiadają warunkom z art. 1059 k.c., a wobec tego zgodnie z art. 1063 k.c. zamiast nich dziedziczą gospodarstwo rolne inni krewni. Rodzice spadkodawcy już nie żyją, a z rodzeństwa tylko brat Bernard odpowiada warunkom wymaganym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, on więc dziedziczy udział spadkodawcy w gospodarstwie rolnym obok jego żony.

Orzeczenie to nie zostało zaskarżone przez uczestników postępowania. Zaskarżył je natomiast Minister Sprawiedliwości rewizją nadzwyczajną, wniesioną w dniu 25 stycznia 1972 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna trafnie zarzuca, że zaskarżone orzeczenie w części dotyczącej dziedziczenia gospodarstwa rolnego rażąco narusza prawo.

Dziedziczenie gospodarstwa rolnego przez rodzeństwo spadkodawcy w zbiegu z jego małżonkiem ma miejsce w sytuacji przewidzianej w art. 932 k.c., a więc "w braku zstępnych spadkodawcy". Brak ten można rozumieć nie tylko jako fizyczne nieistnienie, lecz także jako wyłączenie zstępnych od dziedziczenia z takim skutkiem, "jakby nie dożyli otwarcia spadku", a więc: w razie niegodności (art. 928 § 2 k.c.), w razie odrzucenia spadku (art. 1020 k.c.) czy też umownego zrzeczenia się dziedziczenia (art. 1049 § 2 k.c.).

Inaczej natomiast jest uregulowane dziedziczenie gospodarstwa rolnego w wypadku, gdy zstępni spadkodawcy żyją, lecz nie mają warunków wymaganych do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Tego rodzaju sytuacja przewidziana jest w art. 1062 § 2 k.c., zgodnie z którym (w pierwotnej redakcji) w razie gdy zstępni spadkodawcy nie mogą dziedziczyć spadkowego gospodarstwa dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 k.c. lub 1060 § 2 k.c., powołani do dziedziczenia gospodarstwa są tylko ci spośród rodzeństwa spadkodawcy, którzy bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowali w spadkowym gospodarstwie rolnym nieprzerwanie co najmniej od roku i dla których ta praca stanowiła główne źródło utrzymania. Ustawa z dnia 26 października 1971 r. (Dz. U. Nr 27, poz. 252) utrzymała powyższy przepis z tą jedynie niewielką zmianą, że pozostawiając warunek pracy w gospodarstwie spadkowym, skreśliła okres roczny. A contrario, inni spośród rodzeństwa spadkodawcy, którzy tym szczególnym warunkom nie odpowiadają, nie dziedziczą gospodarstwa, chociażby mieli wszelkie dane do dziedziczenia gospodarstwa, np. po swoich rodzicach, tj. odpowiadali warunkom z art. 1059 k.c.

Z zebranego materiału dowodowego absolutnie nie wynika, aby Bernard S. odpowiadał warunkom z art. 1062 § 2 k.c., dlatego też stwierdzenie na jego rzecz prawa dziedziczenia połowy spadkowego gospodarstwa narusza w sposób oczywisty ten przepis.

Dodać wreszcie należy, że tego rodzaju poważne naruszenie przepisów o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, a więc wydanie orzeczenia godzącego w politykę rolną państwa, narusza także interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a zatem upływ terminu z art. 421 § 2 k.p.c. nie stanowi przeszkody do uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej.

Z tych względów należało z mocy art. 388 w zw. z art. 423 § 1 k.p.c. orzec jak w sentencji.

OSNC 1972 r., Nr 11, poz. 205