Uchwała z dnia 1972-04-14 sygn. III PZP 6/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 6/72

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 14 kwietnia 1972 r.

Przewodniczący: sędzia K. Marowski. Sędziowie: W. Bryl, J. Krzyżanowski, M. Piekarski, S. Rejman (sprawozdawca), A. Szczurzewski, M. Wilewski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej PRL W. Grocholi, w sprawie z powództwa Leona S. przeciwko Przedsiębiorstwu Robót Górniczych w W. o zmianę wysokości renty, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 11 lutego 1972 r. sygn. akt II PR 421/71:

"Czy art. 907 § 2 k.c. ma zastosowanie do ugody zawartej po upływie przedawnienia roszczenia?",

uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

Artykuł 907 § 2 k.c. ma zastosowanie do ugody zawartej po upływie przedawnienia roszczenia.

Uzasadnienie

I Sąd Najwyższy, w zwykłym składzie, przedstawił do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów przytoczone w sentencji zagadnienie prawne. Wynikło ono na tle następującego stanu faktycznego:

Powód pracował w pozwanym Przedsiębiorstwie do dnia 23.III.1958 r., tam zachorował na krzemicę płuc i w konsekwencji został zaliczony do II grupy inwalidów. W dniu 4.IV.1968 r. strony zawarły ugodę, w wyniku której poszkodowany otrzymał 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia za cierpienia fizyczne i krzywdę moralną oraz rentę uzupełniającą po 1.000 zł miesięcznie, poczynając od dnia 1.XII.1962 r. W maju 1971 r. powód wystąpił przeciwko pozwanemu Przedsiębiorstwu o zasądzenie renty uzupełniającej od dnia 1.XII.1968 r., powołując się na zmianę stosunków, a w szczególności na ogólną podwyżkę płac w górnictwie, która nastąpiła w grudniu 1968 r. Sąd Wojewódzki oddalił powództwo, zajmując stanowisko, że roszczenie uległo już 10-letniemu przedawnieniu. Wynika to z zestawienia daty zakończenia przez poszkodowanego pracy w warunkach zapylenia z datą złożenia pozwu. Sąd Wojewódzki stwierdził wprawdzie, że roszczenie w niniejszej sprawie opiera się na art. 907 § 2 k.c., ale doszedł do wniosku, że okoliczności przytoczone w pozwie są bez znaczenia. Strony bowiem zawarły ugodę pozasądową już po upływie najdłuższego okresu przedawnienia i dlatego nie mogła ona przerwać jego biegu.

II W myśl art. 907 § 2 k.c., jeżeli obowiązek płacenia renty wynika z ustawy, to chociaż wysokość renty i czas jej trwania były ustalone w umowie, każda ze stron może - w razie zmiany stosunków - żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty. Można wystąpić z takim roszczeniem w każdym czasie i żądać zmiany umówionego świadczenia na przyszłość, a także - jeżeli uzasadniają to okoliczności sprawy - wstecz, ale nie dalej niż za trzy lata od dnia wniesienia pozwu (art. 118 in fine k.c.). Aby powództwo mogło być uwzględnione, powód musi udowodnić, że od dnia zawarcia umowy nastąpiła taka zmiana stosunków, która - oceniając rzecz rozsądnie - może być uznana za istotną, a której strony nie mogły wówczas przewidzieć.

Rozważane zagadnienie dotyczy sytuacji szczególnej. Roszczenie, które powodowi przysługiwało z mocy ustawy w stosunku do pozwanego Przedsiębiorstwa, uległo przedawnieniu. Strony mimo to zawarły ugodę, której przedmiotem była między innymi renta uzupełniająca jako odszkodowanie za skutki choroby zawodowej. Ta czynność prawna nie przerwała biegu przedawnienia, gdyż po upływie terminu nie można go już przerwać (p. uchwałę składu siedmiu sędziów SN z dnia 30.XII.1964 r. III PO 35/64 - OSNCP 1965, z. VI, poz. 90). To jednak nie wyczerpuje zagadnienia.

Ugoda należy do tzw. umów ustalających, a jej istota i cechy charakterystyczne zostały określone w art. 917-918 k.c. Poza tym podlega ona ogólnym przepisom o czynnościach prawnych; ma charakter kauzalny, a roszczenie objęte ugodą ma swe źródło - w danym wypadku - w przepisach o czynach niedozwolonych.

Dłużnik może zrzec się zarzutów, które mu przysługują, jeżeli wolno mu nimi dysponować, a między innymi może zrzec się zarzutu przedawnienia. W myśl bowiem art. 117 § 2 zd. 2 k.c. ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, może zrzec się korzystania z przedawnienia. Zrzeczenie się nie może wprawdzie nastąpić przed upływem przedawnienia, ale rozważane zagadnienie dotyczy wypadku, gdy ugoda została zawarta już po upływie najdłuższego terminu przedawnienia.

Zrzeczenie się może nastąpić w sposób wyraźny lub dorozumiany. W umowach zaś należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu (art. 65 § 2 k.c.). Dlatego też wolno wydedukować - w drodze wykładni - dorozumiane oświadczenie o zrzeczeniu się korzystania z przedawnienia. Będzie to miało miejsce np. wówczas, gdy w ugodzie zaznaczono, że pracownik, na skutek naruszenia przez zakład pracy przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, stał się całkowicie niezdolny do pracy i z tego tytułu będzie otrzymywać rentę uzupełniającą aż do osiągnięcia oznaczonego wieku. W takiej bowiem sytuacji, gdyby poszkodowany wystąpił na drogę sądową, zakład pracy nie uchyliłby się od odpowiedzialności odszkodowawczej i przez spełnienie świadczenia dałby wyraz zrzeczeniu się korzystania z przedawnienia. Zrzeczenie się zaś zarzutu przedawnienia otwiera drogę do stosowania przepisu art. 907 § 2 k.c.

Strony, zawierając ugodę, dążą do uchylenia niepewności co do roszczeń mających swoje źródło w ustawie, do zapewnienia ich wykonania albo do uchylenia sporu już istniejącego lub mogącego dopiero powstać (art. 917 k.c.). Celem ugody jest naprawienie szkody, jaką poszkodowany poniósł na skutek całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej (art. 444 § 2 k.c.). Wolą więc stron zobowiązanie, które nigdy nie wygasło, przekształca się z powrotem z naturalnego w zupełne, a to już upoważnia każdą ze stron do żądania zmiany ugody, jeżeli zdoła udowodnić zmianę stosunków. Wówczas renta może być podwyższona lub obniżona, a czas jej trwania przedłużony albo skrócony. Należy jednak zachować przy tym ostrożność, mając na uwadze, że chodzi o wzruszenie powagi rzeczy ugodzonej. Podwyżka więc renty może nastąpić tylko w takim stopniu, w jakim uzasadnia ją zmiana warunków w stosunku do renty określonej ugodą.

Sposób zaś ustalenia na podstawie art. 907 § 2 k.c. wysokości renty ugodzonej jest zagadnieniem odrębnym, nie objętym treścią pytania.

OSNC 1972 r., Nr 9, poz. 153