Uchwała z dnia 1970-09-22 sygn. III PZP 18/70

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 18/70

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 22 września 1970 r.

Przewodniczący: prezes Z. Opuszyński. Sędziowie: W. Formański, K. Marowski, M. Piekarski, J. Pietrzykowski, S. Rejman (sprawozdawca), T. Krokosz.

Sąd Najwyższy, z udziałem wiceprokuratora Generalnej Prokuratury PRL W. Grochali, w sprawie z powództwa Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowej Kasa Stefczyka w L. przeciwko Czesławie F. i innym o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 26 maja 1970 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 30 ustawy o Sądzie Najwyższym:

"Od jakiej daty wierzyciel może żądać odsetek od kwoty zagarniętej przez dłużnika?"

uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

Wierzyciel może żądać odsetek od kwoty zagarniętej przez dłużnika od daty wyrządzenia szkody.

Uzasadnienie

Przedstawione składowi siedmiu sędziów SN zagadnienie prawne wynikło na tle następującego stanu faktycznego:

Powodowa Spółdzielnia domagała się zasądzenia od pozwanych określonych kwot tytułem naprawienia wyrządzonej przez nich szkody w dniu 15.IX.1962 r., a także odsetek, licząc od tej daty. Sąd Wojewódzki uwzględnił powództwo, zasądził jednak odsetki od dnia wniesienia pozwu. Według uzasadnienia wyroku należą się one powodowej Spółdzielni - od zagarniętych przez pozwanych kwot - dopiero od tej daty, gdyż nie wykazała ona, żeby wcześniej wezwała dłużników do zapłaty. Wyrok ten w części dotyczącej odsetek zaskarżyła powodowa Spółdzielnia wyrażając pogląd, że należą się jej one od dnia popełnienia przez pozwanych czynu przestępnego.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego pod rządem kodeksu zobowiązań zajmowało jednak inne stanowisko i w tym zakresie było zgodne z doktryną. Uznawano mianowicie, że odsetki od zasądzonej kwoty w sprawie o wynagrodzenie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przysługują wierzycielowi dopiero od dnia wezwania dłużnika do zapłaty. W braku wcześniejszego wezwania, za datę, od której można skutecznie żądać odsetek, przyjmowano datę doręczenia dłużnikowi odpisu pozwu. Pogląd ten jest uzasadniony, gdyż wierzyciel dochodzi odszkodowania np. za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia albo za uszkodzenie czy zniszczenie rzeczy. Określenie szkody zależy wówczas od szeregu czynników, których dłużnik nie zna, i dopóki wierzyciel nie oznaczy wysokości odszkodowania i nie wezwie dłużnika do zapłaty, dopóty nie opóźnia się on ze spełnieniem świadczenia i nie jest zobowiązany do płacenia odsetek. Sytuacja, której dotyczy rozważane zagadnienie, jest jednak specyficzna, do czego nie przywiązywano należytego znaczenia, operując szerokim pojęciem czynu niedozwolonego, pod które podpadają najprzeróżniejsze stany faktyczne.

W judykaturze zwrócił na to uwagę po raz pierwszy Sąd Najwyższy (Izba Karna) w uchwale składu siedmiu sędziów (wpisanej do księgi zasad prawnych) z dnia 23.I.1964 r. VI KO 14/63 (OSNKW 1964, nr 5, poz. 69) następującej treści: "W razie zasądzenia odszkodowania na podstawie art. 331¹ § 1 k.p.k. odsetki liczą się od daty wyrządzenia szkody, w innych zaś wypadkach (art. 331¹ § 2 k.p.k.) - od daty doręczenia aktu oskarżenia". Uzasadnienie wyrażonego w niej poglądu sprowadza się do tego, że odsetki od sumy zasądzonej z urzędu tytułem odszkodowania pieniężnego, odpowiadającego wartości zagarniętego mienia, należy liczyć od daty wyrządzenia szkody ze względu na naturę zobowiązania wynikającą z istoty i charakteru czynów, które doprowadziły do jego powstania.

Odsetki spełniają dwojaką funkcję: stanowią albo wynagrodzenie za możność korzystania z cudzych pieniędzy, określone według przyjętej stopy procentowej, albo odszkodowanie za opóźnienie dłużnika w wykonaniu zobowiązania pieniężnego. Wierzyciel może żądać odsetek od należnych mu sum pieniężnych, gdy wynika to z umowy, zwyczaju lub ustawy (art. 86 § 1 k.z.). Z ustawy należą się one m.in. wówczas, gdy dłużnik opóźnia się z wykonaniem zobowiązania pieniężnego (art. 248 § 1 k.z.). Odsetki należą się wierzycielowi bez potrzeby wykazywania jakiejkolwiek szkody i bez względu na to, czy dłużnik dopuścił się winy (art. 248 § 2 k.z.), co nie pozbawia wierzyciela możności żądania dodatkowego odszkodowania na zasadach ogólnych (art. 248 § 3 k.z.). U podstaw bowiem instytucji odsetek należnych w razie zwłoki dłużnika leży założenie, że każde opóźnienie wykonania zobowiązania pieniężnego naraża wierzyciela na szkodę, skoro sam fakt posiadania pieniędzy może stanowić źródło korzyści majątkowych. Zagadnienie to rysuje się szczególnie ostro, gdy wierzycielem jest jednostka gospodarki uspołecznionej.

Aby odpowiedzieć na pytanie, czy dłużnik - w rozważanym wypadku - opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, należy ustalić, od kiedy był on zobowiązany do zwrotu zagarniętych pieniędzy. Sąd Najwyższy w cytowanej wyżej uchwale trafnie powołał się na art. 192 § 1 k.z. Termin spełnienia świadczenia, a więc zwrotu zagarniętej kwoty, wynika z natury (właściwości) zobowiązania. Dłużnik zagarniający pieniądze wie, że należą one do kogo innego i że nie powinny być w jego posiadaniu. Z istoty więc zagarnięcia pieniędzy wynika, że sprawca zagarnięcia jest w zwłoce już od dnia popełnienia przestępstwa i że nie zachodzi potrzeba wezwania go do ich zwrotu, aby uczynić mu skuteczny zarzut, że opóźnia się ze spełnieniem świadczenia.

Odmienna koncepcja prowadziłaby do tego, że wierzyciel mógłby żądać odsetek dopiero od dnia wezwania dłużnika do zapłaty. Musiałby przeto wiedzieć, kto i jaką kwotę zagarnął na jego szkodę. Termin więc płatności odsetek odsuwałby się w zależności od tego, jak długo dłużnikowi udawałoby się ukryć fakt zagarnięcia pieniędzy. To zaś nie dałoby się pogodzić z funkcją odsetek oraz z treścią art. 192 § 1 k.z., tłumaczoną zgodnie z zasadami ustroju i celami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (art. 4 k.c.).

OSNC 1971 r., Nr 1, poz. 5