Postanowienie z dnia 1968-03-06 sygn. III CRN 11/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 11/68

Postanowienie z dnia 6 marca 1968 r.

Do podziału nieruchomości rolnej, która była objęta wspólnością ustawową, stosują się przepisy art. 213-219 k.c., a nie przepisy o dziedziczeniu gospodarstw rolnych (art. 1070 i nast. k.c.).

Przewodniczący: sędzia Z. Trybulski (sprawozdawca). Sędziowie: Z. Wasilkowska, J. Pietrzykowski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z wniosku Zbigniewa M. o podział majątku wspólnego, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego PRL od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 10 marca 1967 r.,

uchylił zaskarżone postanowienie w części oddalającej rewizję Stanisławy I voto M. II voto P. od orzeczenia objętego punktem drugim postanowienia Sądu Powiatowego w Kazimierzy Wielkiej z dn. 17.XI.1966 r. oraz powyższe postanowienie tegoż Sądu Powiatowego w części zasądzającej od Stanisławy I voto M. II voto P. na rzecz Zbigniewa Andrzeja M. tytułem spłaty kwotę 108.976 zł i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Powiatowemu w Kazimierzy Wielkiej do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie 

We wniosku z dnia 18 lutego 1954 r. złożonym do Sądu Powiatowego w Pińczowie - Wydział Zamiejscowy w Kazimierzy Wielkiej małoletni Zbigniew M. - twierdząc, że z mocy testamentu Władysława M. z dnia 15 maja 1952 r. jest jego wyłącznym spadkobiercą - żądał zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego we wsi K., stanowiącego współwłasność małż. Stanisławy I voto M. II voto P. i zmarłego spadkodawcy Władysława M.

Prawo dziedziczenia gospodarstwa rolnego po spadkodawcy Władysławie M., zmarłym w dniu 16 maja 1962 r., stwierdzone zostało prawomocnym postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 8 lipca 1966 r. wyłącznie na rzecz wnioskodawcy Zbigniewa M. Sąd Powiatowy w Kazimierzy Wielkiej postanowieniem z dnia 17 listopada 1966 r. dokonał "podziału majątku wspólnego" w ten sposób, że całe będące przedmiotem współwłasności gospodarstwo rolne, bliżej oznaczone w tym postanowieniu, przyznał - na wyłączną własność - Stanisławie I voto M. II voto B. i zasądził od niej na rzecz wnioskodawcy Zbigniewa Andrzeja M. tytułem spłaty kwotę 108.976 zł, płatną w 5 równych ratach rocznych do dnia 30 czerwca każdego roku. Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 10 marca 1967 r. oddalił rewizje wniesione od wymienionego orzeczenia Sądu Powiatowego zarówno przez wnioskodawcę, jak i przez uczestniczkę postępowania Stanisławę I voto M. II voto B.

Prokurator Generalny PRL złożył w dniu 11.I.1968 r. od obu ostatnich postanowień - w części zasądzającej na rzecz Zbigniewa M. tytułem spłaty kwotę 108.976 zł - rewizję nadzwyczajną i zarzucając rażące naruszenie art. 3 § 2 i art. 619 § 1 k.p.c. w związku z art. 216 § 1 pkt 2 k.c. oraz naruszenie interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wnosił o uchylenie w części, zasądzającej na rzecz Zbigniewa M. od Stanisławy I voto M. II voto B. kwotę 108.976 zł, postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 10 marca 1967 r. wraz z poprzedzającym je postanowieniem Sądu Powiatowego w Kazimierzy Wielkiej z dnia 17 listopada 1966 r. i o przekazanie sprawy w powyższym zakresie temuż Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzut naruszenia art. 619 § 1 k.p.c. w związku z art. 216 § 1 pkt 2 k.c. jest trafny. Sądy błędnie zastosowały w sprawie art. 1075 § 1 k.c. w związku z art. 46 k.r.o. Wprawdzie art. 46 k.r.o. nakazuje do podziału majątku stosować odpowiednio przepisy o dziale spadku, jednakże art. 1035 k.c. z kolei nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów o wspólności w częściach ułamkowych (art. 195-221 k.c.) z zachowaniem przepisów art. 1036-1046 k.c. Powołane w ten sposób przepisy art. 213-219 k.c. regulują w sposób wyczerpujący zagadnienie zniesienia współwłasności nieruchomości rolnej. W związku z tym do podziału takiej nieruchomości, która była objęta wspólnością ustawową, stosuje się te przepisy, a nie przepisy art. 1070 i nast. k.c. Wykładnię tę potwierdza brzmienie art. 216 § 2 k.c.

Zbigniew M. odziedziczył udział Władysława M. w gospodarstwie rolnym, które było objęte wspólnością ustawową, jedynie z mocy przepisu art. 1059 § 1 pkt 4 k.c. w związku z art. LVI § 2 przep. wprow. k.c., albowiem - jako urodzony w dniu 17.VII.1946 r. - był w dniu 5.VII.1963 r. małoletni i uczęszczał do Technikum Łączności w K. Z ustaleń obu Sądów nie wynika, żeby Zbigniew M. w chwili zniesienia współwłasności pracował w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bądź też żeby był trwale niezdolny do pracy (art. 216 § 1 pkt 1 i 3 k.c.). Bezsporne jest też, że w chwili tej był on już pełnoletni i że wskutek powołania go do odbycia zasadniczej służby wojskowej przerwał naukę w Technikum. Ta ostatnia okoliczność nie może jednak mieć decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia, czy przysługują mu uprawnienia do spłat z mocy art. 216 § 1 pkt 2 k.c. Podobnie bowiem jak w wypadkach przedstawionych w § 13 ust. 2 pkt 3 rozp. Rady Min. z dn. 23.II.1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 45, poz. 304) nie zalicza się do przerwy w pracy w gospodarstwie rolnym przerwy wynikłej z przyczyn niezależnych od współwłaściciela, a w szczególności z powodu odbywania obowiązkowej służby wojskowej - również przerwa w uczęszczaniu do szkoły wywołana odbywaniem obowiązkowej służby wojskowej nie uzasadnia utraty uprawnień z art. 216 § 1 pkt 2 k.c., jeżeli tylko współwłaściciel po odbyciu tej służby podjął naukę zawodu lub uczęszcza do szkół w warunkach określonych w § 15 cyt. rozp.

Niewyjaśnienie tych okoliczności uzasadnia zarzut rażącego naruszenia art. 619 § 1 k.p.c. w związku z art. 216 § 1 pkt 2 k.c., zasądzenie zaś spłat z gospodarstwa rolnego na rzecz współwłaściciela, który nie wykazał posiadania uprawnień do otrzymania tych spłat, co w konsekwencji może prowadzić do bezpodstawnego obciążenia właściciela gospodarstwa rolnego obowiązkiem spłacenia przeszło 100.000 zł, narusza również interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

W tym stanie rzeczy, ze względu na konieczność dokonania dalszych ustaleń co do posiadania przez Zbigniewa M., po odbyciu obowiązkowej służby wojskowej, kwalifikacji z art. 216 § 1 pkt 2 k.c., należało orzec jak w sentencji (art. 422 § 2 k.p.c.). Gdyby się okazało, że Zbigniew M. nie odbył jeszcze obowiązkowej służby wojskowej, to Sąd Powiatowy powinien rozważyć celowość zawieszenia postępowania w zakresie będącym przedmiotem ponownego rozpoznania do czasu wydania przez władze wojskowe decyzji o zwolnieniu Zbigniewa M. ze służby wojskowej (art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.).

OSNC 1969 r., Nr 2, poz. 29