Wyrok z dnia 1968-07-16 sygn. II CR 277/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 277/68

Wyrok z dnia 16 lipca 1968 r.

Orzeczenie rozwodu powoduje ustanie związku małżeńskiego niezależnie od tego, ile razy został on zarejestrowany w księgach stanu cywilnego. Jeżeli sąd w sentencji wyroku rozwodowego nie wykazał wszystkich aktów rejestracji, to w sytuacji określonej w art. 350 § 1 k.p.c. powinien dokonać odpowiedniego sprostowania. Niezależnie od tego każda ze stron może wystąpić do właściwego organu o unieważnienie dalszego aktu małżeństwa w trybie art. 27 ust. 1 prawa o aktach stanu cywilnego.

Przewodniczący: sędzia Z. Trybulski (sprawozdawca). Sędziowie: S. Gross, F. Wesely.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Józefa T. przeciwko Annie T. o unieważnienie małżeństwa, na skutek rewizji pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 30 marca 1968 r.,

zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo.

Uzasadnienie

Powód żądał unieważnienia jego małżeństwa zawartego w dniu 19.XII.1947 r. w Urzędzie Stanu Cywilnego w R. z Anną K., albowiem w dacie tej pozostawał już z nią w związku małżeńskim zawartym w dniu 2.VII.1940 r. w Urzędzie Parafialnym Polskiego Kościoła Narodowego w W.

Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa.

Sąd Wojewódzki w Kielcach ustalił, że strony zawarły związek małżeński w dniu 2.VII.1940 r. w Urzędzie Parafialnym Polskiego Kościoła Narodowego w W. Wobec zniszczenia ksiąg stanu cywilnego tego Urzędu, strony w czasie trwania tegoż małżeństwa złożyły w dniu 19.XII.1947 r. przed Urzędnikiem Stanu Cywilnego w R. ponowne oświadczenie o wstąpieniu ze sobą w związek małżeński i oświadczenie to zostało zapisane w księdze małżeństw pod nr 897/1947. Następnie decyzją Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej W. z dnia 3.V.1962 r. odtworzono treść aktu małżeństwa stron sporządzonego w parafii Polskiego Kościoła Narodowego w W. w dniu 2.VII.1940 r. Wreszcie prawomocnym wyrokiem Sądu Powiatowego w Radomiu z dnia 13.VII.1962 r. orzeczono rozwód małżeństwa stron, podając w tym wyroku dane objęte decyzją o odtworzeniu treści aktu małżeństwa z dnia 2.VII.1940 r., a nie wspominając w nim o akcie małżeństwa z dnia 19.XII.1947 r., którego istnienia w toku procesu rozwodowego nie ujawniono.

Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 30.III.1968 r. nr II C 188/67 unieważnił małżeństwo zawarte przez strony w dniu 19.XII.1947 r. przed Urzędnikiem Stanu Cywilnego w R. i wpisane do księgi małżeństw pod nr 897/1947, ustalając zarazem, że obie strony zawarły małżeństwo w złej wierze. Sąd Wojewódzki wyraził przy tym pogląd, że "skoro w chwili zawierania małżeństwa w dniu 19.XII.1947 r. obydwie strony pozostawały w związku małżeńskim zawartym wcześniej, to nie mogły one zawrzeć małżeństwa ważnie (art. 7 dekr. z dnia 25.IX.1945 r. - Dz. U. RP Nr 48 z dnia 7.XI.1945 r. poz. 270 - w związku z art. VI § 1 przepisów wprowadzających k.r.o.). Dlatego powództwo o unieważnienie tego małżeństwa w świetle przepisu art. 18 k.r.o. w związku z przepisem art. VI § 2 cytowanych przepisów wprowadzających k.r.o. należy uznać za słuszne. Wprawdzie małżeństwo stron zawarte w dniu 2 lipca 1940 r. już ustało po rozwiązaniu go przez rozwód, ale zdarzenie to nie ma wpływu na wynik niniejszego procesu, gdyż małżeństwo stron przestało funkcjonować jeszcze przed zapadnięciem wyroku rozwodowego. Nie wydaje się, by wyrok rozwodowy rozwiązał również małżeństwo stron zawarte później, albowiem w procesie rozwodowym to późniejsze małżeństwo pominięte zostało milczeniem i w konsekwencji wyrok o nim nie wspomina. W chwili zawierania drugiego małżeństwa strony miały już czworo dzieci, urodzonych po zawarciu pierwszego małżeństwa i to przemawia za przyjęciem, że oboje małżonkowie zawarli to małżeństwo w złej wierze".

Od wyroku tego pozwana wniosła rewizję zarzucając, iż błędne jest ustalenie Sądu Wojewódzkiego, jakoby strony zawarły ze sobą związek małżeński w dniu 2.VII.1940 r. i żądała zmiany tego wyroku oraz oddalenia powództwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustalenia Sądu Wojewódzkiego, że strony zawarły związek małżeński w Urzędzie Parafialnym Polskiego Kościoła Narodowego w W. w dniu 2.VII.1940 r. znajduje oparcie w treści aktu małżeństwa, odtworzonej wspomnianą wyżej decyzją Prezydium DRN w W. (art. 21 pr. o u.s.c.). Pozwana nie wskazała żadnych faktów i dowodów, które by mogły ewentualnie uzasadniać żądanie wszczęcia odrębnego postępowania o unieważnienie tego aktu stanu cywilnego w trybie określonym w art. 26 pr. o u.s.c., w postępowaniu rozwodowym zaś przyznawała fakt zawarcia małżeństwa z powodem w tej dacie. Ważność tego małżeństwa stwierdza przepis art. 85 pr. o a.s.c.

Niemniej jednak, zgodnie z art. 381 i 390 § 1 k.p.c., należało rewizję uwzględnić wobec naruszenia przez Sąd Wojewódzki przepisu art. 13 k.r.o.

Sąd Wojewódzki uznał, że strony dopuściły się bigamii (art. 13 § 1 k.r.o.), składając w dniu 19.XII.1947 r. wobec urzędnika stanu cywilnego oświadczenie o zawarciu związku małżeńskiego, mimo że w dacie tej pozostawały już ze sobą w ważnym związku małżeńskim zawartym w dniu 2.VII.1940 r. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego orzeczenie rozwodu "małżeństwa zawartego przez strony w dniu 2.VII.1940 r." nie powoduje ustania "małżeństwa zawartego w dniu 19.XII.1947 r.", a "ustanie małżeństwa zawartego w dniu 2.VI.1940 r." nie wyłącza dopuszczalności unieważnienia "małżeństwa zawartego w dniu 19.XII.1947 r.".

Stanowisko to opiera się na błędnym założeniu, że te same osoby mogą równocześnie pozostawać ze sobą w kilku związkach małżeńskich, jeżeli tylko w czasie trwania wspólnego małżeństwa ponowiły wobec urzędnika stanu cywilnego oświadczenie, że wstępują ze sobą w związek małżeński, przy czym byt prawny każdego z tych małżeństw jest do tego stopnia samodzielny, że orzeczenie rozwodu jednego z nich nie ma wpływu na trwanie pozostałych. Sąd Wojewódzki przeoczył, że jednorazowe złożenie oświadczenia przewidzianego w art. 1 k.r.o. powoduje, iż między osobami, które je złożyły, zostaje zawarte małżeństwo ze wszystkimi skutkami prawnymi określonymi przez obowiązujące przepisy. Ponowne złożenie tego oświadczenia wobec urzędnika stanu cywilnego przez te same osoby w czasie trwania ich wspólnego małżeństwa nie może wywrzeć żadnych dalszych skutków materialnoprawnych, a jedynie powoduje dalszą rejestrację w księgach stanu cywilnego tego samego związku małżeńskiego (art. 27 ust. 1 pr. o a.s.c.). Z tego względu, skoro między tymi samymi osobami w tym samym czasie istnieć może tylko jeden związek małżeński, orzeczenie rozwodu powoduje ustanie tego związku niezależnie od tego, ile razy został on zarejestrowany w księgach stanu cywilnego. Jeżeli sąd orzekający rozwód takiego małżeństwa nie wskazał w sentencji wyroku wszystkich aktów rejestracji, to w sytuacji określonej w art. 350 § 1 k.p.c. powinien dokonać odpowiedniego sprostowania tejże sentencji. Niezależnie od tego każda ze stron może wystąpić do organu sprawującego nadzór nad urzędem stanu cywilnego, w którym sporządzono drugi lub dalszy akt małżeństwa tych samych osób, o unieważnienie tego aktu w trybie art. 27 ust. 1 pr. o a.s.c.

Zauważyć wreszcie należy, że przepis art. 13 k.r.o. wypowiada obowiązującą w polskim prawie rodzinnym zasadę monogamii (jednożeństwo), w związku z czym ten, kto już pozostaje w związku małżeńskim, nie może zawrzeć drugiego małżeństwa z inną osobą. Tego zaś rodzaju sytuacja nie zachodzi w wypadku, gdy dwie osoby pozostające ze sobą w związku małżeńskim, w czasie trwania tego związku ponownie złożyły oświadczenie wobec urzędnika stanu cywilnego, że wstępują w związek małżeński ze sobą.

OSNC 1969 r., Nr 3, poz. 58