Wyrok z dnia 2011-11-08 sygn. II GSK 1113/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Gabriela Jyż (spr.) Sędzia NSA Andrzej Kuba Sędzia NSA Zofia Przegalińska Protokolant Patrycja Czubała po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2011 r. na rozprawie w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej B. Ż. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 20 maja 2010 r. sygn. akt VI SA/Wa 326/10 w sprawie ze skargi B. Ż. na decyzję Ministra Sprawiedliwości z dnia [...] grudnia 2009 r. nr [...] w przedmiocie ustalenia wyniku egzaminu konkursowego na aplikację radcowską 1. oddala skargę kasacyjną, 2. zasądza od B. Ż. na rzecz Ministra Sprawiedliwości kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z 20 maja 2010 r., sygn. akt VI SA/Wa 326/10, oddalił skargę B. Ż. (dalej: skarżący) na decyzję Ministra Sprawiedliwości (dalej: Minister) z [...] grudnia 2009 r. nr [...] w przedmiocie ustalenia wyniku egzaminu wstępnego na aplikację radcowską.

Relacjonując przebieg sprawy Sąd I instancji podał, iż uchwałą [...] z [...] września 2009 r. Komisja Egzaminacyjna nr II do spraw aplikacji radcowskiej przy Ministrze Sprawiedliwości z siedzibą w P. (zwana dalej: Komisją Kwalifikacyjną) ustaliła negatywny wynik B. Ż. z egzaminu wstępnego na aplikację radcowską. Uzyskał on z testu 99 punktów. Komisja Kwalifikacyjna podniosła, że zgodnie z art. 339 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 z późn. zm., dalej: u.r.p.), pozytywny wynik z egzaminu wstępnego uzyskuje kandydat, który uzyskał z testu, co najmniej 100 punktów. Zatem uzyskana przez skarżącego liczba punktów przesądza o negatywnym wyniku egzaminu.

Od uchwały Komisji Egzaminacyjnej skarżący złożył odwołanie. Zarzucił, że test egzaminacyjny zawierał pytanie (nr 84), na które wszystkie możliwe odpowiedzi testowe były nieprawidłowe. Nadto pytanie to wykraczało poza materiał obowiązujący na egzaminie. Wnosił o zmianę lub uchylenie uchwały poprzez dodanie jednego punktu za wadliwie sformułowane pytanie.

Minister Sprawiedliwości decyzją z [...] grudnia 2009 r., po rozpoznaniu odwołania skarżącego, na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity Dz. U. z 2000 Nr 98 poz. 1071 ze zm.; dalej k.p.a.) w związku z art. 3310 ust. 3 u.r.p., utrzymał w mocy zaskarżoną uchwałę.

Wskazując na tytuły rozdziałów zawartych w Tytule I. "Małżeństwo" Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ustawy z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9 poz. 59, dalej: k.r. i o.) Minister uznał, że pytanie nr 84, które brzmiało:

Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, umowa majątkowa małżeńska może rozszerzyć wspólność majątkową na:

A. przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,

B. niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

C. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy",

W ocenie Ministra jednoznacznie odwoływało się do regulacji ustroju majątkowego małżonków. Powołując się na art. 33 pkt 9 k.r.i o. Minister podkreślał, że treść odpowiedzi zawarta pod punktem "C" była literalnym brzmieniem tego przepisu. Natomiast przepis art. 49 § 1 k.r. i o. w punktach 1 i 5 wyraźnie wykluczał jako odpowiedzi poprawne zawarte w pytaniu pod punktami "A" i "B". Istota pytania nr 84 polegała na tym, o jakie prawa majątkowe należące do majątku osobistego jednego z małżonków (art. 33 k.r. i o.) można rozszerzyć umową małżeńską majątkową wspólność ustawową, mając na uwadze negatywny katalog tego rozszerzenia podany w art. 49 k.r. i o. Wskazanie jednoznacznie na Kodeks rodzinny i opiekuńczy dawało możliwość udzielania odpowiedzi przez zdającego przy znajomości przepisów art. 33 i art. 49, tego kodeksu. Ponieważ w pytaniu wyraźnie określono, iż chodzi o umowę małżeńską majątkową, nie było potrzeby powtarzania tego ograniczenia w odpowiedzi "C", gdyż zdaniem ministra oczywistym było, że chodziło wyłącznie o prawa autorskie i pokrewne o takim charakterze. W treści pytania jest mowa o umowie majątkowej małżeńskiej i o wspólności majątkowej, a te dotyczą wyłącznie stosunków majątkowych między małżonkami. Nadto Minister wskazał, iż ustawodawca w art. 33 pkt 9 k.r. i o. zaliczył do majątku osobistego małżonka prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy nie dodając, że chodzi wyłącznie o te prawa, mające charakter majątkowy. Oczywistym jest zdaniem ministra, że w kontekście majątku osobistego, chodzi o prawa majątkowe. Zatem treść odpowiedzi "C" stanowi powtórzenie sformułowania z art. 33 pkt 9 k.r. i o. do udzielenia której wystarczającym była znajomość przepisów tego kodeksu, bez konieczności sięgania do przepisów innych ustaw. Nadto sama treść art. 49 § 1 pkt 1 i pkt 5 k.r. i o. wykluczały jako prawidłowe odpowiedzi zawarte w pkt "A" i "B" co pozostawiało jedyną możliwość zakreślenia odpowiedzi "C".

Na decyzję Ministra Sprawiedliwości z [...] grudnia 2009 r. skarżący złożył skargę do WSA wnosząc o uchylenie zaskarżonej decyzji i poprzedzającej jej uchwały oraz zasądzenie kosztów postępowania.

Skarżący ponownie zarzucił, iż pytanie nr 84 było sformułowane w sposób wadliwy, bowiem nie można było udzielić na nie poprawnej odpowiedzi bez znajomości ustawy prawo autorskie lub innych ustaw.

W odpowiedzi na skargę Minister Sprawiedliwości wnosił o jej oddalenie przywołując argumentację zawartą w decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalając skargę wskazał, iż egzamin odbył się [...] września 2009 r. i został przeprowadzony przez Komisję Egzaminacyjną do spraw aplikacji radcowskiej przy Ministrze Sprawiedliwości z siedzibą w P. Z egzaminu sporządzono protokół opisujący jego przebieg. Protokół został podpisany przez komisję egzaminacyjną. Do protokółu załączono listę obecności zdających oraz listę zdających z ilością punktów otrzymanych przez każdego z nich i wyniki te podano do wiadomości zdających.

Zachowując wymagania z art. 33¹º ust. 1 u.r.p. Komisja Egzaminacyjna ustaliła wynik z egzaminu skarżącego, określając ilość otrzymanych przez zdającego punktów na 99. Skarżący zarzucił testowi wadliwość pytania nr 84, podnosząc, iż nie można było udzielić na nie poprawnej odpowiedzi bez znajomości ustawy prawo autorskie lub innych ustaw.

W ocenie WSA zagadnienie będące treścią pytania zostało, w sposób niebudzący wątpliwości, rozstrzygnięte w przepisach prawnych. Pytanie było sprecyzowane jasno i jednoznacznie, a na wskazane odpowiedzi można było udzielić tylko jednej prawidłowej odpowiedzi – "C":

W treści kwestionowanego pytania zdaniem Sądu I instancji mowa jest o umowie majątkowej małżeńskiej oraz o wspólności majątkowej. Terminy te na gruncie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego odnosiło się pytanie) dotyczą wyłącznie stosunków majątkowych między małżonkami. Przedmiotem egzaminu był kodeks rodzinny i opiekuńczy. Jego znajomość była wystarczająca dla udzielenia prawidłowej odpowiedzi, ponadto w ocenie WSA wypowiada się on jednoznacznie na temat praw autorskich. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie znalazła się w wykazie aktów prawnych obowiązujących na egzaminie, zatem pytania z tego aktu nie mogły znaleźć się w teście. Nadto przepisy art. 49 § 1 pkt 1 i pkt 5 k.r. i o. eliminowały wprost jako odpowiedzi poprawne podane w pkt "A" i "B". Zgodnie z tymi przepisami nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny (art. 49 § 1 pkt 1) oraz na niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków (art. 49 § 1 pkt 5). Jak wynika z treści przytoczonych przepisów odpowiedzi zawarte w pkt "A" i pkt. "B" były cytatami przepisów art. 49 § 1 pkt 1 i pkt 5 k.r. i o. wykluczającymi rozszerzenie wspólności majątkowej małżeńskiej przez umowę majątkową zawartą przez małżonków. Już chociażby z tego powodu jedyną poprawną odpowiedzią do zakreślenia w tym pytaniu była odpowiedź "C".

Skargę kasacyjną na powyższy wyrok złożył pełnomocnik B. Ż. wnosząc o uchylenie w całości i rozpoznanie skargi oraz zasądzenie od organu administracyjnego na rzecz skarżącego kosztów postępowania według norm przepisanych w tym kosztów postępowania kasacyjnego oraz kosztów postępowania poniesionych przed Sądem I instancji.

Kasator Sądowi I instancji zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię:

- art. 331 ust. 3 ustawy o radcach prawnych nakazującej przeprowadzenie egzaminu mającego na celu sprawdzenie wiedzy kandydata na aplikanta radcowskiego, poprzez:

a) sformułowanie pytania testowego, którego wszystkie warianty odpowiedzi były nieprawidłowe,

b) żądanie od kandydata odpowiedzi nie na podstawie obowiązującego prawa lecz na podstawie literalnego brzmienia przepisu.

- art. 339 ust. 3 ustawy o radcach prawnych poprzez niesformułowanie 150 pytań zawierających po trzy propozycje odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa - ponieważ jedno z pytań (nr 84) zostało sformułowane wbrew dyspozycji ustawowej.

Minister Sprawiedliwości wniósł odpowiedź na skargę kasacyjną wnosząc o oddalenie jej w całości i zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W ocenie Ministra w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji wyczerpująco wskazał i pogląd ten nadal podtrzymuje, iż pytanie 84 testu, kwestionowane przez skarżącego zostało sformułowane w sposób jednoznaczny. Kwestia ta została w ocenie Ministra obszernie wyjaśniona w pismach organu i stanowisko to zostało podzielone w zaskarżonym wyroku. Podsumowując Minister wyjaśnił, iż organy wyczerpująco zebrały materiał dowodowy a organy prawidłowo ustaliły stan faktyczny. Ponadto wyrok WSA jest całkowicie słuszny i uzasadniony.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył co następuje:

Wynikające z art. 183 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej p.p.s.a.) związanie Naczelnego Sądu Administracyjnego granicami skargi kasacyjnej, poza braną z urzędu pod rozwagę nieważnością postępowania, wyznacza zakres dokonywania oceny legalności orzeczenia sądu pierwszej instancji.

Według skarżącego decyzja Ministra Sprawiedliwości naruszała art. 339 ust. 1a i 3 ustawy o radcach prawnych. Przepisy te w dacie przystąpienia skarżącego do egzaminu konkursowego na aplikację radcowską stanowiły odpowiednio, że prawidłowość odpowiedzi (egzaminu wstępnego na aplikację radcowską) ocenia się według stanu prawnego obowiązującego w dniu egzaminu wstępnego (art. 339 ust. 1a) oraz, że pozytywny wynik z egzaminu wstępnego otrzymuje kandydat, który uzyskał z testu co najmniej 100 punktów (art. 339 ust. 3). Z uzasadnienia skargi kasacyjnej wyprowadzić jednak należy, że istotą sporu w sprawie jest dokonana przez Komisję Egzaminacyjną ocena, podtrzymana następnie przez Ministra Sprawiedliwości, co do prawidłowego sformułowania pytania egzaminacyjnego nr 84. Konsekwencją nieprawidłowej według kasatora konstrukcji pytania było uznanie, że udzielenie na nie poprawnej odpowiedzi było niemożliwe bez przyjęcia dodatkowych założeń.

Odnosząc się zatem do oceny konstrukcji spornego pytania nr 84, należy podać, że Sąd pierwszej instancji przyjął, że pytanie to zostało sformułowane w sposób prawidłowy. Naczelny Sąd Administracyjny tę ocenę podziela.

Treść pytania sprowadzała się do wskazania na jakie kategorie praw lub przedmiotów należących do majątku osobistego (wskazanych w art. 33 k.r. i o.) można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólność majątkową. Dla udzielenia prawidłowej odpowiedzi na omawiane pytanie wystarczającą była znajomość przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w szczególności zaś art. 49 § 1 k.r. i o., zawierającego w tym zakresie negatywny katalog praw i przedmiotów. W ocenie NSA pytanie zostało sformułowane jasno i jednoznacznie, ze wskazaniem na zawierający wyczerpującą regulację w zakresie małżeńskich ustrojów majątkowych Kodeks rodzinny i opiekuńczy, co oznaczało, iż prawidłowa odpowiedź wynikała z tego aktu prawnego. Stąd należy uznać, że na wskazane w teście pytanie można było udzielić tylko jednej prawidłowej odpowiedzi – "C".

Ponadto NSA wskazuje, iż przepisy art. 49 § 1 pkt 1 i pkt 5 k.r. i o. wprost eliminowały jako poprawne odpowiedzi podane w pkt "A" i "B", będące cytatami wskazanych przepisów, wykluczające rozszerzenie wspólności majątkowej przez umowę majątkową zawartą przez małżonków. Odpowiedź "C" nie akcentowała rozróżnienia praw autorskich o charakterze osobistym i majątkowym, ale wprowadzenie takiego rozróżnienia nie było uzasadnione. Pytanie dotyczyło bowiem umów majątkowych małżeńskich. Zastrzeżenie, co do "majątkowego zakresu" pytania zostało w jego treści wyraźnie zawarte, skoro jest w nim mowa o "umowie majątkowej". Oczywistym jest zatem, że "umowa majątkowa małżeńska" mogłaby dotyczyć jedynie wskazanych w przepisie art. 33 pkt 9 k.r. i o. "praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy", które mają charakter majątkowy. O tym, iż niezbywalne prawa niemajątkowe (w tym prawa autorskie osobiste) nie należą do majątku wspólnego małżonków i że nie można rozszerzyć na nie wspólności majątkowej, nie tyle jednak przesądza treść przepisu art. 33 pkt 5 k.r. i o., ale okoliczność, iż wspólność majątkowa obejmuje tylko prawa majątkowe (por K. Piaseckiego Komentarz do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wyd. Prawnicze, W-wa 2000).

NSA wskazuje, iż Kodeks rodzinny i opiekuńczy wchodził w zakres egzaminacyjny na aplikację radcowską. Okoliczność, że znajduje się w nim odniesienie do praw autorskich i pokrewnych nie oznacza, iż pytanie w tym zakresie (mieszczące się w treści Kodeksu), nie mogło być zawarte w teście, mimo że samo prawo autorskie nie znajdowało się na liście aktów prawnych objętych egzaminem.

Zarzuty w odniesieniu do identycznie brzmiącego pytania z egzaminu wstępnego na aplikację adwokacką były już oceniane w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 września 2011 r., sygn. akt II GSK 961/10 oraz II GSK 962/10 a także w prawomocnych wyrokach Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 kwietnia 2010 r., sygn. akt VI SA/Wa 155/10 i z dnia 12 kwietnia 2010 r., sygn. akt VI SA/Wa 280/10 i skład orzekający w niniejszej sprawie ocenę tę podziela.

Uznanie prawidłowej konstrukcji spornego pytania, tj. zgodnego z wymogiem art. 339 ust. 1 ustawy o radcach prawnych oraz okoliczność, że skarżący udzielił na nie błędnej odpowiedzi uzasadniało w tej sprawie przyjęcie przez Sąd I instancji, że skarga skarżącego nie była uzasadniona. Z powyższych względów, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 orzekł jak w sentencji wyroku.

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do art. 204 pkt 1 p.p.s.a. w związku z § 14 ust. 2 pkt 2 lit. c/ rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).