Wyrok z dnia 1970-11-24 sygn. II CR 679/70

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 679/70

Wyrok z dnia 24 listopada 1970 r.

Jeżeli ubezpieczający (ubezpieczony) zapłacił na podstawie prawomocnego orzeczenia (sądowego lub arbitrażowego) zasądzone na rzecz poszkodowanego odszkodowania za szkodę wynikłą ze zdarzenia objętego umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, to podstawą prawną jego roszczeń w stosunku do ubezpieczyciela nie jest art. 518 k.c., lecz przepisy kodeksu cywilnego dotyczące umowy ubezpieczenia (art. 805 i nast. k.c.) oraz postanowienia ogólnych i szczególnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, na podstawie których umowa została zawarta (art. 812 k.c.).

Przewodniczący: sędzia J. Pietrzykowski. Sędziowie: E. Mielcarek, W. Markowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Koła Łowieckiego "Dzik" w G. przeciwko Państwowemu Zakładowi Ubezpieczeń - Oddział Wojewódzki w O. o zapłatę, na skutek rewizji pozwanego od wyroku Sądu Powiatowego w Giżycku z dnia 4 marca 1970 r.,

uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Powiatowemu w Giżycku do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Sąd Powiatowy w Giżycku wyrokiem z dnia 4.III.1970 r., uwzględniając powództwo, zasądził od pozwanego 22.000 zł z odsetkami i orzekł o kosztach procesu. Sąd ustalił, że strony łączył stosunek ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej powoda, w związku z czym uznał, że pozwany ma obowiązek wywiązywania się w całości ze świadczenia w ramach zawartej umowy, a więc zapłacić całą zasądzoną od powoda na mocy prawomocnego wyroku z dnia 18.II.1969 r. kwotę odszkodowania na rzecz Mikołaja P. za doznaną przez niego szkodę w czasie polowania w dniu 7.I.1968 r., w którym P. brał udział w charakterze naganiacza. Wspomnianym wyrokiem Sąd Powiatowy zasądził od Koła Łowieckiego "Dzik" w G. na rzecz P. 30.000 zł, natomiast Oddział Wojewódzki PZU, zmieniając decyzję pozwanego z dnia 12.VI.1969 r. odmawiającą w ogóle odszkodowania, przyznał je tylko w kwocie 8.000 zł. Sąd Powiatowy nie podzielił przy tym stanowiska pozwanego, że powodowe Koło nie ma legitymacji czynnej, albowiem nie ono, lecz członkowie Polskiego Związku Łowieckiego są stroną umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, zawartej z pozwanym przez Wojewódzki Zarząd Polskiego Związku Łowieckiego.

Przy rozpoznawaniu rewizji pozwanego od wyroku z dnia 4.III.1970 r., opartej na zarzucie sprzecznego z zebranym w sprawie materiałem ustalenia, że powód ma legitymację czynną i że to jego odpowiedzialność cywilna była przedmiotem umowy ubezpieczenia, nasunęła się Sądowi Wojewódzkiemu wątpliwość prawna, którą przedstawił w trybie art. 391 k.p.c. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia, formułując to zagadnienie w pytaniu:

"Czy Koło Łowieckie posiada legitymację czynną do dochodzenia od PZU roszczeń regresowych na podstawie zawartej przez Zarząd Wojewódzki Polskiego Związku Łowieckiego (PZŁ) umowy z PZU ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków PZŁ, a jeśli tak, to czy przepis art. 518 k.c. stanowiłby podstawę prawną merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy?"

Na rozprawie przed Sądem Najwyższym zastępujący stronę pozwaną radca prawny jej Centralnego Zarządu nie podtrzymywał zarzutu braku u powoda legitymacji czynnej. W szczególności, powołując się na porozumienie zawarte między Naczelną Radą Łowiecką PZŁ a Zarządem Centralnym PZU w sprawie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, stwierdził on, że przedmiotem ubezpieczenia według umowy jak w sprawie niniejszej jest odpowiedzialność cywilna tak kół łowieckich, jak i osób fizycznych - członków P.Z.Ł. z tytułu wykonywania polowania w razie wyrządzenia szkód osobowych i rzeczowych osobom trzecim. W związku z tym wspomniany radca prawny postulował udzielenie odpowiedzi twierdzącej co do legitymacji czynnej powoda, natomiast przeczącej co do tego, żeby w sprawie miał zastosowanie art. 518 k.c., przede wszystkim zaś wnosił o przejęcie sprawy do rozpoznania i o uchylenie zaskarżonego wyroku wskutek niepoczynienia żadnych koniecznych ustaleń dla merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, a to wobec zupełnego pominięcia wiążących strony ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Problematyka prawna dotycząca wątpliwości związanych z legitymacją czynną wyjaśniła się zgodnie z twierdzeniami powoda. Z tego więc punktu widzenia wyrok Sądu Powiatowego jest słuszny, a zarzuty rewizji są nieuzasadnione, skoro przedmiotem ubezpieczenia jest również odpowiedzialność cywilna powoda, wedle bowiem zawartej umowy ubezpieczenia także i on jest ubezpieczony, a ubezpieczającym jest Zarząd Wojew. P.Z.Ł. Jednakże zaskarżony wyrok nie mógł być utrzymany w mocy wobec trafności podniesionego na rozprawie rewizyjnej zarzutu niewyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, co sąd rewizyjny bierze z urzędu pod uwagę, a ponadto nie jest on związany w tej sprawie granicami ani wniosków, ani podstaw rewizyjnych (art. 381 § 1 i 2 k.p.c.).

Stosunek ubezpieczenia majątkowego jest stosunkiem obligacyjnym wiążącym na podstawie umowy ubezpieczającego (ubezpieczonego) z ubezpieczycielem (art. 805 k.c.), na podstawie którego ten ostatni ma obowiązek wypłacenia odszkodowania w razie nastąpienia określonego w umowie wypadku losowego. Jeżeli przedmiotem ubezpieczenia jest odpowiedzialność cywilna, to podstawą wymiaru odszkodowania jest szkoda na mieniu lub osobie wyrządzona osobom trzecim, za którą ubezpieczający (ubezpieczony) ponosi odpowiedzialność na podstawie przepisów obowiązującego prawa (art. 821 i 822 k.c.). Oznacza to, że - w zakresie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej - o istnieniu obowiązku wypłacenia przez ubezpieczyciela odszkodowania decyduje okoliczność, iż na ubezpieczającym (ubezpieczonym) ciąży obowiązek dania odszkodowania osobie trzeciej wskutek nastąpienia określonych w umowie zdarzeń.

Ten zatem zobowiązaniowy stosunek ubezpieczenia jest źródłem roszczeń między stronami umowy, przy czym podstawą roszczenia w stosunku do ubezpieczyciela nie jest jeszcze samo tylko zdarzenie rodzące odpowiedzialność cywilną ubezpieczającego (ubezpieczonego), lecz dopiero zawarcie przez niego ugody z poszkodowanym lub uprawomocnienia się orzeczenia sądowego (arbitrażowego). Nie jest tą podstawą przewidziana w art. 518 k.c. sytuacja nabycia od poszkodowanego - do wysokości dokonanej na jego rzecz przez ubezpieczającego (ubezpieczonego) zapłaty - jego wierzytelności z tytułu odszkodowania. Wspomniany przepis nie wchodzi tu w grę, zagadnienie bowiem regulują przepisy kodeksu cywilnego dotyczące umowy ubezpieczenia (art. 805 i nast.) oraz ogólnych warunków ubezpieczenia.

Przy obowiązkowych ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń pokrywa zawsze pełną szkodę, natomiast przy dobrowolnych (umownych) ubezpieczeniach tego rodzaju odpowiedzialność zakładu jest już ograniczona choćby sumami gwarancyjnymi (1.000.000 zł za wszystkie rodzaje szkód powstałych w każdym zdarzeniu objętym ubezpieczeniem); ponadto, tak jak dla każdej innej umowy z zakresu danego rodzaju ubezpieczenia, również dla umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej istnieją i obowiązują ogólne warunki ubezpieczenia, na podstawie których umowa zostaje zawarta (art. 812 § 1 k.c.). Wspomniane warunki tworzą prawo między stronami umowy, gdyż zawierają postanowienia dotyczące istotnych jej warunków, a ubezpieczający, przystępując do umowy ubezpieczenia, musi je przyjąć w całości. One też określają sposób ustalania szkody oraz wysokość odszkodowania (art. 825 § 2 k.c.), zakres zatem odpowiedzialności ubezpieczyciela precyzują też obowiązki ubezpieczającego w razie wypadku rodzącego roszczenie ze strony poszkodowanego.

Stosownie do § 13 ogólnych i szczególnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, zatwierdzonych decyzją Ministra Finansów Nr BP RMU 361/61 z dnia 20.II.1962 r., ubezpieczający (ubezpieczony) ma obowiązek najpóźniej w ciągu 14 dni od chwili dowiedzenia się zawiadomić o wypadku PZU, a w razie zgłoszenia przez poszkodowanego roszczenia o odszkodowanie donieść o tym PZU w takim samym terminie, gdyby zaś poszkodowany wystąpił z roszczeniem o odszkodowanie na drogę sądową, to natychmiast zawiadomić o tym PZU, wreszcie przesłać wyrok sądowy lub orzeczenie arbitrażowe w takim czasie, aby umożliwić PZU zajęcie stanowiska w kwestii wniesienia środka odwoławczego. Przez niedopełnienie z własnej winy ubezpieczającego (ubezpieczonego) któregokolwiek z tych obowiązków, gdyby to miało wpływ na ustalenie okoliczności lub rozmiaru szkody, PZU może odmówić odszkodowania lub je zmniejszyć (§ 13 pkt 8 og. war. ubezp.).

Powołując się na takie właśnie zaniedbania powoda, pozwany odmówił mu wypłaty odszkodowania, Zarząd Wojewódzki zaś decyzję tę zmienił, uznając za słuszne obniżenie z mocy § 13 pkt 8 o.w.u. odszkodowania do kwoty 8.000 zł.

Nie godząc się z tą decyzją, powód wystąpił do Sądu z zachowaniem 6-cio miesięcznego terminu od daty otrzymania decyzji. Natomiast Sąd Powiatowy pod tym względem sprawy ani nie badał, ani nie wyjaśnił, nie biorąc pod uwagę tego, że przecież niniejszy proces toczy się między innymi stronami niż w sprawie C 680/68 o odszkodowanie w polowaniu i z innej podstawy prawnej, mianowicie z umowy ubezpieczenia.

Rzeczą więc Sądu Powiatowego było samodzielne poczynić ustalenia zarówno co do tego, czy i jakie były zawinione przez powoda naruszenia z jego strony obowiązków umownych oraz jaki był wpływ tego na ustalenie okoliczności lub rozmiaru szkody, i dopiero na tej podstawie ocenić, czy były warunki do zmniejszenia odszkodowania przez ubezpieczyciela, a jeśli tak, to jaki tego powinien być słuszny zakres. Ponieważ pod tym kątem sprawa nie została wyjaśniona, przeto zaskarżony wyrok należało uchylić, co też uczyniono stosownie do art. 388 k.p.c., skoro pogląd zaskarżonego wyroku, że ubezpieczyciel obowiązany był z reguły wypłacić pełne odszkodowanie, okazał się błędny.

OSNC 1971 r., Nr 7-8, poz. 135