Wyrok z dnia 1968-04-18 sygn. III PRN 86/67

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PRN 86/67

Wyrok z dnia 18 kwietnia 1968 r.

1. Skuteczność cofnięcia pozwu nie jest uzależniona od tego czy osoba pozwana jest objęta pozwem, czy też została wezwana przez sąd do udziału w sprawie w tym charakterze w trybie art. 194 k.p.c.
2. Sąd tylko wtedy może zastosować przepis art. 194 k.p.c., gdy proces pod względem przedmiotowym nie ulega zmianie.

Przewodniczący: sędzia K. Piasecki (sprawozdawca). Sędziowie: J. Tyszka, K. Zieliński.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Rejonowej Spółdzielni Ogrodniczo-Pszczelarskiej w Ł. przeciwko Kazimierzowi D., Bolesławowi A., Józefowi K. i Witoldowi Ch. o 23.604 zł, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Powiatowego w Łomży z dnia 25 lutego 1966 r.,

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Powiatowemu w Łomży.

Uzasadnienie 

Strona powodowa żądała zasądzenia od pozwanego Kazimierza D. kwoty 23.604 zł z 8% na tej podstawie, że pozwany, zatrudniony w charakterze konwojenta, wyrządził jej szkodę w dochodzonej kwocie na skutek niedostarczenia do miejsca przeznaczenia owoców i opakowań. Pozwany wnosił o oddalenie powództwa zarzucając, że nie był zatrudniony w charakterze konwojenta.

Postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 10 grudnia 1965 r. Sąd Powiatowy "wezwał w trybie art. 194 § 4 k.p.c. w charakterze pozwanych": 1) Bolesława A., 2) Witolda Ch. i 3) Józefa K. Strona powodowa "nie popierała powództwa" w stosunku do pozwanego Bolesława A., "ponieważ był on skazany za niedobór w kwocie 9.999 zł z innego tytułu i ta kwota nie obejmuje obecnie żądanej kwoty".

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Powiatowy oddalił powództwo, przytaczając dla uzasadnienia tego rozstrzygnięcia, co następuje:

Pozew przeciwko Kazimierzowi D. wniesiony był 23.VI.1961 r. Manko na opakowaniach powstało za miesiące lipiec i sierpień 1960 r. Postępowanie cywilne zostało zawieszone do czasu zakończenia postępowania karnego dotyczącego manka, sprawa karna zaś toczyła się przeciwko magazynierowi A. i Ch. jako kierownikowi punktu skupu i Józefowi K. jako prezesowi Spółdzielni. Natomiast przeciwko Kazimierzowi D., przeciwko któremu wniesiono pozew, nie wniesiono aktu oskarżenia. Wszyscy oskarżeni zostali skazani nieprawomocnym wyrokiem, a następnie postępowanie w stosunku do nich umorzono dnia 4.VIII.1964 r. na mocy amnestii. W tym stanie rzeczy Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanych osoby, przeciwko którym toczyło się postępowanie karne.

W toku dalszego postępowania Sąd wezwał Spółdzielnię do wypowiedzenia się, czy zaświadczenie z dnia 3.III.1964 r., złożone po trzech latach od wniesienia pozwu, należy traktować jako dowód, że Spółdzielnia nie ponosi strat, czy też dotyczy ono ewentualnie innego rodzaju opakowań. Spółdzielnia nie mogła złożyć wyraźnego oświadczenia, w jaki sposób za ten sam okres powstał z jednej strony niedobór w kwocie 23.604 zł, a z drugiej strony nadwyżka w kwocie 28.688 zł. W każdym razie oświadczyła, że nie ponosi żadnych strat na opakowaniach.

Od powyższego wyroku, który stał się prawomocny, wniósł rewizję nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości, żądając uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Powiatowemu w Łomży. Rewizja nadzwyczajna opiera się na zarzucie naruszenia art. 3 § 2, 4, 202, 232, 233 § 1 i art. 316 § 1 k.p.c. oraz naruszenia interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Rewizja nadzwyczajna od zaskarżonego wyroku w części oddalającej powództwo w stosunku do pozwanego Kazimierza D. jest uzasadniona.

Do pozwu załączone zostały dokumenty wykazujące pobranie przez pozwanego D. wiśni i opakowań różnego rodzaju. Według twierdzeń pozwu pozwany D. pobranego towaru i opakowań do miejsc przeznaczenia nie dostarczył. Wobec takich twierdzeń i takich dokumentów poprzestanie przez Sąd Powiatowy tylko na dowodzie z przesłuchania pozwanego D., który jedynie oświadczył, iż "rozliczył się całkowicie z opakowań" i "nie wie, dlaczego powstała nadwyżka", oraz wydanie wyroku oddalającego powództwo jedynie z powołaniem się na fakt "nieustosunkowania się ze strony powódki, czy wspomniany przez pozwanych dokument, znajdujący się w aktach sprawy karnej, należy traktować jako dowód pewnych okoliczności, oraz na oświadczenie, że powodowa Spółdzielnia nie ma strat - musi być uznane za rażące naruszenie powołanych na wstępie przepisów prawa.

W szczególności należy zarzucić Sądowi, że wbrew obowiązkowi wynikającemu z przepisu art. 233 § 1 k.p.c. nie zbadał wnikliwie i nie rozważył w sposób właściwy znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy wspomnianego dokumentu - zaświadczenia z dnia 3 marca 1964 r. z akt karnych, stwierdzającego istnienie u powódki w 1960 r. nadwyżki opakowań, oraz że całkowicie pominął inne, znajdujące się w tychże aktach karnych dokumenty, głównie zaś opinie biegłych księgowych.

Roszczenie powódki obejmuje nie tylko odszkodowanie w związku z niedoborem w opakowaniach, ale również odszkodowanie mające związek z brakami towarowymi. W stosunku zatem do tego osatatniego roszczenia ewentualna nadwyżka w opakowaniach nie mogłaby mieć znaczenia, gdyż nadwyżki w opakowaniach nie można kompensować z niedoborami towarowymi.

Wobec niewyjaśnienia sprawy w tym zakresie zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo w stosunku do pozwanego D. podlega uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania pomimo upływu terminu przewidzianego w art. 421 § 2 k.p.c. Zaskarżony wyrok został bowiem wydany z naruszeniem interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wymagającego - zgodnie z art. 4 k.p.c. - zapewnienia należytej ochrony własności społecznej.

Skarżący dla uzasadnienia pozostałych uchybień procesowych, jakich dopuścił się Sąd Powiatowy w sprawie, wywodzi, że treść sentencji zaskarżonego wyroku wskazuje na to, iż Sąd ten rozpoznał merytorycznie sprawę w stosunku do wszystkich pozwanych, nie zważając na fakt cofnięcia pozwu w stosunku do pozwanego Bolesława A. Oddalenie powództwa bez ustosunkowania się do oświadczenia pełnomocnika powoda co do cofnięcia powództwa względem tego pozwanego daje podstawę do wniosku, że Sąd Powiatowy również w tym zakresie sprawę rozpoznał merytorycznie, oddalając powództwo. Było to niedopuszczalne bez wyjaśnienia, czy powództwo wytoczone w sprawie przeciwko temu pozwanemu nie obejmowało również roszczeń dochodzonych w sprawie niniejszej.

W związku z przytoczonymi wywodami zawartymi w rewizji nadzwyczajnej należy wyjaśnić, co następuje:

W dniu 10 grudnia 1965 r. Sąd Powiatowy odroczył rozprawę i wezwał do udziału w sprawie na podstawie art. 194 § 4 k.p.c. w charakterze pozwanych m.i. pozwanego A. Na następnej rozprawie powód popierał powództwo w stosunku do wezwanych w charakterze pozwanych K. i Ch., natomiast nie popierał powództwa w stosunku do A. Sąd Powiatowy oddalił powództwo w stosunku do wszystkich pozwanych. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika, aby Sąd Powiatowy wspomniane oświadczenie powoda - zgodnie z jego istotą - potraktował jako cofnięcie pozwu z wszystkimi wiążącymi się z tym konsekwencjami procesowymi.

Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika, aby krytykowane w rewizji nadzwyczajnej stanowisko Sądu Powiatowego było wyrazem poglądu, że w razie wezwania do udziału w sprawie w charakterze pozwanego na podstawie art. 194 § 4 k.p.c. nie ma zastosowania art. 203 k.p.c. regulujący cofnięcie pozwu. Pogląd taki byłby nieuzasadniony. Powód może cofnąć pozew przez siebie wniesiony. Takie uprawnienie powoda wyraźnie normuje k.p.c. W kodeksie postępowania cywilnego nie ma jednak przepisu, który by regulował kwestię cofnięcia pozwu wówczas, gdy dana osoba staje się stroną pozwaną na skutek czynności procesowej sądu, która wywiera wszelkie skutki procesowe, jakie przepisy k.p.c. wiążą z wniesieniem pozwu przez powoda. Ze względu na te właśnie, podobne skutki procesowe należy stwierdzić, że nie zachodzą żadne przeszkody, aby uznać istnienie po stronie powoda uprawnienia do dokonania czynności procesowej polegającej na oświadczeniu woli będącej wyrazem żądania umorzenia postępowania z tych samych przyczyn, które leżą u podstaw cofnięcia wniesionego pozwu. W takiej sytuacji nie zachodzi niebezpieczeństwo unicestwienia działania sądu z urzędu. Należy bowiem wziąć pod uwagę art. 203 § 4 k.p.c., według którego sąd uzna za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, jeżeli czynność taka jest niezgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo rażąco narusza usprawiedliwiony interes osób uprawnionych. Tak więc skuteczność cofnięcia pozwu podlega kontroli sądu. Cofnięcie zaś pozwu może nastąpić z różnych przyczyn: może ono być wynikiem dojścia powoda do wniosku, że dochodzone roszczenie mu nie przysługuje, może być skutkiem zaspokojenia roszczenia powoda przez pozwanego itd. Występowania między innymi takich sytuacji nie można wyłączyć także w razie wezwania do udziału pozwanego w sprawie na podstawie art. 194 § 4 k.p.c. Tego rodzaju okoliczności wymagają rozważenia ich przez sąd w razie cofnięcia przez powoda pozwu w stosunku do pozwanego, który został wezwany do udziału w sprawie w tym charakterze na podstawie art. 194 § 4 k.p.c.

Dla uzasadnienia powyższej wykładni należy ponadto przytoczyć istotną wskazówkę interpretacyjną wyrażającą się w tym, że przepisy dotyczące podmiotowego przekształcenia procesu (art. 194-198 i art. 464 k.p.c.) powinny być stosowane i interpretowane łącznie z pozostałymi przepisami k.p.c. Wspomniane bowiem przepisy, nie znane poprzednio obowiązującemu k.p.c., nie normują wszystkich problemów nasuwających się w praktyce ich stosowania w związku ze stosowaniem pozostałych przepisów k.p.c. Jeżeli zatem sąd pierwszej instancji stwierdzi, że cofnięcie pozwu w danej sytuacji byłoby dopuszczalne, powinien umorzyć postępowanie w stosunku do pozwanego z mocy art. 194 § 4 k.p.c.

Trzeba również podkreślić, że sąd, stosując przepis art. 194 § 4 k.p.c., powinien wyjaśnić, czy wezwaniu do udziału w sprawie w charakterze pozwanego nie stoją na przeszkodzie okoliczności uzasadniające odrzucenie pozwu (art. 199 § l k.p.c.), a zwłaszcza czy sprawa o to samo roszczenie nie jest w toku albo czy nie została już prawomocnie osądzona. Dlatego słusznie zarzuca się w rewizji nadzwyczajnej niewyjaśnienie sprawy z tego punktu widzenia w stosunku do pozwanego A. w związku z prawomocnie osądzoną sprawą, która toczyła się w Sądzie Wojewódzkim w Białymstoku. Wyjaśnienie sprawy z tego punktu widzenia powinno zmierzać również do rozstrzygnięcia, na jakiej podstawie pozwany A. miałby ponosić odpowiedzialność. za szkodę wyrządzoną według twierdzeń powoda przez pozwanego D., skoro temu pozwanemu zarzuca się uchybienia własne, które nie muszą pozostawać w związku z podstawą faktyczną odpowiedzialności pozwanego A.

Rewizja nadzwyczajna nie zawiera żadnych wywodów dotyczących pozwanego Ch. i K., mimo że wniosek rewizji nadzwyczajnej ma brzmienie ogólne (wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku), a więc nie zawiera żadnego ograniczenia tego wniosku pod względem podmiotowym. Jednakże i w tym zakresie zaskarżony wyrok podlega uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania. Osoby te stały się pozwanymi na podstawie art. 194 § 4 k.p.c. Zaskarżony wyrok w tej również części został wydany bez wyjaśnienia sprawy do stanowczego rozstrzygnięcia z uchybieniem przepisom powołanym w rewizji nadzwyczajnej i z naruszeniem interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Wymagają wreszcie wyjaśnienia przesłanki stosowania art. 194 § 4 k.p.c. Przepis ten należy tłumaczyć w związku z § 3 art. 194 k.p.c. Osoby pozwane nie objęte pozwem mogą być na podstawie tego przepisu wezwane przez sąd pierwszej instancji do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych, gdy chodzi o to samo roszczenie. Pojęcie to należy w ten sposób rozumieć, że chodzi o roszczenie już dochodzone przeciwko pierwotnemu pozwanemu. Przepisy art. 194 § 3 i 4 k.p.c. zakładają taką sytuację, że pod względem przedmiotowym (charakteru żądania) proces nie ulega zmianie. W związku z tym, przy ponownym rozpoznaniu sprawy należałoby wyjaśnić, czy wspomniani ostatnio dwaj pozwani ponoszą odpowiedzialność za szkodę przypisywaną w pozwie pozwanemu D.

Z przytoczonych względów zaskarżony wyrok podlega uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania Sądowi Powiatowemu w Łomży.

OSNC 1968 r., Nr 12, poz. 218