Uchwała z dnia 1968-10-22 sygn. III CZP 98/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 98/68

Uchwała z dnia 22 października 1968 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie: Z. Trybulski, W. Kuryłowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Tadeusza P. i Marii P. przeciwko Wandzie K. i Marii K. o zaniechanie służebności, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Rzeszowie postanowieniem z dnia 16 lipca 1968 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"I. Czy wieczysty użytkownik jest uprawniony (całkowicie legitymowany) do występowania z roszczeniem o zakaz wykonywania służebności drogowych, jak również o zniesienie tych służebności, istniejących na nieruchomości objętej prawem wieczystego użytkowania?

Czy w wypadku podanym w pytaniu pierwszym należy przyjąć brak częściowej legitymacji, a jeśli tak, to czy dlatego sąd powinien zawiadomić o toczącym się procesie osobę wskazaną przez powoda (wieczystego użytkownika)?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Wieczysty użytkownik jest uprawniony do występowania z roszczeniem o zakaz wykonywania służebności drogowych, jak również o zniesienie tych służebności, istniejących na nieruchomości objętej prawem wieczystego użytkowania.

Uzasadnienie

Przedmiotem sprawy, w której Sąd Wojewódzki w Warszawie przedstawił w trybie art. 391 k.p.c. budzące wątpliwości zagadnienie prawne, jest roszczenie powodów, jako wieczystych użytkowników - na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej - nieruchomości położonej w L. Kw Nr 6918, o zobowiązanie pozwanych do zaniechania wykonywania na działce budowlanej nr 215 wszelkich służebności, a w szczególności służebności przechodu, przejazdu i przegonu na rzecz działek budowlanych nr 214/1 i 216 gm. L.

Sąd Powiatowy w Leżajsku wyrokiem z dnia 30.XI.1967 r. żądanie powodów w tym zakresie uwzględnił.

Z ustaleń Sądu Powiatowego wynika, że powodowie są wieczystymi użytkownikami działki budowlanej nr 215 położonej w L. przy ulicy R., objętej księgą wieczystą Kw 6918, i że pozwana Maria K. jest wieczystą użytkowniczką działki nr 216 wraz ze znajdującym się na tejże działce domem mieszkalnym. Ponadto z ustaleń tych wynika, że jako właściciele działki nr 214/1 wpisani są Władysław K. i Franciszek K., przy czym działkę tą użytkuje pozwana Wanda K. Przedmiotem sporu między stronami jest pas gruntu ciągnący się zachodnim krańcem parceli nr 215, dalej nr 216 i 218 i na parceli nr 215, biegnący pomiędzy działką ogrodową K. a domem mieszkalnym powodów. Sąd Powiatowy ustalił przy tym, że pozwani wykonywali akty posiadania, mianowicie przejazdu, przechodu i przegonu, spornym krańcem parceli gruntowej nr 215, będącej w wieczystym użytkowaniu powodów.

Powództwo zostało uwzględnione przez Sąd Powiatowy na tej zasadzie, że sporny szlak nie posiada trwałych urządzeń, brak zatem przesłanek ustawowych do uznania, że pozwani nabyli ją w drodze zasiedzenia, a ponadto na tej zasadzie, że pozwana Wanda K. i Maria K. mają dostęp do drogi publicznej za pośrednictwem szlaku biegnącego przez inną parcelę, a mianowicie parceli nr 218.

Od wyroku Sądu Powiatowego pozwani wnieśli rewizję, wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa bądź o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Powiatowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zagadnienie sformułowane w pytaniu może się stać aktualne dopiero wtedy, gdy zostanie ustalone, że parcela powodów jest obciążona prawem służebności drogowej na rzecz parcel pozwanych. Na tle bowiem przedstawionego wyżej stanu faktycznego powstaje wówczas zagadnienie, czy wieczysty użytkownik jest w pełni legitymowany do wystąpienia z roszczeniem o zakaz wykonywania określonej służebności, obciążającej grunt oddany mu w wieczyste użytkowanie, jak również zniesienie takiej służebności.

Na pytanie to należy udzielić odpowiedzi twierdzącej.

Treść użytkowania wieczystego zawarta jest w art. 233 k.c. Stosownie do tego przepisu użytkownik wieczysty może korzystać z terenu z wyłączeniem innych osób w granicach określonych przez ustawę i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie terenu państwowego w użytkowanie wieczyste.

W tych też granicach użytkownik wieczysty może swoim rozporządzać prawem. Sformułowanie to podobne jest do określenia prawa własności zawartego w art. 140 k.c. Istotna różnica między tymi obu prawami polega przede wszystkim na tym, że przedmiotem rozporządzeń dokonanych przez użytkownika wieczystego nie jest sama rzecz, lecz prawo, które mu przysługuje, a ponadto, że treść prawa wieczystego użytkowania określają nie tylko przepisy ustawy i zasady współżycia społecznego, ale również umowa o oddanie terenu państwowego w użytkowanie wieczyste. Przy użytkowaniu wieczystym w grę wchodzi z jednej strony stosunek rzeczowy, którego wyrazem jest prawo użytkownika do korzystania w oznaczonych granicach z terenu państwowego z wyłączeniem innych osób i do rozporządzenia swym prawem, a z drugiej strony mamy do czynienia ze stosunkiem obligacyjnym, którego źródłem jest umowa zawarta między państwem a użytkownikiem wieczystym, określająca m.in. sposób korzystania z terenu przez wieczystego użytkownika.

Instytucja wieczystego użytkowania różni się także w sposób zasadniczy od praw rzeczowych ograniczonych, a w szczególności od użytkowania. Z ograniczonym prawem użytkowania łączą się bowiem ex lege pewne stosunki obligacyjne między użytkownikiem a właścicielem rzeczy, gdy tymczasem przy użytkowaniu wieczystym treść tego prawa może być w szerokim zakresie określona w umowie między państwem a użytkownikiem. Zaznaczyć dalej należy, że aczkolwiek użytkownik wieczysty korzysta z uprawnień z rzeczy cudzej, to jednak zakres uprawnień do korzystania z gruntu jest o wiele szerszy aniżeli przy jakimkolwiek ograniczonym prawie rzeczowym. Ponadto, jak już wyżej zaznaczono, użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać, co oznacza także, że prawo to może obciążyć nie tylko hipoteką, jak to wynika wyraźnie z art. 191 pr. rzecz. w brzmieniu art. XVII przep. wpr. k.c., ale również innymi ograniczonymi prawami rzeczowymi. Za tym ostatnim poglądem przemawia przede wszystkim treść art. 233 k.c., który to przepis nie wprowadza żadnych ograniczeń w tym zakresie, a nadto treść art. 241 k.c., w myśl którego wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają również ustanowione na nim obciążenia.

W świetle tych rozważań należy dojść do wniosku, że użytkowanie wieczyste zawiera istotne cechy różniące tę instytucję od prawa własności i od ograniczonych praw rzeczowych, że jest ono nową postacią prawa rzeczowego o odrębnej od tych praw treści, że jednak instytucja ta bliższa jest raczej własności aniżeli ograniczonemu prawu rzeczowemu użytkowania.

Za powyższym poglądem przemawia również usytuowanie tej instytucji w kodeksie cywilnym w osobnym tytule, umieszczonym między tytułem o prawie własności a tytułem o prawach rzeczowych ograniczonych.

Powyższe uwagi mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii, jakie mianowicie przepisy należy w drodze analogii stosować do użytkownika wieczystego w razie nieobjęcia postanowieniem umowy niektórych praw i obowiązków użytkownika wieczystego. Zdaniem składu orzekającego, z charakteru tego prawa, zbliżonego raczej do prawa własności aniżeli do wymienionego prawa użytkowania, wynika, że w tym wypadku należy odpowiednio stosować przepisy tytułu I dotyczące treści i wykonywania prawa własności, a więc również przepisy normujące zagadnienia związane z sąsiedztwem gruntów, a zatem m.in. kwestię tzw. służebności drogi koniecznej. W drodze analogii odpowiednie zastosowanie do prawa wieczystego użytkowania będą miały także przepisy dotyczące ochrony własności (w szczególności dotyczy to roszczeń zarówno windykacyjnych, jak i negatoryjnych oraz skarg posesoryjnych). Jeśli chodzi o służebności drogowe, to ustanowienie tych służebności, ich zmiana lub zniesienie - zarówno w wypadku służebności na rzecz nieruchomości objętej użytkowaniem wieczystym, jak i w wypadku służebności na rzecz innej nieruchomości - wchodzi w sferę korzystania z tego terenu przez wieczystego użytkownika. Stąd też wieczysty użytkownik zainteresowany jest w tym, aby służebność taka - jeżeli ma być ustanowiona - była przeprowadzona z najmniejszym obciążeniem terenu oddanego mu w użytkowanie. I odwrotnie: właściwe korzystanie z tego terenu uprawnia go do wystąpienia z powództwem o ustanowienie służebności drogi koniecznej na rzecz tego terenu, jeżeli teren ten nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej.

W konsekwencji uznać należy, że wieczystemu użytkownikowi przysługuje zarówno legitymacja czynna, jak i legitymacja bierna w sprawach dotyczących ustanowienia drogi koniecznej.

Z kolei jeżeli istniejąca służebność gruntowa drogi koniecznej stała się szczególnie uciążliwa i nie jest konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej albo jeżeli straciła wszelkie znaczenie, to użytkownikowi wieczystemu będą przysługiwały w drodze analogii uprawnienia z art. 294 i 295 k.c.

Z tych zasad na postawione pytanie udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1969 r., Nr 11,poz. 188