Wyrok z dnia 2012-06-29 sygn. II SA/Lu 430/12

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w składzie następującym: Przewodniczący sędzia NSA Jerzy Dudek, Sędziowie sędzia NSA Witold Falczyński, sędzia SO del. Iwona Tchórzewska (sprawozdawca), Protokolant starszy sekretarz sądowy Beata Basak, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 29 czerwca 2012 r. sprawy ze skargi G. B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] r. nr [...] w przedmiocie zwrotu należności z funduszu alimentacyjnego uchyla zaskarżoną decyzję oraz decyzję Prezydenta Miasta z dnia [...] r. nr [...].

Uzasadnienie

Decyzją z dnia [...] marca 2012 r. nr SKO [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze, po rozpatrzeniu odwołania G. B. działającego przez kuratora S., utrzymało w mocy decyzję wydaną w dniu [...] grudnia 2011 r. z upoważnienia Prezydenta Miasta przez pełniącego obowiązki Zastępcy Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie nr [...], zobowiązującą G. B. do zwrotu należności w kwocie [...] zł, wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności do dnia spłaty, z tytułu otrzymanego przez M. B. świadczenia z funduszu alimentacyjnego dla P. B. w okresie od [...] października 2010 r. do [...] września 2011 r.

W uzasadnieniu organ odwoławczy wskazał, że w zaświadczeniu z dnia [...] sierpnia 2010 r. sygn. akt [...] Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym stwierdził bezskuteczność w okresie ostatnich dwóch miesięcy egzekucji alimentów należnych od G. B. na rzecz P. B. Decyzją wydaną z upoważnienia Prezydenta Miasta w dniu [...] sierpnia 2010 r. przyznano M. B. świadczenie z funduszu alimentacyjnego dla P. B. w wysokości [...] zł miesięcznie na okres od [...] października 2010 r. do [...] września 2011 r.

Organ odwoławczy podniósł, że zgodnie z art. 27 ust. 1 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2009 r. Nr 1 poz. 7 ze zm.) dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z ustawowymi odsetkami (ust. 1). Organ właściwy wierzyciela wydaje, po zakończeniu okresu świadczeniowego lub po uchyleniu decyzji w sprawie przyznania świadczeń z funduszu alimentacyjnego, decyzję administracyjną w sprawie zwrotu przez dłużnika alimentacyjnego należności z tytułu otrzymanych przez osobę uprawnioną świadczeń z funduszu alimentacyjnego (ust. 2).

W rozpatrywanej sprawie ustalono, że G. B. był zobowiązany do świadczenia alimentów na rzecz P. B., a egzekucja alimentów okazała się bezskuteczna. W związku z tym istniały podstawy do przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego, a wydana po zakończeniu okresu świadczeniowego decyzja zobowiązująca G. B. do zwrotu świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego w ustalonej kwocie [...] zł wraz z odsetkami jest zgodna z prawem.

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego wypłacano w okresie od [...] października 2010 r. do [...] września 2011 r. w kwotach po [...] zł miesięcznie. Jak wynika z wydruku obrotów funduszu alimentacyjnego, na poczet wypłaconych z funduszu świadczeń Komornik przekazał kwotę [...] zł. Po jej odliczeniu od sumy kwot wypłaconych, do zwrotu pozostała kwota [...] zł, wraz z odsetkami, które na dzień [...] grudnia 2011 r. wyniosły [...] zł. Przekazane przez Komornika w dniach: [...] września 2011 r., [...] listopada 2011 r., [...] listopada 2011 r. i [...] grudnia 2011 r. tytułem odsetek kwoty: [...] zł, [...] zł, [...] zł oraz [...] zł dotyczyły bowiem należności wypłaconych w okresie od [...] października 2009 r. do [...] września 2010 r.

Jednocześnie Kolegium zwróciło uwagę, że w oparciu art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów dłużnik alimentacyjny może złożyć wniosek do organu właściwego wierzyciela o umorzenie należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczenie terminu płatności albo rozłożenie na raty ze względu na sytuację dochodową i rodzinną dłużnika.

W związku z zarzutami podniesionymi w odwołaniu Samorządowe Kolegium Odwoławcze podkreśliło, że z uwagi na brak możliwości ustalenia miejsca zamieszkania G. B. Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w dniu [...] lutego 2011 r. wystąpił do Sądu Rejonowego z wnioskiem o ustalenie przedstawiciela ustawowego dla osoby nieznanej z miejsca pobytu. Postanowieniem z dnia [...] kwietnia 2011 r. sygn. akt. [...] Sąd Rejonowy ustanowił dla nieznanego z miejsca pobytu G. B. kuratora w osobie S. S.

W ocenie Kolegium organ pierwszej instancji nie naruszył przepisów postępowania administracyjnego, gdyż zgodnie z art. 34 k.p.a. wystąpił do sądu z wnioskiem o wyznaczenie przedstawiciela dla osoby nieobecnej, kurator został ustanowiony przed wszczęciem postępowania w sprawie zwrotu należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, a nadto organ pierwszej instancji pismem z dnia [...] listopada 2011 r. zawiadomił kuratora o możliwości wypowiedzenia się w sprawie zebranych dowodów. Ponadto organ odwoławczy pismem z dnia [...] lutego 2012 r. poinformował stronę reprezentowaną przez kuratora o możliwości zapoznania się z aktami sprawy, składania wniosków i wyjaśnień.

Kolegium podkreśliło zarazem, że kuratela dla G. B. nie została uchylona, a zatem pomimo wskazania adresu dłużnika nadal obowiązuje.

G. B., działający przez kuratora w osobie S.S., wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie skargę na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] marca 2012 r. nr [...].

Strona skarżąca zarzuciła zaskarżonej decyzji naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

1. art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. poprzez utrzymanie w mocy decyzji organu pierwszej instancji, pomimo naruszenia przez ten organ przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy oraz przepisów prawa materialnego, które to naruszenia zostały podniesione w odwołaniu od decyzji organu pierwszej instancji;

2. art. 10 § 1 k.p.a. przez brak zapewnienia stronie czynnego udziału w postępowaniu przed organem pierwszej instancji, brak umożliwienia wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów przed wydaniem zaskarżonej decyzji organu pierwszej instancji, poprzez niepoinformowanie o zamknięciu postępowania, a także niepowiadomienie kuratora, iż adres dłużnika ponownie nie jest znany i korespondencja będzie kierowana ponownie do rąk kuratora;

3. art. 7 k.p.a. z związku z art. 77 k.p.a. przez naruszenie ogólnej zasady postępowania administracyjnego polegającej na przestrzeganiu przez organ praworządności i podejmowaniu wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli;

4. art. 11 k.p.a. oraz art. 107 § 3 k.p.a. poprzez brak należytego sporządzenia uzasadnienia decyzji, w szczególności niewypowiedzenie się w zakresie całości materiału dowodowego zebranego w sprawie. Organ pierwszej instancji w uzasadnieniu decyzji podał ogólną kwotę zadłużenia oraz ogólną kwotę odsetek na dzień wydania decyzji, nie przedstawiając w uzasadnieniu sposobu wyliczenia należności głównej i odsetek;

Powołując się na powyższe zarzuty strona skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji, jak i poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi pierwszej instancji.

W uzasadnieniu skargi podniesiono, że organ pierwszej instancji w piśmie z dnia [...] czerwca 2011 r. poinformował ustanowionego dla G. B. kuratora, iż Komornik sądowy prowadzący postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi ustalił jego miejsce zamieszkania, w związku z czym korespondencja będzie kierowana bezpośrednio do dłużnika. W dalszym toku postępowania nie poinformowano kuratora, że miejsce zamieszkania dłużnika ponownie nie jest znane i z tej przyczyny korespondencja będzie przesyłana na adres kuratora. Kurator nie został też poinformowany przez organ pierwszej instancji o zamknięciu postępowania, a tym samym nie zapewniono mu możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów przed wydaniem zaskarżonej decyzji. W konsekwencji kurator był pozbawiony czynnego udziału w postępowaniu administracyjnym.

Ponadto, w ocenie strony skarżącej, zaskarżona decyzja organu pierwszej instancji zawiera uchybienia w zakresie uzasadnienia, gdyż organ nie wykazał, w jakich datach ustalone należności alimentacyjne zostały wypłacone oraz jakie konkretnie dokumenty o tym świadczą.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w zaskarżonym rozstrzygnięciu.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Uprawnienia wojewódzkich sądów administracyjnych, określone przepisami m.in. art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269) oraz art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, powoływanej dalej jako "p.p.s.a."), polegają na kontroli działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, tj. kontroli zgodności zaskarżonego aktu z przepisami postępowania administracyjnego, a także prawidłowości zastosowania i wykładni norm prawa materialnego. Daje temu wyraz przepis art. 145 p.p.s.a., który w § 1 stanowi między innymi, że sąd administracyjny uwzględniając skargę uchyla decyzję w całości albo w części jeżeli stwierdzi naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, bądź naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego, albo też inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 145 § 1 pkt 1 lit. a-c p.p.s.a.).

Po dokonaniu według wskazanych reguł kontroli zaskarżonej decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] marca 2012 r. nr [...] oraz utrzymanej nią w mocy decyzji z dnia [...] grudnia 2011 r. nr [...] wydanej z upoważnienia Prezydenta Miasta, Wojewódzki Sąd Administracyjny doszedł do przekonania, że obie wymienione decyzje podlegają uchyleniu, gdyż zostały wydane z naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego.

Zgodnie z art. 10 § 1 k.p.a. organy administracji publicznej obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Wyrażona w przywołanym przepisie zasada czynnego udziału strony w postępowaniu obliguje organ prowadzący postępowanie do stworzenia stronie prawnych możliwości podejmowania czynności procesowych w obronie swoich interesów. Podstawowym obowiązkiem organu w tym zakresie jest zawiadomienie strony o wszczęciu postępowania w myśl art. 61 § 4 k.p.a. Organ powinien przy tym podjąć wszelkie możliwe kroki w celu ustalenia miejsca pobytu strony. Niedopuszczenie strony do udziału w postępowaniu skutkuje bowiem naruszeniem prawa i stanowi przewidzianą w art. 145 § 1 pkt 4 k.p.a. podstawę wznowienia postępowania (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 czerwca 2002 r., V SA 166/02, LEX nr 149487).

Przepis art. 34 § 1 k.p.a. dopuszcza możliwość wystąpienia do sądu powszechnego z wnioskiem o ustanowienie przedstawiciela, ale tylko dla osoby nieobecnej lub niezdolnej do czynności prawnych. Sąd rozstrzyga w tym przedmiocie w oparciu o przepis art. 184 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który w § 1 stanowi, że dla ochrony praw osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw, a nie ma pełnomocnika, ustanawia się kuratora. To samo dotyczy wypadku, gdy pełnomocnik nieobecnego nie może wykonywać swoich czynności albo gdy je wykonywa nienależycie. Stosownie zaś do § 2 art. 184 k.r.o. kurator powinien przede wszystkim postarać się o ustalenie miejsca pobytu osoby nieobecnej i zawiadomić ją o stanie jej spraw.

Ustanowiona na podstawie powołanych przepisów kuratela dla osoby nieobecnej nie ustaje z mocy prawa, pomimo zjawienia się tej osoby, ale sąd opiekuńczy musi wydać postanowienie o uchyleniu kurateli.

Uznać przy tym należy, że dla realizacji zasady określonej w art. 10 § 1 k.p.a. organ administracji winien w toku całego postępowania czuwać, aby prawo strony do udziału w postępowaniu nie zostało wyłączone. Zatem w sytuacji ustanowienia przez sąd kuratora dla nieobecnej strony postępowania administracyjnego organ nie jest zwolniony od oceny czy przesłanki ustanowienia kuratora pozostają aktualne. Takiego zwolnienia nie można upatrywać w treści przytoczonego wyżej art. 184 § 2 k.r.o. określającego obowiązki ustanowionego kuratora, skoro obowiązek przestrzegania w postępowaniu administracyjnym zasady określonej w art. 10 § 1 k.p.a. spoczywa na organie prowadzącym to postępowanie. O ile organ poweźmie wiadomość pozwalającą na ustalenie adresu zamieszkania strony, winien podjąć stosowne czynności w celu zapewnienia stronie jej osobistego udziału w postępowaniu zgodnie z art. 10 § 1 k.p.a. oraz w sytuacji odpadnięcia podstaw, dla których kurator został ustanowiony przez sąd – zawiadomienia sądu o tych okolicznościach w celu uchylenia kurateli w myśl art. 180 § 1 k.r.o.

W poddanym kontroli sądu postępowaniu administracyjnym organy nie sprostały powyższym obowiązkom, prowadząc postępowanie z udziałem ustanowionego dla G. B. kuratora mimo, iż w toku postępowania ujawnione zostały dane dotyczące miejsca zamieszkania pozwalające na podjęcie czynności z udziałem strony działającej osobiście.

Przede wszystkim ze znajdującego się w aktach administracyjnych rozliczenia dłużnika G. B. obejmującego okres do dnia [...] grudnia 2011 r. wynikało, że po [...] kwietnia 2011 r., a zatem po wydaniu przez Sąd Rejonowy postanowienia o ustanowieniu kuratora dla G. B. jako osoby nieznanej z miejsca pobytu, działający przy tym Sądzie Komornik kilkakrotnie przekazywał na rzecz funduszu alimentacyjnego kwoty wyegzekwowane na poczet wypłaconych świadczeń alimentacyjnych. Ponadto w dniu [...] czerwca 2011 r. ustalono, że wpłaty przekazywane przez Komornika na konto Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie na poczet zwrotu świadczeń alimentacyjnych wypłaconych P. B. są egzekwowane z wynagrodzenia G. B. (notatka służbowa k. 28 akt administracyjnych). To zaś oznacza, że organ egzekucyjny musiał mieć wiadomości co do miejsca pracy dłużnika, a tego rodzaju wiadomości mogły pozwolić na ustalenie miejsca zamieszkania G. B.. Ponadto przepis art. 42 § 1 k.p.a. przewiduje doręczanie pism w postępowaniu administracyjnym osobom fizycznym w ich mieszkaniu lub miejscu pracy.

Jednakże organ pierwszej instancji poprzestał na negatywnych co do miejsca zamieszkania dłużnika informacjach Komornika oraz Urzędu Miejskiego (k. 34 i 33 akt adm.) i nie podjął żadnych dodatkowych czynności w celu ustalenia miejsca pracy, a następnie miejsca zamieszkania G. B..

Wreszcie, w dniu [...] lutego 2012 r. do Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie wpłynęło kolejne pismo z Urzędu Miejskiego informujące o miejscu zamieszkania i miejscu pracy dłużnika (k. 42 akt adm.). Pomimo uzyskania tych informacji, pozwalających na prowadzenie postępowania z osobistym udziałem dłużnika, organ odwoławczy wydał zaskarżoną decyzję kierując ją do działającego za G. B. kuratora w sytuacji, gdy w istocie odpadła przyczyna, dla której kurator został ustanowiony. G. B. nie mógł być już bowiem traktowany jako osoba nieobecna.

Powyższe uzasadniało stwierdzenie, że w poddanym kontroli Sądu postępowaniu administracyjnym doszło do naruszenia prawa – przepisu art. 10 § 1 k.p.a. – dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego w myśl art. 145 § 1 pkt 4 k.p.a. W konsekwencji uchyleniu podlegały decyzje organów obu instancji, a to na podstawie przepisów art. 145 § 1 pkt 1 lit. b oraz art. 135 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Rozpatrując sprawę ponownie organy winny przeprowadzić postępowanie kierując się przedstawionymi wyżej wskazaniami. Organy będą mieć również na względzie treść art. 107 § 3 k.p.a., w świetle którego uzasadnienie faktyczne decyzji powinno w szczególności zawierać wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. W uzasadnieniu faktycznym organ administracji publicznej powinien zatem dokładnie wskazać podstawę faktyczną rozstrzygnięcia. Organ musi zająć stanowisko wobec całego materiału procesowego oraz uzasadnić jasno i należycie swoje zdanie, a w szczególności uzasadnić, na jakiej podstawie uznał pewne fakty za prawdziwe.

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych przepisów Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie orzekł jak w sentencji.