Uchwała z dnia 1969-02-21 sygn. III PZP 63/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 63/68

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 21 lutego 1969 r.

Przewodniczący: Prezes Z. Opuszyński. Sędziowie: W. Formański, J. Krzyżanowski, K. Piasecki (autor uzasadnienia), M. Piekarski (sprawozdawca), J. Tyszka, M. Wilewski.

Sąd Najwyższy, po wysłuchaniu wniosku wiceprokuratora Prokuratury Generalnej PRL W. Grochali w sprawie z powództwa Tadeusza L. przeciwko Kopalni Węgla Kamiennego w D. o odszkodowanie i po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 20 grudnia 1968 r. następującego zagadnienia prawnego:

"Czy można żądać wznowienia postępowania na podstawie art. 403 § 2 k.p.c., jeżeli środek dowodowy powstał dopiero po uprawomocnieniu się wyroku?"

uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

Środek dowodowy, który powstał po uprawomocnieniu się wyroku, nie stanowi podstawy wznowienia postępowania przewidzianej w art. 403 § 2 k.p.c.

Uzasadnienie

Przepis art. 403 § 2 k.p.c., mówiąc - podobnie jak poprzednio obowiązujący k.p.c. - o okolicznościach faktycznych i środkach dowodowych, nie używa jednak wyrażenia "nowe", jak to czynił poprzednio obowiązujący k.p.c. Właśnie na tym przede wszystkim tle nasunęła się składowi trzech sędziów Sądu Najwyższego wątpliwość co do tego, czy k.p.c. z 1964 r. nie zawiera istotnej zmiany w zakresie przesłanek dopuszczalności wznowienia postępowania.

Wyłania się zagadnienie, czy opuszczenie terminu "nowe" oznacza w istocie rzeczy ograniczenie wymagań, a tym samym - rozszerzenie zakresu wypadków dopuszczalności wznowienia postępowania z przyczyn restytucyjnych. Zgodnie z taką wykładnią decydujące znaczenie - z punktu widzenia dopuszczalności skargi o wznowienie postępowania - należałoby przypisać wymaganiu, żeby okoliczności faktyczne lub środki dowodowe mogły mieć wpływ na wynik sprawy prawomocnie zakończonej oraz żeby strona żądająca wznowienia postępowania nie mogła z nich skorzystać w poprzednim postępowaniu. Obojętna natomiast w tym ujęciu byłaby kwestia, czy środek dowodowy powstał dopiero po uprawomocnieniu się wyroku, czy też istniał on już w dacie wyrokowania.

Stosownie do takiego ujęcia wznowienie postępowania uzasadniałby również środek dowodowy, który powstał po uprawomocnieniu się wyroku. Taka koncepcja oznaczałaby niewątpliwie zasadniczą zmianę w dziedzinie przesłanek dopuszczalności i w zakresie stosowania instytucji wznowienia postępowania. Żadne jednak argumenty - jak to będzie wynikać z dalszych wywodów - na rzecz takiej koncepcji nie mogą być skutecznie wysunięte.

Obowiązujące przepisy o wznowieniu postępowania uległy - w stosunku do przepisów poprzednio obowiązującego k.p.c. - wyraźnym zmianom w zasadzie jedynie w wąskim zakresie. Pozostałe zmiany mają charakter redakcyjny. Kodyfikacja stanowiła, podobnie jak w wielu innych wypadkach, właściwą okazję do poprawniejszego sformułowania, niejednokrotnie bardziej zwięzłego ujęcia brzmienia niektórych przepisów prawa procesowego cywilnego. W wielu zatem wypadkach w toku wykładni i stosowania przepisów k.p.c. z 1964 r., jeżeli nawiązuje się do wykładni i zasad stosowania prawa wykształconych w czasie obowiązywania dawnego k.p.c., nasuwa się nieuchronnie potrzeba wnikliwego rozważenia, czy zmiana stylizacji przepisów jest jedynie przejawem troski ustawodawcy o udoskonalenie techniki legislacyjnej w dziedzinie formułowania przepisów prawnych, czy też chodzi o rzeczywistą zmianę treści normy prawnej. Jak dowodzi tego praktyka sądowa, niejednokrotnie w związku z tymi dwiema ewentualnościami mogą się nasuwać wątpliwości. O taki właśnie wypadek chodzi w przedstawionym do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów zagadnieniu prawnym. Porównanie bowiem art. 403 § 2 dawnego z art. 403 § 2 obecnie obowiązującego k.p.c. prowadzi do stwierdzenia pewnej różnicy w brzmieniu wspomnianych przepisów.

Wyjaśnieniu tej kwestii powinno służyć ustalenie, w jakim sensie interpretowany był i stosowany odpowiedni przepis poprzednio obowiązującego k.p.c., jakie w rzeczywistości znaczenie przypisywano wyrazowi "nowe" okoliczności lub środki dowodowe i czy jego użycie było niezbędne dla wyrażenia zamierzonej przez ustawodawcę normy procesowej.

Według art. 403 § 2 k.p.c., obowiązującego do dnia wejścia w życie k.p.c. z 1964 r., można było żądać wznowienia postępowania w razie późniejszego wykrycia takich nowych okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogły mieć wpływ istotny na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Na podstawie tego przepisu zagadnienie, czy można żądać wznowienia postępowania, jeżeli środek dowodowy powstał dopiero po uprawomocnieniu się wyroku, rozstrzygano w sensie negatywnym. W rozumieniu bowiem tego przepisu okolicznościami faktycznymi i środkami dowodowymi, z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu, były jedynie takie okoliczności i środki, mające istotny wpływ na wynik sprawy, jakie istniały już przed uprawomocnieniem się wyroku wydanego w postępowaniu, którego dotyczyła skarga o wznowienie postępowania. Pogląd ten znalazł wyraz między innymi w orzeczeniu z dnia 11 lipca 1959 r. III CO 13/59 (OSN 1960, poz. 82), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że podstawą wznowienia postępowania z mocy art. 403 § 2 d. k.p.c. może być wykrycie tylko takiej nowej okoliczności faktycznej, która nie mogła być przez stronę przytoczona przed wydaniem wyroku, ale która już wówczas istniała. W podobnym sensie wypowiedział się Sąd Najwyższy również we wcześniejszym okresie, mianowicie w czasie obowiązywania k.p.c. w pierwotnym brzmieniu (por. orzeczenie C. III 93/39, zamieszczone w opracowaniu J.J. Litauera i W. Święcickiego: Kodeks postępowania cywilnego 1947 r., str. 231).

Jak więc z tego wynika, pojęciu "nowe" okoliczności lub środki dowodowe nie nadawano takiego znaczenia, w myśl którego chodzi o okoliczności nowe, i to w takim sensie, że powstały one po zamknięciu rozprawy w poprzednim postępowaniu. Sformułowanie: okoliczności (środki dowodowe) "nowe" miało na celu - taki nasuwa się wniosek - jedynie podkreślenie tego, że chodzi o okoliczności i środki dowodowe inne niż te, które stanowiły podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, o nowe w stosunku do tych, z których "strona korzystała" w poprzednim postępowaniu.

Przymiotnik "nowy", zgodnie ze znaczeniem podawanym w słownikach języka polskiego, ma różne znaczenie, między innymi jako "przedtem nieznany", "następny", "dalszy". W wypadku niniejszym ustawodawca posługiwał się zapewne wyrażeniem "nowy" w znaczeniu "dalszy". Gdyby bowiem pojęcie "nowe" (okoliczności lub środki dowodowe) rozumieć w ten sposób, że "nowe" oznacza powstałe po prawomocnym zakończeniu poprzedniego postępowania, to trzeba by - pomijając nawet inne względy - zarzucić ustawodawcy nielogiczność. Z okoliczności w tym znaczeniu "nowych" strona nigdy z istoty rzeczy nie mogłaby skorzystać w poprzednim postępowaniu, w tym bowiem czasie one jeszcze nie istniały. Słusznie zatem w orzecznictwie nie przyjmowano, że wyrażenie "nowe" okoliczności lub "nowe" dowody miało na celu zaakcentowanie, jakoby chodziło o okoliczności i dowody powstałe po wydaniu orzeczenia w poprzednim postępowaniu. Przy takim założeniu i uwzględnieniu brzmienia całego przepisu wyrażenie "nowe" mogło się wydawać ustawodawcy, słusznie zresztą, jako zbędne.

Rozważania te, zmierzające do uwydatnienia, w jakim sensie rozumiano w art. 403 § 2 d. k.p.c. wyrażenie: "nowe" okoliczności lub środki dowodowe, mogą stanowić z kolei podstawę do wyjaśnienia, czy zrezygnowanie z tego wyrażenia "nowe" w obecnie obowiązującym art. 403 § 2 k.p.c. może być traktowane jako wyraz dokonania zasadniczej zmiany normy w rozważanym zakresie, zwłaszcza zaś zmiany w tym sensie, że pod rządem k.p.c. z 1964 r. podstawę wznowienia postępowania z tego względu może stanowić również okoliczność lub środek dowodowy powstały po prawomocnym zakończeniu postępowania.

Konsekwencją takiego założenia musiałoby być zapatrywanie, że zakres stosowania instytucji wznowienia postępowania z przyczyn restytucyjnych uległ znacznemu rozszerzeniu na skutek tak prostego zabiegu redakcyjnego, za jaki należałoby uznać opuszczenie wyrazu "nowe".

Rozważane zagadnienie wiąże się bezpośrednio i ściśle z kwestią istoty wznowienia postępowania jako swoistej instytucji procesowej. Wznowienie postępowania z przyczyn restytucyjnych zmierza do umożliwienia ponownego postępowania ze względu na to, że prawomocny wyrok jest niesłuszny z punktu widzenia materiału faktycznego i dowodowego, który istniał już w poprzednim postępowaniu w chwili zamknięcia rozprawy. Konstrukcja ta wiąże się z zasadą wyrażoną w art. 316 § 1 k.p.c., że sąd, wydając wyrok, bierze za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Dla oceny zatem prawidłowości orzeczenia z punktu widzenia procesowego decydujące znaczenie ma stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Okoliczności zaś i stwierdzające je środki dowodowe powstałe po tym momencie, jako należące do przyszłości, oceniając rzecz w stosunku do daty orzekania, nie stanowią podstawy do oceny w tym względzie. Z takimi okolicznościami i środkami dowodowymi przepisy obowiązującego prawa wiążą skutki prawne unormowane w ramach innych instytucji prawnych niż wznowienie postępowania. Wznowienie postępowania zaś z przyczyn restytucyjnych dotyczy - żeby ograniczyć się do tematu określonego w rozważanym zagadnieniu prawnym - innej swoistej sytuacji.

Sytuacja ta polega na tym, że strona nie mogła skorzystać z okoliczności faktycznych lub środków dowodowych w poprzednim postępowaniu. Gdyby zaś mogła z nich skorzystać, to mogłyby one wchodzić w skład stanu faktycznego stanowiącego podstawę wyrokowania. Instytucja wznowienia postępowania ma właśnie na celu, jeśli chodzi o rozważaną podstawę wznowienia, zapewnienie - z zastrzeżeniem spełnienia się innych przesłanek dopuszczalności - możliwości ponownego rozstrzygnięcia sprawy z uwzględnieniem okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które, obiektywnie rzecz biorąc, już istniały w chwili wyrokowania (zamknięcia rozprawy), ale z których zainteresowana strona nie mogła skorzystać.

Przepis art. 403 § 2 k.p.c. posługuje się terminem "wykrycie" okoliczności faktycznych lub środków dowodowych. Termin wykrycia zgodnie ze swoim sensem może odnosić się jedynie do tego, co już istnieje (istniało). Redakcja tego przepisu wyraźnie wskazuje na to, do jakiego momentu w czasie - z punktu widzenia momentu wyrokowania - to wykrycie się odnosi. Muszą to być okoliczności istniejące w poprzednim postępowaniu.

Ponadto skoro przepis wiąże skutki procesowe z tym, czy strona mogła skorzystać, czy też nie mogła skorzystać z takich okoliczności w poprzednim postępowaniu, to rozstrzygnięcie o tej możliwości musi zakładać istnienie tych okoliczności faktycznych lub środków dowodowych w poprzednim postępowaniu. Jeżeli pojęcie "wykrycie" odnosi się do czegoś, co już istniało, to zbędny jest przymiotnik "nowe" okoliczności faktyczne lub środki dowodowe.

Zagadnienie, jaki walor procesowy przyznaje k.p.c. okolicznościom faktycznym lub środkom dowodowym, które nie istniały w poprzednim postępowaniu i z tej racji nie mogły się składać na stan rzeczy istniejący w chwili orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.), normują inne przepisy. Okoliczności faktyczne lub środki dowodowe powstałe po prawomocnym zakończeniu postępowania cywilnego mogą stanowić np. podstawę powództwa o zmianę, unormowanego w art. 907 § 2 k.c. oraz w art. 138 k.r.o. Niezależnie od tego w postępowaniu egzekucyjnym może w pewnych wypadkach wchodzić w grę powództwo przeciwegzekucyjne unormowane w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Jak więc z tego wynika, "nowe" (w znaczeniu: nie istniejące jeszcze w czasie orzekania przez sąd w poprzednim procesie) okoliczności faktyczne lub środki dowodowe mogą ewentualnie być wykorzystane w ramach innych instytucji procesowych niż skarga o wznowienie postępowania.

Można przyjąć, że dotychczasowe rozważania uzasadniają wniosek, iż w istocie, bez potrzeby posługiwania się pojęciem "nowe" okoliczności faktyczne lub środki dowodowe, można jednoznacznie określić, w jakich warunkach dopuszczalna jest skarga o wznowienie postępowania bez przeobrażania zasadniczej konstrukcji wznowienia postępowania na rozważanej podstawie.

Redakcja przepisu art. 403 § 2 k.p.c. pozwala zatem na określenie, czy chodzi o takie okoliczności faktyczne lub środki dowodowe, które istniały już w poprzednim postępowaniu, ale nie weszły w skład podstawy faktycznej wyrokowania, czy też o takie okoliczności faktyczne lub środki dowodowe, które powstały po zamknięciu rozprawy w poprzednim postępowaniu.

Do odmiennych wniosków nie może ponadto prowadzić dalsza zmiana redakcyjna art. 403 § 2 k.p.c., polegająca na tym, że o ile dawny k.p.c. odnosił wyrażenie: "późniejsze wykrycie" zarówno do prawomocnego orzeczenia, jak i do nowych okoliczności, o tyle obecne brzmienie przepisu sformułowanie "późniejsze wykrycie" odnosi jedynie do prawomocnego wyroku, natomiast gdy chodzi o okoliczności faktyczne, ustawodawca używa sformułowania "wykrycie".

Przytoczone wywody uzasadniają wniosek, że w rozważanym zakresie zmiana częściowa brzmienia art. 403 § 2 k.p.c. w porównaniu ze stylizacją odpowiednika tego przepisu w dawnym k.p.c. ma jedynie charakter zmiany redakcyjnej. W konsekwencji zatem środek dowodowy, który powstał po uprawomocnieniu się wyroku, nie stanowi podstawy wznowienia postępowania przewidzianej w art. 403 § 2 k.p.c.

OSNC 1969 r., Nr 12, poz. 208