Uchwała z dnia 1970-06-08 sygn. III CZP 27/70

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 27/70

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 8 czerwca 1970 r.

Przewodniczący: Prezes J. Pawlak. Sędziowie: S. Gross (sprawozdawca), J. Majorowicz, J. Pietrzykowski, J. Przybylski, Z. Trybulski, F. Wesely.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej L. Karłowskiego, rozpoznawał wniosek Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 marca 1970 r. o udzielenie odpowiedzi na następujące pytanie prawne dotyczące wykładni art. 6 § 1 k.r.o.:

"Jak należy rozumieć zawarte w art. 6 § 1 k.r.o. pojęcie "z ważnych powodów", a w szczególności, czy sam fakt zamieszkiwania za granicą jednej ze stron zamierzających zawrzeć związek małżeński oraz związane z tym trudności przyjazdu do Polski w celu zawarcia małżeństwa mogą być uznane za "ważne powody" w rozumieniu art. 6 § 1 k.r.o., uzasadniające udzielenie przez sąd zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego przez pełnomocnika?"

uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

Za ważne powody w rozumieniu art. 6 § 1 k.r.o. należy uznać tylko takie okoliczności, które w świetle zasad współżycia społecznego usprawiedliwiają odstąpienie od obowiązku jednoczesnego stawienia się przyszłych małżonków przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego dla złożenia oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Żadna zatem z góry określona sytuacja osoby ubiegającej się o zezwolenie jej na złożenie przez pełnomocnika oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński, w szczególności także fakt jej zamieszkiwania za granicą oraz związane z tym trudności przyjazdu do Polski, nie mogą być same przez się uznane za ważne powody w rozumieniu powołanego wyżej przepisu.

Uzasadnienie

Jednoczesna obecność osób zamierzających zawrzeć małżeństwo i złożenie przez nie osobiście oświadczenia przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że wstępują ze sobą w związek małżeński, stanowią w myśl art. 1 § 1 k.r.o. przesłankę małżeństwa, a zarazem określają formę jego zawarcia.

Zarówno z treści cyt. przepisu, jak i z istoty małżeństwa wynika, że obecność przyszłych małżonków przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego powinna być osobista.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy dopuszcza od tej zasady wyjątek, stanowiąc w art. 6 § 1, że z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone przez pełnomocnika. Konieczność zachowania daleko posuniętego umiaru w stosowaniu tego wyjątku wynika ze szczególnej wagi przepisów o formie zawierania związków małżeńskich, które spełniają doniosłą funkcję wychowawczą utrwalania w poczuciu społecznym znaczenia świeckiej instytucji małżeństwa.

Na potrzebę jego rygorystycznego stosowania wskazuje także sposób unormowania w kodeksie kwestii dopuszczalności odstąpienia od reguły osobistej obecności obu stron. Wyczuwając bowiem pewną nieodpowiedniość instytucji pełnomocnictwa w sferze stosunków o charakterze tak wybitnie osobistym, jak dotyczące zawarcia małżeństwa, kodeks rodzinny i opiekuńczy wymaga ponadto zezwolenia sądu, a zezwolenie to uzależnia z kolei od ważnych powodów.

Należy przy tym zauważyć, że wbrew niezbyt ścisłemu sformułowaniu art. 563 k.p.c., który mówi o zezwoleniu na udzielenie pełnomocnictwa do oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński, zezwolenie zgodnie z treścią art. 6 § 1 k.r.o. ma za przedmiot usankcjonowanie złożonego w tej formie oświadczenia.

Stwierdzenie to jest o tyle istotne, że uwypukla, iż postępowanie w sprawie o zezwolenie nie ogranicza się tylko do pełnomocnictwa, lecz odnosi się bezpośrednio do sposobu, w jaki ma być złożone oświadczenie jednego z przyszłych małżonków o wstąpieniu w związek małżeński, a więc dotyczy wprost jednego z elementów zawarcia małżeństwa. Dlatego też przy ocenie, czy zachodzą ważne powody do udzielenia zezwolenia, sądy nie powinny pomijać sytuacji życiowej kandydata na małżonka osoby ubiegającej się o zezwolenie oraz innych okoliczności, które mogą mieć wpływ na wszechstronne wyjaśnienie przyczyn uniemożliwiających obu stronom osobiste stawienie się w jednym czasie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.

Ponieważ przeszkody polegające na niemożności stawienia się przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego miejsca zamieszkania jednej ze stron lub w siedzibie jakiegokolwiek urzędu cywilnego mogą być - w wypadkach zasługujących na uwzględnienie - usunięte bez interwencji sądu (art. 2 i art. 7 ust. 2 k.r.o.), przeto ważne powody, o których mowa w art. 6 § 1 k.r.o., odnoszą się tylko do okoliczności uniemożliwiających jednoczesne stawienie się obojga przyszłych małżonków przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego w jakimkolwiek miejscu.

Istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia o ważnych powodach ma przewidziany czas trwania istniejących przeszkód, jak również przyczyn, które przemawiają przeciwko przesunięciu terminu małżeństwa do ich ustania. W świetle przytoczonych poprzednio wyjaśnień ważne powody do udzielenia zezwolenia na złożenie przez pełnomocnika oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński zachodzić mogą tylko w sytuacjach wyjątkowych, w których ustalone okoliczności wymagają zwolnienia wnioskodawcy od złożenia oświadczenia w tym względzie osobiście.

Wobec tego że ocena ważności powodów zależy w każdym wypadku od całokształtu okoliczności konkretnej sprawy, niemożliwe jest sformułowanie ogólnych wskazań, według których z góry określone okoliczności stanowiłyby zawsze, czy choćby z reguły, ważne powody do udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika bądź też nie mogłyby nigdy być uznane za ważne powody w rozumieniu art. 6 § 1 k.r.o. Dotyczy to zarówno sytuacji, w której z wnioskiem o udzielenie zezwolenia występuje osoba przebywająca w kraju, jak i w wypadku, gdy o takie zezwolenie ubiega się osoba zamieszkała za granicą.

Należy jednak stwierdzić, że powody przemawiające za udzieleniem zezwolenia powinny być ważne nie tylko według subiektywnej oceny wnioskodawcy czy też kandydata na jego małżonka, lecz muszą także znajdować obiektywne oparcie w aktualnych poglądach moralnych i obyczajach, których wyrazem są zasady współżycia społecznego.

Dla oceny wniosku z punktu widzenia powyższych zasad może mieć zwłaszcza istotne znaczenie - gdy wnioskodawca przebywa za granicą - zbadanie rodzaju stosunków wzajemnych osób zamierzających zawrzeć małżeństwo, a w szczególności wyjaśnienie, czy starania o zezwolenie nie zmierzają w rzeczywistości do zawarcia małżeństwa pozornego i do sprzecznego z zasadami współżycia społecznego wykorzystania instytucji zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika dla osiągnięcia innych celów, nie mających nic wspólnego z małżeństwem.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej z dnia 18.III.1968 r. III CZP 70/60 w sprawie stosowania art. 56 oraz art. 58 k.r.o., "rola zasad współżycia społecznego polega na synchronizowaniu przepisów prawa z nakazami moralności i obyczajów, na uelastycznianiu prawa i zapobieganiu stanom, do których odnosi się znana paremia summum ius - summa iniuria".

W myśl tych wskazań ważne w świetle zasad współżycia społecznego powody do udzielenia zezwolenia na to, by oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone przez pełnomocnika, będą z reguły zachodziły wtedy, gdy nie do pogodzenia z tymi zasadami byłoby wymaganie nakazanego przepisem art. 1 § 1 k.r.o. jednoczesnego stawienia się obojga przyszłych małżonków przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.

Z przytoczonych względów na przedstawione do rozstrzygnięcia pytanie prawne należało udzielić odpowiedzi sformułowanej w sentencji.

OSNC 1971 r., Nr 1, poz. 2