Wyrok z dnia 2011-07-27 sygn. II GSK 757/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Anna Robotowska Sędzia NSA Urszula Raczkiewicz Sędzia NSA Janusz Zajda (spr.) Protokolant Michał Sikora po rozpoznaniu w dniu 27 lipca 2011 r. na rozprawie w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej Z. M. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 17 marca 2010 r.; sygn. akt I SA/Łd 125/10 w sprawie ze skargi Z. M. na decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...] grudnia 2009 r.; nr [...] w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne 1. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Łodzi; 2. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz Z. M. kwotę 1000 (jeden tysiąc) złotych tytułem częściowego zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Ł. wyrokiem z 17 marca 2010 r., sygn. akt I SA/Łd 125/10, po rozpoznaniu sprawy ze skargi Z. M. na decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z [...] grudnia 2009 r. w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, oddalił skargę.

Sąd orzekał w następującym stanie sprawy:

W dniu 17 maja 2008 r. Z. M. wniósł do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) o umorzenie zaległych składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, FP oraz FGŚP. Wyjaśnił, że jego sytuacja materialna oraz zdrowotna nie pozwalają na spłatę zaległych składek.

ZUS decyzją z [...] września 2008 r. odmówił umorzenia ww. należności przyjmując, że skarżący posiada majątek, który mógłby przeznaczyć na pokrycie ciążących na nim zaległości.

Po ponownym rozpatrzeniu sprawy ZUS decyzją z [...] lutego 2009 r. utrzymał swoje rozstrzygnięcie w mocy.

Po rozpoznaniu skargi na powyższą decyzję, wyrokiem z 15 lipca 2009 r., sygn. akt I SA/Łd 324/09, WSA w Ł. uchylił zaskarżone rozstrzygnięcie. W uzasadnieniu podniósł, iż organ popełnił błędy w ustaleniu stanu faktycznego oraz zastosowaniu przesłanek umorzenia, nie wyjaśniając przede wszystkim, czy nieruchomości skarżącego są zabudowane oraz czy na terenie tych nieruchomości znajduje się jego miejsce zamieszkania.

W wyniku ponownie przeprowadzonego postępowania, decyzją z [...] grudnia 2009 r. ZUS utrzymał w mocy decyzję z [...] września 2008 r. W uzasadnieniu podniósł, że skarżący jest właścicielem nieruchomości na której nie mieszka, jej sprzedaż na pokrycie zaległych należności nie byłaby sprzeczna z interesem dłużnika i interesem publicznym.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Ł. orzekając na skutek skargi Z. M., uzasadniając swoje rozstrzygnięcie podkreślił, że skarga nie jest zasadna. Organ rozstrzygając ponownie sprawę zastosował się do wytycznych zawartych w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Ł. z [...] lipca 2009 r. Organ, w ocenie Sądu, przeanalizował przesłanki umorzenia należności z tytułu składek, zarówno wynikające z ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) jak i § 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, uwzględniając całokształt istotnych okoliczności sprawy.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł Z. M., zaskarżając to orzeczenie w całości i wnosząc o jego uchylenie oraz przekazanie sprawy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Ł. do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania.

Wyrokowi zarzucił:

I. naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

1. art. 18 § 1 pkt 6a ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej p.p.s.a.) poprzez udział tych samych 2 sędziów w wydaniu wyroku z 15 lipca 2009 r., sygn. akt I SA/Łd 324/09 i zaskarżonego wyroku, w sytuacji wyłączenia z mocy ustawy;

2. art. 135 p.p.s.a. poprzez niepodjęcie żadnych środków w celu usunięcia naruszenia prawa w zakresie ustalenia statusu spadkobiercy skarżącego Z. M. w decyzji ZUS O/Wojewódzki w Ł., Inspektorat w Ł. nr [...] z [...] lutego 2008 r.;

3. art. 153 p.p.s.a. poprzez brak oceny poprawności postępowania i rozumowania ZUS w toku ponownego rozpatrzenia sprawy.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna jest zasadna.

W sprawie doszło do naruszenia art. 18 § 1 pkt 6a p.p.s.a., ponieważ w składzie Sądu rozpoznającego sprawę w pierwszej instancji brali udział sędziowie wyłączeni z mocy ustawy, co skutkuje - zgodnie z art. 183 § 2 pkt 4 powołanej ustawy - nieważnością postępowania.

W wydaniu wyroku z 17 marca 2010 r., sygn. akt I SA/Łd 125/10 brali udział: sędzia NSA Paweł Janicki i sędzia WSA Tomasz Adamczyk, którzy brali również udział w wydaniu wyroku z 15 lipca 2009 r., sygn. akt I SA/Łd 324/09.

Przepis art. 45 § 1 Konstytucji RP deklaruje prawo każdego do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Ranga tego przepisu świadczy o tym, że bezstronny sąd jest wartością, której ochrona i realizacja są szczególnie ważne w demokratycznym państwie prawa. Zgodnie bowiem z doktryną demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji RP) jedynie sąd może być organem ostatecznie decydującym o wolnościach, prawach i obowiązkach jednostki. Sąd powinien działać bezstronnie, gwarancją czego powinny być przepisy o ustroju sądów oraz przepisy regulujące poszczególne procedury.

W ustawie - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi jedną z takich gwarancji procesowych jest instytucja wyłączenia sędziego, której celem jest zapobieganie takim sytuacjom, w których sędzia ponownie orzeka w tej samej sprawie, a więc o identycznym zakresie podmiotowo - przedmiotowym.

W okresie przed 8 stycznia 2010 r. brak było wyraźnej podstawy prawnej do wyłączenia sędziego od ponownego orzekania w tej samej sprawie. W orzecznictwie przyjmuje się, iż taką podstawę stanowił przepis art. 18 § 1 pkt 6 p.p.s.a., w myśl którego sędzia wyłączony jest z mocy ustawy od orzekania w sprawach, w których brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jak też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator. Przepis ten został uzupełniony ustawą z 23 października 2009 r., zmieniającą ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 221, poz. 1736). Dodano jednostkę redakcyjną w pkt 6 tego przepisu - stanowiącą, że sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy w sprawach dotyczących skargi na decyzję albo postanowienie, jeżeli w prowadzonym wcześniej postępowaniu w sprawie brał udział w wydaniu wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie (art. 18 § 1 pkt 6a p.p.s.a.). Ustawodawca zatem jednoznacznie wskazał, że w sytuacji, gdy ten sam sędzia najpierw bierze udział w orzeczeniu kasacyjnym w sprawie ze skargi na decyzję organu, a następnie bierze udział w wydaniu wyroku w sprawie z kolejnej skargi na decyzję podjętą na skutek wcześniejszego wyroku Sądu, dochodzi do naruszenia standardów zachowania bezstronności, będącej uzewnętrznieniem niezawisłości sędziowskiej.

Zatem, skoro sędziowie Paweł Janicki i Tomasz Adamczyk orzekali w składzie w sprawie o sygn. akt I SA/Łd 324/09, zakończonej wyrokiem z 15 lipca 2009 r., a następnie brali udział w wydaniu orzeczenia z 17 marca 2010 r. w sprawie o sygn. akt I SA/Łd 125/10, to w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego doszło do naruszenia dyspozycji art. 18 § 1 pkt 6a p.p.s.a.

Biorąc powyższe pod uwagę Naczelny Sąd Administracyjny doszedł do przekonania, że w rozpoznawanej sprawie zaistniała przesłanka nieważności postępowania.

Stwierdzona nieważność obliguje Naczelny Sąd Administracyjny, zgodnie z przepisami art. 185 § 1 i art. 186 p.p.s.a., do uchylenia wyroku i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, bez możliwości odniesienia się do pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej, gdyż ocena wydanego wyroku w nieważnym postępowaniu staje się bezprzedmiotowa, jeżeli niezależnie od jej wyniku orzeczenie podlega uchyleniu.

Z tych względów Naczelny Sąd Administracyjny, działając na podstawie art. 185 § 1 w zw. z art. 183 § 2 pkt 4 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji wyroku.

Na podstawie art. 207 § 2 p.p.s.a. Sąd odstąpił od zasądzenia zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego w części, mając na uwadze, że organ nie przyczynił się do podjęcia wadliwego orzeczenia przez Sąd pierwszej instancji.