Wyrok z dnia 2012-01-10 sygn. II FSK 1182/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący - Sędzia NSA Jan Rudowski, Sędzia NSA Tomasz Zborzyński (sprawozdawca), Sędzia NSA Stefan Babiarz, Protokolant Agata Han, po rozpoznaniu w dniu 10 stycznia 2012 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej Przedsiębiorstwa [...] "P." sp. z o.o. w upadłości układowej z siedzibą w L. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 4 lutego 2010 r. sygn. akt I SA/Gd 921/09 w sprawie ze skargi Przedsiębiorstwa [...] "P." sp. z o.o. w upadłości układowej z siedzibą w L. na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w G. z dnia 19 października 2009 r. nr [...] w przedmiocie określenia wysokości kosztów egzekucyjnych 1) uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Gdańsku, 2) zasądza od Dyrektora Izby Skarbowej w G. na rzecz Przedsiębiorstwa [...] "P." sp. z o.o. w upadłości układowej z siedzibą w L. kwotę 320 (trzysta dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sygnatura akt II FSK 1182/10

U z a s a d n i e n i e

Zaskarżonym wyrokiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku oddalił skargę Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości P. z siedzibą w L. na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w G. w przedmiocie określenia wysokości kosztów egzekucyjnych.

Stan sprawy Sąd przedstawił w sposób następujący:

Na podstawie tytułu wykonawczego Nr [...] z dnia 25 lutego 2009 r. Naczelnik Pomorskiego Urzędu Skarbowego w dniu 4 marca 2009 r. zajął rachunek bankowy skarżącej Spółki, egzekwując: dnia 10 marca 2009 r. – kwotę 30.673,90 zł, dnia 19 marca 2009 r. – kwotę 23.921,20 zł, dnia 23 marca 2009 r. – kwotę 7.025,50 zł i dnia 27 marca 2009 r. – kwotę 8.454,20 zł. Dnia 24 marca 2009 r. Sąd Rejonowy w S. ogłosił upadłość likwidacyjną skarżącej.

W odpowiedzi na wniosek skarżącej z dnia 28 lipca 2009 r. organ egzekucyjny dnia 27 sierpnia 2009 r. wydał postanowienie w sprawie kosztów egzekucyjnych, określając ich wysokość na kwotę 108.948 zł i stwierdzając, że zostały one częściowo wyegzekwowane wskutek zajęcia rachunku bankowego skarżącej, a w pozostałej części – w kwocie 38.873,20 zł – zgłoszone na listę wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

W zażaleniu na to postanowienie skarżąca zarzuciła niezastosowanie w sprawie art. 64c § 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze z., dalej: u.p.e.a.) oraz art. 146 § 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 75, poz. 1361 ze zm., dalej: P.u.n.) przez wyegzekwowanie kosztów po dniu ogłoszenia upadłości oraz kontynuowanie egzekucji po zawieszeniu administracyjnego postępowania egzekucyjnego postanowieniem Sądu Rejonowego w S. z dnia 26 lutego 2009 r.

Dyrektor Izby Skarbowej w G. postanowieniem z dnia 19 października 2009 r. zaskarżone postanowienie utrzymał w mocy, stwierdzając, że Sąd Rejonowy w S. zawiesił tylko postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie tytułu wykonawczego Nr [...], toteż nie było przeszkód dla prowadzenia egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego Nr [...]. Ponadto zajęcie rachunków bankowych zostało dokonane dnia 4 marca 2009 r., a więc przed ogłoszeniem upadłości skarżącej, co nastąpiło dopiero dnia 24 marca 2009 r., toteż postępowanie egzekucyjne mogło być w tym czasie prowadzone.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku skarżąca Spółka powtórzyła zarzuty sformułowane w zażaleniu oraz dodatkowo wskazała na naruszenie art. 7 § 2 u.p.e.a. przez zastosowanie środka egzekucyjnego, który nie mógł bezpośrednio prowadzić do wykonania obowiązku. Sąd upadłościowy zawiesił bowiem wszystkie prowadzone przeciwko niej postępowania egzekucyjne, toteż wierzyciel przystąpił do kolejnej egzekucji w sytuacji, gdy nie mogło to doprowadzić do jego zaspokojenia, a spowodowało jedynie powstanie kosztów egzekucyjnych. Ponieważ zatem wszczęcie i prowadzenie egzekucji było niezgodne z prawem, organ egzekucyjny powinien zwrócić skarżącej wyegzekwowane należności wraz z naliczonymi ustawowymi odsetkami.

Uzasadniając oddalenie skargi na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej: P.p.s.a.) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku stwierdził, że zawieszenie przez sąd upadłościowy konkretnych postępowań egzekucyjnych powodowało, iż wszczęcie kolejnego postępowania egzekucyjnego nie mogło doprowadzić do wyegzekwowania należności i spowodowało jedynie powstanie kosztów egzekucyjnych, skoro w dacie wszczęcia egzekucji nie był przesądzony wynik postępowania o ogłoszenie upadłości skarżącej. Dopóki to ostatnie postępowanie było w toku, organ egzekucyjny mógł zatem wszcząć i prowadzić kolejne postępowanie egzekucyjne, a skarżąca mogła domagać się przed sądem upadłościowym, by ten postępowanie to zawiesił a dokonane zajęcia uchylił. Dlatego też w dacie wszczęcia postępowania egzekucyjnego nie było wiadomo, że będzie ono bezskuteczne, co czyni bezzasadnym zarzut naruszenia art. 7 § 2 u.p.e.a., a w konsekwencji także zarzut naruszenia art. 64c § 3 u.p.e.a. Nie został także naruszony art. 146 § 2 P.u.n., ponieważ pomimo zawieszenia z dniem 24 marca 2009 r. postępowania egzekucyjnego z mocy prawa – jako skutku ogłoszenia upadłości – wyegzekwowana w dniu 27 marca 2009 r. część kosztów egzekucyjnych nie powinna być przelana do masy upadłości. Wspomnianemu przelaniu podlegają bowiem tylko te sumy, które są jeszcze niewydajne, a skoro w badanej sprawie organ egzekucyjny był jednocześnie wierzycielem, to trzeba przyjąć, że w dacie wyegzekwowania tej należności została ona także "wydana".

W wywiedzionej od powyższego wyroku skardze kasacyjnej skarżąca Spółka wniosła o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

Na podstawie art. 174 pkt 2 P.p.s.a. zarzuciła:

1. naruszenie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) P.p.s.a. w związku z art. 7 § 2 u.p.e.a. przez nie uchylenie zaskarżonej decyzji pomimo, iż doszło do naruszenia zasady celowości prowadzenia egzekucji wskutek zastosowania środka egzekucyjnego nie mogącego prowadzić bezpośrednio do wykonania obowiązku;

2. naruszenie art. 145 § 1 pkt 1 kit. c) P.p.s.a. w związku z art. 135 P.p.s.a. i w związku z art. 64c § 2 pkt 1 i pkt 3 oraz § 3 u.p.e.a. przez nie uchylenie zaskarżonej decyzji pomimo, iż wszczęcie egzekucji nie było zgodne z prawem na skutek wydania przez sąd upadłościowy postanowień: z dnia 26 lutego 2009 r. o zawieszeniu innych postępowań egzekucyjnych oraz z dnia 24 marca 2009 r. o ogłoszeniu upadłości skarżącej.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżąca zaakcentowała, że o bezcelowości wszczynania kolejnego postępowania egzekucyjnego świadczyło zawieszenie innych postępowań egzekucyjnych a także skutek wszczętego postępowania, którego efektem było tylko wyegzekwowanie tylko części kosztów egzekucyjnych, a nie należności głównej. Skarżąca powołała się ponadto na uchylenie zajęć komorniczych postanowieniem Sądu Rejonowego w S. z dnia 11 marca 2009 r., domagając się na podstawie art. 106 § 3 w związku z art. 193 P.p.s.a. przeprowadzenia dowodu z odpisu tego postanowienia. O zasadności zastosowania w sprawie art. 64c § 3 P.p.s.a. świadczy z kolei okoliczność, że postępowanie organu egzekucyjnego niezgodne z zasadą celowości jest naruszeniem prawa; niezależnie od powyższego koszty postępowania powinny być umorzone na podstawie art. 64e § 1 pkt 1 i pkt 2 u.p.e.a.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną Dyrektor Izby Skarbowej w G. wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania. Podniósł, że wierzyciel będący jednocześnie organem egzekucyjnym na mocy art. 26 § 4 u.p.e.a. obowiązany był do wszczęcia egzekucji zaległości podatkowej, w dacie wszczęcia egzekucji nie był przesądzony wynik postępowania w sprawie ogłoszenia upadłości, a zawieszenie innych postępowań egzekucyjnych przez sąd upadłościowy nie stanowiło formalnej przeszkody do wszczęcia i prowadzenia postępowania egzekucyjnego na podstawie tytułu wykonawczego Nr [...]

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Odnosząc się w pierwszym rzędzie do wniosku o przeprowadzenie przez Naczelny Sąd Administracyjny dowodu z dokumentu w postaci odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w S. z dnia 11 marca 2009 r. w przedmiocie uchylenia zajęć komorniczych należy stwierdzić, że wniosek ten był chybiony, ponieważ z akt sprawy (k. 16 akt postępowania egzekucyjnego) wynika, że postanowieniem z dnia 26 lutego 2009 r. zawieszono tylko postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie tytułu wykonawczego Nr [...]. Uchylenie zajęć komorniczych nie odnosiło się zatem do postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie tytułu wykonawczego Nr [...], a sprawa, w której wniesiono rozpoznawaną obecnie skargę kasacyjną, dotyczy tego właśnie postępowania egzekucyjnego. Ponieważ zgodnie z art. 106 § 3 P.p.s.a. przeprowadzenie przez sąd administracyjny uzupełniającego dowodu z dokumentów ograniczone jest do tych wyjątkowych przypadków, gdy jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości w sprawie, a oferowany przez skarżącą dowód nie dotyczył żadnych okoliczności wątpliwych i zarazem istotnych dla rozpoznania sprawy zawisłej przed Naczelnym Sądem Administracyjnym sprawy, wniosek dowodowy nie mógł być uwzględniony.

Przechodząc do oceny wniesionej skargi kasacyjnej należy stwierdzić, że ma ona usprawiedliwione podstawy, chociaż nie wszystkie postawione w niej zarzuty zasługują na uwzględnienie. W szczególności nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) P.p.s.a. w związku z art. 7 § 2 u.p.e.a. oraz zarzut naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) P.p.s.a. w związku z art. 135 P.p.s.a. i w związku z art. 64c § 2 pkt 1 i pkt 3 u.p.e.a. Jest natomiast zasadny zarzut naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) P.p.s.a. w związku z art. 64c § 3 u.p.e.a., ale w związku z art. 146 § 2 P.u.n.

Trzeba przypomnieć, że art. 7 § 2 u.p.e.a. stanowi, iż organ egzekucyjny stosuje środki egzekucyjne, które prowadzą bezpośrednio do wykonania obowiązku, a spośród kilku takich środków – środki najmniej uciążliwe dla zobowiązanego. Zajęcie rachunku bankowego zobowiązanego niewątpliwie jest środkiem egzekucyjnym prowadzącym bezpośrednio do wykonania obowiązku o charakterze pieniężnym, nie jest też środkiem szczególnie uciążliwym w porównaniu – na przykład – do egzekucji z ruchomości lub nieruchomości. Samo wszczęcie egzekucji zmierzającej do wykonania obowiązku, w sytuacji, gdy zobowiązany obowiązku tego dobrowolnie nie wykonuje, jest obowiązkiem organów podatkowych (art. 6 § 1 u.p.e.a.), na co słusznie zwrócił uwagę Dyrektor Izby Skarbowej. Nie można także twierdzić, że wszczęcie kolejnego postępowania egzekucyjnego jest niecelowe w sytuacji, gdy inne postępowania zostały zawieszone i toczy się postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości zobowiązanego. Zawisłość wniosku o ogłoszenie upadłości nie niweczy bowiem możliwości egzekwowania długów (obowiązków) zobowiązanego, natomiast pozwala sądowi upadłościowemu ingerować w tok postępowań egzekucyjnych przez ich czasowe wstrzymanie. Zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie przesądza także o zasadności i skuteczności takiego wniosku, toteż nakładanie na organy podatkowe obowiązku przewidywania efektów postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości nie ma racjonalnej, ale także normatywnej podstawy. Wreszcie fakt wyegzekwowania w kwestionowanym postępowaniu egzekucyjnym niebagatelnych kwot świadczy właśnie o celowości działań egzekucyjnych podjętych przez organ podatkowy. Należy także podkreślić, źe – wbrew twierdzeniom skarżącej – sąd upadłościowy bynajmniej nie zawiesił wszystkich postępowań egzekucyjnych oraz nie uchylił wszystkich zajęć komorniczych, ale tylko te, które wymienił w swych postanowieniach. Nawet jeżeli przyczyną nie zawieszenia pozostałych postępowań egzekucyjnych był brak wiedzy tego sądu o ich prowadzeniu, rzeczą stron postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości, a zwłaszcza rzeczą skarżącej Spółki, było powiadomienie sądu upadłościowego o tym fakcie i złożenie wniosków mogących prowadzić do wydania orzeczenia o zawieszeniu także tych postępowań. Okoliczności powyższe przeczą tezie o bezcelowości wszczynania kolejnego postępowania egzekucyjnego i przemawiają za trafnością oceny Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, że w badanym postępowaniu do naruszenia art. 7 § 2 u.p.e.a. nie doszło.

Chybiony jest także zarzut naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) P.p.s.a. w związku z art. 135 P.p.s.a. i w związku z art. 64c § 2 pkt 1 i pkt 3 u.p.e.a., oparty na twierdzeniu o niedopuszczalności wszczęcia egzekucji wskutek zawieszenia postępowania egzekucyjnego przez sąd upadłościowy, a następnie ogłoszenia upadłości skarżącej. Przede wszystkim należy wytknąć, że paragraf drugi art. 64c u.p.e.a. nie dzieli się na punkty, a jego treść, odnosząca się do wad tytułu wykonawczego i obowiązków wierzyciela nie będącego organem egzekucyjnym, nie koresponduje z istotą zarzutu. Już ta okoliczność zarzut ten dezawuuje, ponieważ sąd kasacyjny nie jest uprawniony do uzupełniania lub rekonstruowania wskazanych przez stronę podstaw kasacyjnych. Ale nawet jeśli przyjąć – co zdaje się wynikać z uzasadnienia skargi kasacyjnej – że kasatorowi w istocie chodzi o art. 64e § 2 u.p.e.a., a nie art. 64c § 2 u.p.e.a., nie sposób uznać zasadności także tak rozumianego zarzutu. Art. 64e § 2 u.p.e.a. statuuje bowiem instytucję umorzenia kosztów egzekucyjnych w przypadku nieściągalności dochodzonego obowiązku (pkt 1) lub niewspółmierności wydatków egzekucyjnych poniesionych dla ściągnięcia tylko kosztów egzekucyjnych (pkt 3). Żadna z tych przesłanek w rozpoznawanej sprawie nie wystąpiła, bowiem dochodzony obowiązek był ściągalny, o czym świadczy skuteczność dokonanego zajęcia rachunku bankowego, a wyegzekwowanie kosztów egzekucyjnych nie spowodowało niewspółmierności poczynionych w tym celu wydatków egzekucyjnych, ograniczonych przecież tylko do kosztów przesłania do banku zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej skarżącej z rachunku bankowego. Przede wszystkim jednak ewentualna możliwość umorzenia kosztów egzekucyjnych nie ma związku z prawną dopuszczalnością wszczęcia egzekucji, mającą wynikać – wedle twierdzeń kasatora - już to z zawieszenia postępowania egzekucyjnego, już to z ogłoszenia upadłości zobowiązanej. Jak już wspomniano, w rzeczywistości sąd upadłościowy nie zawiesił postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie tytułu wykonawczego [...], nie zostało też ono wszczęte po ogłoszeniu upadłości. Dlatego też zarówno wywody, jak i wnioski skargi kasacyjnej odnoszące się do tego aspektu sprawy uznać należy za błędne.

Trafny jest natomiast zarzut naruszenia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) P.p.s.a. w związku z art. 64c § 3 u.p.e.a. w zakresie, w jakim odnosi się on do zaaprobowania przez ten Sąd prowadzenia egzekucji po ogłoszeniu upadłości skarżącej. Zgodnie z art. 146 § 1 i § 2 P.u.n. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2009 r.) postępowanie egzekucyjne – zarówno sądowe, jak i administracyjne – wszczęte przeciwko upadłemu przed ogłoszeniem jego upadłości ulega zawieszeniu z mocy prawa z datą ogłoszenia upadłości (...), a sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym i niewydane przelewa się do masy upadłości (...). Skoro upadłość skarżącej ogłoszono dnia 24 marca 2009 r., także administracyjne postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie tytułu wykonawczego [...] uległo w tym dniu zawieszeniu z mocy prawa. Niezgodne z prawem było zatem ściągnięcie dnia 27 marca 2009 r. z rachunku bankowego skarżącej kwoty 8.454,20 zł, a także nie przelanie jej do masy upadłości. Czynność tę cechowała obiektywna bezprawność i w tym zakresie skarżone postanowienie w sprawie wysokości kosztów egzekucyjnych jest wadliwe. Nie jest trafna ocena Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, że w sytuacji, gdy wierzyciel jest jednocześnie organem egzekucyjnym, wyegzekwowanie sumy równoznaczne jest z jej wydaniem. Skoro bowiem z chwilą ogłoszenia upadłości egzekucja syngularna przekształca się w egzekucję generalną, w rezultacie której wszyscy wierzyciele upadłego zaspokajani są według zasad i w trybie określonym przez Prawo upadłościowe i naprawcze, niedopuszczalne jest uprzywilejowanie jednego z wierzycieli tylko dlatego, że jest on jednocześnie organem egzekucyjnym. Nie ma także podstaw do sankcjonowania obiektywnie sprzecznych z prawem czynności organu egzekucyjnego, przez uszczuplenie masy upadłości osłabiających pozycję innych wierzycieli. Przede wszystkim jednak w omawianej sytuacji nie tylko problematyczne wydanie, ale i wyegzekwowanie należności nastąpiło już w trakcie zawieszenia postępowania egzekucyjnego, a jak – w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, trafnie – wyjaśnia S. Gurgul (w: "Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz", Warszawa 2004, s. 467-468), przepis art. 146 § 2 P.u.n. należy rozumieć w ten sposób, że obowiązek przelania do masy upadłości dotyczy sum ściągniętych w postępowaniu egzekucyjnym, które następnie, po ogłoszeniu upadłości, uległo zawieszeniu z mocy prawa, a które nie zostały jeszcze wydane egzekwującemu wierzycielowi. Powołanie się na wydanie wyegzekwowanych sum nie może zatem dotyczyć sytuacji, gdy do ich wyegzekwowania, a nie tylko przelania, doszło już po ogłoszeniu upadłości. Należy zatem przyjąć, że skoro prowadzenie egzekucji po ogłoszeniu upadłości skarżącej było niezgodne z prawem, zgodnie z art. 64c § 3 u.p.e.a. pobrane od zobowiązanego należności z tytułu kosztów egzekucyjnych organ egzekucyjny powinien zwrócić zobowiązanemu; ponieważ jednak ogłoszono upadłość zobowiązanego – należności te powinny być przelane do masy upadłości.

Aprobując w pełnym zakresie rozstrzygnięcie Dyrektora Izby Skarbowej w G. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku nie dostrzegł zatem, że rozstrzygnięcie to – w pewnej jego części - narusza przepis postępowania, a to art. 64c § 3 u.p.e.a. w związku z art. 146 § 1 i § 2 P.u.n. i to w sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy. Koszty egzekucyjne określono bowiem bez uwzględnienia faktu, że określonej czynności egzekucyjnej, prowadzącej do wyegzekwowania części kosztów egzekucyjnych, dokonano po zawieszeniu postępowania egzekucyjnego z mocy prawa, a więc w sytuacji czasowej niemożności prowadzenia egzekucji. Prowadzi to do naruszenia przez ten Sąd art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) P.p.s.a., a w konsekwencji do uwzględnienia skargi kasacyjnej przez Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 185 § 1 P.p.s.a. oraz do uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania. Orzekając ponownie Sąd ten obowiązany będzie zgodnie z art. 190 P.p.s.a. do uwzględnienia wykładni prawa dokonanej w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny i uznania, że w opisanym wyżej zakresie naruszono art. 64c § 3 u.p.e.a. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 203 pkt 1 P.p.s.a.