Uchwała z dnia 1969-09-17 sygn. III CZP 65/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 65/69

Uchwała z dnia 17 września 1969 r.

Przewodniczący: sędzia W. Kuryłowicz. Sędziowie: B. Łubkowski (sprawozdawca), J. Przybylski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Edwarda B. przeciwko Kazimierzowi Z. i Pelagii Z. o wydanie nieruchomości, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Poznaniu postanowieniem z dnia 11 lipca 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy stronie uprawnionej do przyjęcia oferty, która jej jeszcze nie przyjęła przez dłuższy czas, przysługuje roszczenie w rozumieniu art. 59 k.c. względem składającego ofertę właściciela nieruchomości, który później sprzedał ją innej osobie?"

udzielił następującej odpowiedzi:

Roszczenie osoby trzeciej z art. 59 k.c. o uznanie umowy za bezskuteczną może być dochodzone wyłącznie przeciwko wszystkim kontrahentom umowy (współuczestnictwo konieczne).

Uzasadnienie

Aktem notarialnym z dnia 5 kwietnia 1951 r. Wincenty Ł. złożył małoletniemu wówczas Kazimierzowi Z. ofertę kupna-sprzedaży parceli o pow. 5,115 m², wchodzącej w skład jego nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej Kw. 2124 w PBN w Poznaniu, położonej w P. pow. P. przy ul. C. W akcie tym zastrzeżono, że przyjęcie oferty przez pozwanego może nastąpić w terminie trzech miesięcy po przedstawieniu zezwolenia Powiatowej Rady Narodowej w P. oraz zaświadczenia osoby sprzedającej, zawierającego potwierdzenie zapłaty całej ceny kupna w kwocie 8.000 zł. Wydanie parceli pozwanym i zapłata ceny kupna miało miejsce w 1951 r. i od tego czasu pozwani użytkują tę działkę.

Aktem notarialnym z dnia 22 stycznia 1966 r. zawartym w PBN w P. Wincenty Ł. sprzedał i przeniósł własność wymienionej działki na powoda i jego żonę Aleksandrę B. - jako na współwłaścicieli - na podstawie wspólności majątkowej małżeńskiej. Działka ta została odłączona od księgi macierzystej i przeniesiona do nowej księgi z jednoczesnym wpisaniem powoda i jego żony jako właścicieli nowo utworzonej nieruchomości.

Powód w pozwie domagał się od pozwanych wydania mu kupionej parceli.

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa a w pozwie wzajemnym pozwany Kazimierz Z. domagał się ustalenia, że umowa notarialna z dnia 22 stycznia 1966 r., zawarta między Wincentym Ł. a powodem i jego żoną co do przeniesienia własności wymienionej parceli, jest bezskuteczna w stosunku do pozwanego, ponieważ powód, nabywając sporną parcelę, był w złej wierze. Wiedział on bowiem przed sporządzeniem umowy z dnia 22 stycznia 1966 r., że Wincenty Ł. zaoferował kupno tej parceli pozwanemu, pobrał od niego całą cenę kupna i oddał pozwanym tę parcelę w posiadanie i użytkowanie.

Sąd Powiatowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 31 stycznia 1969 r. oddalił powództwo główne, uwzględnił natomiast powództwo wzajemne. Sąd ten ustalił, że Wincenty Ł. w chwili zawarcia umowy notarialnej z powodem i jego żoną był związany ofertą notarialną złożoną pozwanemu w dniu 5 kwietnia 1951 r., gdyż nie przedstawił pozwanemu uzyskanego z Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w P. zezwolenia na przeniesienie własności spornej parceli, oraz że powód w chwili zawierania umowy notarialnej z Ł. był w złej wierze, gdyż był przedtem poinformowany o nabyciu tej działki przez pozwanego bądź jego matkę, pozwaną Pelagię Z., i że Ł. otrzymał od nich cenę kupna tej parceli. Poza tym Sąd Powiatowy ustalił, że do czasu wniesienia pozwu w niniejszej sprawie pozwani użytkowali tę parcelę z górą 15 lat, odebranie im zatem tej działki byłoby niezgodne z zasadami współżycia społecznego. W świetle tych okoliczności Sąd Powiatowy uznał, że umowa notarialna z dnia 22 stycznia jest z mocy art. 59 § 2 k.c. nieważna oraz że jest ona również z mocy art. 59 k.c. bezskuteczna wobec pozwanego.

Sąd Wojewódzki, rozpoznając rewizję powoda od powyższego wyroku, przekazał do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. przytoczone na wstępie uchwały zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 59 k.c. nadaje osobie trzeciej prawo żądania uznania przez sąd za bezskuteczną wobec niej umowy pod warunkiem, że wykonanie tej umowy czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu tej osoby, oraz pod warunkiem, że strony zawierające tę umowę o roszczeniu osoby trzeciej wiedziały, chyba że umowa była nieodpłatna.

Przesłankami zatem dochodzenia bezskuteczności umowy jest przede wszystkim istnienie roszczenia, którego zaspokojenie uniemożliwia zawarta później umowa, a następnie świadomość uniemożliwienia zaspokojenia tego roszczenia.

Pytanie postawione przez Sąd Wojewódzki nie wyczerpuje wszystkich przesłanek potrzebnych do ewentualnego zastosowania art. 59 k.c. W szczególności Sąd ten przyjmuje, że osoba trzecia jest uprawniona do przyjęcia oferty, oraz zakłada, że osoba ta przez dłuższy czas oferty tej nie przyjęła, lecz z treści pytania nie wiadomo, czy osoba trzecia mimo upływu dłuższego czasu zachowała jeszcze prawo przyjęcia oferty, a więc przysługuje jej roszczenie o przeniesienie prawa własności parceli, która była przedmiotem tej oferty, czy też osoba ta roszczenie to już utraciła (utraciła prawo przyjęcia oferty), wobec czego składający tę ofertę nie jest już nią związany. Z uzasadnienia natomiast pytania przekazanego Sądowi Najwyższemu wynikałoby, że Sąd Wojewódzki raczej przyjmuje, iż osoba trzecia utraciła to prawo dlatego, że w pewnych okresach nie było potrzebne zezwolenie organu administracyjnego na przeniesienie własności oferowanej parceli (udzielenie takiego zezwolenia miało zapoczątkować bieg terminu trzymiesięcznego do przyjęcia oferty), oraz dlatego, że osoba uprawniona do przyjęcia oferty dowiedziała się z autorytatywnego źródła, iż parcela, której dotyczy oferta, przewidziana została na teren zabudowy mieszkaniowej niskokondygnacyjnej; tym samym się spełnił warunek uzależniający przyjęcie oferty.

W tej sytuacji odpowiedź na postawione pytanie mogłaby być dwojaka: a) przy założeniu, że osoba trzecia nie utraciła jeszcze prawa do przyjęcia oferty i że istnieją dalsze przesłanki z art. 59 k.c. - należałoby dać odpowiedź twierdzącą, b) przy założeniu zaś, że osoba trzecia utraciła prawo do przyjęcia oferty, że zatem nie przysługuje jej już roszczenie - należałoby dać odpowiedź przeczącą.

W sprawie, w której postawiono pytanie prawne, składający ofertę właściciel parceli, późniejszy zbywca tej parceli, nie był stroną w procesie.

Sąd Najwyższy, nie mogąc dociec z treści pytania i jego uzasadnienia, o jakie zagadnienie prawne chodzi Sądowi Wojewódzkiemu w przedstawionym pytaniu, doszedł do wniosku, że nie jest wykluczone, iż Sąd Wojewódzki ma wątpliwości, kto ma być pozwanym w sprawie z art. 59 k.c. po stronie pozwanej, a w szczególności, czy po stronie pozwanej muszą występować wszyscy kontrahenci umowy, której uznania bezskuteczności strona powodowa się domaga. Za taką interpretacją przedstawionego pytania przemawia to, że pytanie nie dotyczy roszczenia z art. 59 k.c. (dochodzonego w procesie przeciwko nabywcom parceli zaoferowanej uprzednio osobie trzeciej - powodowi), lecz dotyczy zbywcy i oferenta tej parceli, który nie jest stroną w procesie.

W tej sytuacji Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały. Uznanie bowiem umowy zawartej między kontrahentami za bezskuteczną w stosunku do osoby trzeciej dotyczy wszystkich kontrahentów umowy, która uniemożliwia zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej. Między pozwanymi w takiej sprawie kontrahentami umowy uznanej za bezskuteczną istnieje współuczestnictwo konieczne z art. 72 § 2 k.p.c. - podobnie jak przy uznaniu nieważności umowy.

Sąd Najwyższy zwraca nadto uwagę na dyspozycję art. 204 § 1 k.p.c., według którego pozew wzajemny może być wniesiony tylko przeciwko powodowi z pozwu głównego, a nie przeciwko innym również osobom, a więc w konkretnej sprawie także przeciwko oferentowi, który nie występuje jako powód z pozwu głównego. Tak sformułowany pozew wzajemny można by było jedynie potraktować jako pozew zwykły.

OSNC 1970 r., Nr 2, poz. 28