Wyrok z dnia 2014-02-11 sygn. II GSK 2008/12

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Tezy

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości jako Instytucja Wdrażająca działając z upoważnienia Instytucji Pośredniczącej miała podstawy prawne do wszczęcia z urzędu i prowadzenia wobec upadłego po ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej postępowania oraz wydania decyzji w sprawie zwrotu środków pochodzących z umowy o dofinansowanie wykorzystanych z naruszeniem procedur lub niezgodnie z przeznaczeniem - w trybie art. 211 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104 ze zm.) - nie naruszając przy tym przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 1112 dalej p.u. i n.)). Wierzytelność upadłego wobec PARP, która powstała po dacie ogłoszenia upadłości jest wierzytelnością w stosunku do masy upadłości, która nie podlega zgłoszeniu sędziemu-komisarzowi w trybie art. 236 ust. 1 p.u. i n. i nie jest umieszczana na liście wierzytelności. Zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym podlegają bowiem wierzytelności istniejące, nie zaś

przyszłe, nawet jeżeli istnieje już stosunek podstawowy, z którego wierzytelność może powstać.

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Magdalena Bosakirska Sędziowie NSA Joanna Sieńczyło-Chlabicz (spr.) del. WSA Stefan Kowalczyk Protokolant Monika Majak po rozpoznaniu w dniu 11 lutego 2014 r. na rozprawie w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej Syndyka Masy Upadłości W. S.A. w upadłości likwidacyjnej w W. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 8 sierpnia 2012 r. sygn. akt V SA/Wa 177/12 w sprawie ze skargi Syndyka Masy Upadłości W. S.A. w upadłości likwidacyjnej w W. na decyzję Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia [...] listopada 2011 r. nr [...] w przedmiocie zobowiązania do zwrotu dofinansowania ze środków z budżetu Unii Europejskiej 1. oddala skargę kasacyjną; 2. zasądza od Syndyka Masy Upadłości W. S.A. w upadłości likwidacyjnej w W. na rzecz Ministra Rozwoju Regionalnego kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 8 sierpnia 2012 r., o sygn. akt V SA/Wa 177/12 oddalił skargę syndyka masy upadłości [...] w upadłości likwidacyjnej w Warszawie na decyzję Ministra Rozwoju Regionalnego z [...] listopada 2011 r., nr [...] w przedmiocie zwrotu środków finansowych przeznaczonych na realizację projektu.

Sąd I instancji za podstawę rozstrzygnięcia przyjął następujące ustalenia.

I

Minister Rozwoju Regionalnego decyzją z [...] listopada 2011 r. utrzymał w mocy decyzję Prezesa Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości z [...] września 2011 roku w sprawie zwrotu wykorzystanych z naruszeniem procedur środków pochodzących z umowy z [...] stycznia 2009 r. nr [...] o dofinansowanie w ramach Projektu Operacyjnego Kapitał Ludzki - projektu pod nazwą "[...]" - wykorzystanie nowoczesnych technologii w zakresie rozwoju kompetencji pracowników grupy kapitałowej [...] (dalej: umowa) - zobowiązującej syndyka masy upadłości [...] w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. do zwrotu środków w wysokości [...]zł wraz z odsetkami w wysokości określonej, jak dla zaległości podatkowych liczonymi od dnia przekazania środków [...]do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu organ odwoławczy wskazał, że w realizowanym przez spółkę projekcie wystąpiły okoliczności uzasadniające rozwiązanie umowy w trybie natychmiastowym na podstawie § 25 ust. 1 pkt 1 i 4 umowy.

W uzasadnieniu Minister Rozwoju Regionalnego wskazał, że postanowieniem z dnia 24 września 2009 r. (sygn. akt IX GU 67/09) Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie, IX Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych, postanowił ogłosić upadłość Odwołującego z możliwością zawarcia układu. Jednocześnie w pkt 5 przedmiotowego postanowienia wezwano wierzycieli spółki do zgłaszania ich wierzytelności w terminie jednego miesiąca od ukazania się obwieszczenia o ogłoszeniu upadłości w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, które miało miejsce dnia 23 października 2009 r. Dnia 29 września 2010 r. ww. Sąd Rejonowy wydał postanowienie (sygn. akt IX GUp 14/09), którym postanowił zmienić wcześniejsze postanowienie o ogłoszeniu upadłości Odwołującego z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika; jednocześnie w pkt 3 wyznaczono syndyka masy upadłości w osobie Pani [...].

Organ odwoławczy podkreślił, że w przedmiotowej sprawie – jak słusznie stwierdził organ I instancji – ma miejsce dochodzenie w trybie administracyjnym tzw. wierzytelności w stosunku do masy upadłości, które nie podlegają ustaleniu w trybie postępowania upadłościowego, tzn. nie są umieszczane na liście wierzytelności, nawet gdyby miały być zaspokojone w ramach planu podziału funduszów masy upadłości. Jeżeli jednak istnienie lub wysokość wierzytelności okaże się między stronami sporna, to zgodnie z dominującym poglądem jej dochodzenie odbywa się w trybie odpowiedniego powództwa" natomiast "w przypadku należności publicznoprawnych właściwa jest droga postępowania administracyjnego" (A. Jakubecki, Komentarz do art. 236 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, LEX). Powyższe ustalenia dotyczą również zakazu zaspokajania odsetek z masy upadłości, określonego w art. 92 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze Dz.U. 2003 nr 60 poz. 535 ze zm.; dalej: p.u.i n.), który odnosi się do wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem upadłości. Pogląd taki prezentowany jest też w doktrynie, która wskazuje, iż "zakaz zaspokajania odsetek nie odnosi się do wierzytelności powstałych po ogłoszeniu upadłości" (A. Jakubecki, Komentarz do art, 92 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, LEX, za: D. Altman, S. Gurgul).

Tym samym niezasadny jest zarzut naruszenia przez organ I instancji art. 156 § 1 pkt 1 i 2 k.p.a. poprzez wydanie zaskarżonej decyzji z naruszeniem przepisów o właściwości oraz bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa. PARP jako strona umowy oraz Instytucja Wdrażająca (Instytucja Pośrednicząca II stopnia) na podstawie § 3 ust. 2 pkt 6 Porozumienia w sprawie dofinansowania Działania 2.1 Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki oraz Działania 2.2 Wsparcie dla systemu adaptacyjności kadr w ramach PO KL z dnia 12 października 2007 r. pomiędzy PARP a Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej była upoważniona do wydania decyzji administracyjnej na podstawie art. 211 ustawy o finansach publicznych. Ponadto, wbrew twierdzeniom odwołującego się, kwota wierzytelności ustalona przez PARP nie była wymagalna przed datą ogłoszenia upadłości. Natomiast podstawą prawną decyzji był art. 211 ustawy o finansach publicznych, który został przez organ I instancji przytoczony i wyjaśniony.

WSA w Warszawie oddalając skargę syndyka masy upadłości [...] w upadłości likwidacyjnej w W. na decyzję Ministra Rozwoju Regionalnego wskazał, że istota sprawy sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy było możliwe prowadzenie postępowania w sprawie zwrotu środków w trybie art. 211 ustawy z dnia z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104 ze zm., dalej: ustawa o finansach publicznych) wobec osoby, której ogłoszono upadłość, w świetle obowiązujących przepisów prawa upadłościowego i naprawczego. Na tak postawione pytanie Sąd I instancji odpowiedział twierdząco.

Sąd I instancji stwierdził, że zarówno decyzja Prezesa PARP, jak i utrzymująca ją w mocy decyzja Ministra Rozwoju Regionalnego, mają charakter deklaratywny, potwierdzają bowiem jedynie istnienie pewnego określonego stosunku prawnego, gdyż prawa i obowiązki objęte tą decyzją wynikają wprost z przepisów ustawy o finansach publicznych. Stanowisko takie, wyrażane wielokrotnie przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, między innymi we wskazanych przez skarżącego sprawach o sygn. akt: III SA/Wa 305/04 czy V SA/Wa 1748/07, podziela skład orzekający w niniejszej sprawie.

Z faktu, że decyzja podejmowana na podstawie art. 211 ust. 1 ustawy o finansach publicznych jest decyzją deklaratoryjną, Sąd I instancji wywiódł, że postępowanie mogło być prowadzone wobec upadłego w świetle przepisów prawa upadłościowego i naprawczego. Sąd I instancji stwierdził bowiem, że w literaturze i orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że możliwe jest, po ogłoszeniu upadłości, wszczęcie i prowadzenie postępowania podatkowego wobec syndyka, mającego na celu wydanie decyzji określającej zobowiązanie podatkowe powstałe przed dniem ogłoszenia upadłości.

Ogłoszenie tzw. upadłości likwidacyjnej - obejmującej likwidację majątku upadłego, powoduje - zgodnie z art. 75 p.u. i n. - że upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym w skład masy upadłości. Skutek ten rozwija art. 144 ust. 1 p.u. i n., stanowiąc, iż "jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego, postępowania sądowe i administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu". Ustęp 2. cyt. przepisu określa, że "postępowania, o których mowa w ust. 1, syndyk prowadzi na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym". Oznacza to, że syndyk jest stroną postępowania w znaczeniu formalnym (procesowym), tzn. działa w postępowaniu we własnym imieniu. Natomiast stroną w znaczeniu materialnym, pomimo ogłoszenia upadłości, pozostaje upadły. On, bowiem jest podmiotem stosunku prawnego, na tle, którego wyniknął spór. Prowadzenie sporu przez syndyka odbywa się, więc na rzecz upadłego (stosownie do art. 160 ust. 1 p.u. i n.), przy czym brak legitymacji formalnej upadłego nie jest równoznaczny z brakiem po jego stronie zdolności prawnej, tj. zdolności bycia podmiotem praw i obowiązków. Skutki ogłoszenia upadłości dotyczą sfery jego zdolności do czynności prawnych. Przepisy prawa upadłościowego i naprawczego stanowiące o pozbawieniu upadłego prawa do rozporządzania majątkiem, mają charakter bezwzględnie obowiązujący i są przepisami szczególnymi w stosunku do przepisów Ordynacji podatkowej, które dotyczą strony postępowania w znaczeniu formalnym. Wyłączną, zatem legitymację procesową w zakresie postępowań podatkowych dotyczących masy upadłości ma syndyk (por. wyrok NSA z dnia 12 kwietnia 2012 r., sygn. akt I FSK 929/11, wyrok NSA z dnia 15 października 2009 r., sygn. akt I FSK 1033/08, publ.: www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Sąd I instancji stwierdził, że w cytowanym wyroku NSA z 12 kwietnia 2012 r., sygn. akt I FSK 929/11, wynikający a contrario z art. 62 prawa upadłościowego (będącego odpowiednikiem obecnie obowiązującego art. 145 p.u. i n.) zakaz wszczęcia po ogłoszeniu upadłości postępowania przeciwko syndykowi z tytułu wierzytelności podlegającej zgłoszeniu do masy upadłości, nie dotyczy postępowania podatkowego wszczętego w celu udokumentowania decyzją podatkową wierzytelności upadłego z tytułu zobowiązania podatkowego powstałego z mocy prawa przed ogłoszeniem upadłości. Decyzja taka bowiem nie konstytuuje nowej wierzytelności upadłego, lecz jedynie stanowi formalne potwierdzenie powstania tej wierzytelności podatkowej przed ogłoszeniem upadłości, umożliwiające organowi podatkowemu dokonanie jej zgłoszenia do masy upadłości sędziemu - komisarzowi. Prawo podatkowe należy do prawa publicznego, a metodą regulowania stosunków w tym zakresie jest metoda administracyjnoprawna. A zatem, gdy organ podatkowy nie przeprowadzi postępowania podatkowego w celu określenia wysokości zobowiązania podatkowego, powstałego przed ogłoszeniem upadłości podatnika, i nie wyda w tym przedmiocie decyzji wymiarowej stanowiącej dowód tego zobowiązania, nie będzie w zasadzie w stanie zgłosić sędziemu - komisarzowi tej wierzytelności w taki sposób, aby została ona uznana w postępowaniu upadłościowym (patrz: wyrok NSA z dnia 9 listopada 1999 r., sygn. akt I SA/Wr 659/97, publ.: www.orzeczenia.nsa.gov.pl).Tym samym – jak zauważył NSA w powołanym wyroku - wielkość zobowiązania podatkowego powstałego z mocy prawa może zostać określona jedynie przez organ administracji, jakim jest organ skarbowy, w ramach postępowania podatkowego będącego postępowaniem administracyjnym, spełniającym dwie funkcje: ochronną i porządkującą, oraz funkcję instrumentalną (B. Adamiak, J. Borkowski: Polskie postępowanie administracyjne i sądowo-administracyjne, Warszawa 1996, s. 18 i nast.), a rozstrzygnięcie sędziego - komisarza w postępowaniu upadłościowym nie może zastąpić takiej decyzji.

Sąd I instancji wskazał ponadto, że w przypadku zobowiązania określonego decyzją będącą przedmiotem skargi nie istniało ono w dniu ogłoszenia upadłości, tj. w dniu [...] września 2009 r. Z zawartej umowy o dofinansowanie nie wynikało bowiem zobowiązanie do zwrotu tych środków, a jedynie zobowiązanie beneficjenta do jej prawidłowej realizacji. Przy tym udzielona dotacja miała charakter bezzwrotny. Dopiero wystąpienie okoliczności po stronie beneficjenta uzasadniających rozwiązanie umowy na podstawie § 25 tej umowy skutkowało powstaniem zobowiązania do zwrotu środków udzielonej dotacji. Umowa uległa rozwiązaniu z chwilą doręczenia oświadczenia w tym zakresie, tj. w dniu 11 marca 2011 r. Powyższe oznacza, że dopiero w tym dniu powstało zobowiązanie pieniężne skarżącego do zwrotu środków dotacji przekazanych przez PARP w celu realizacji projektu.

Reasumując Sąd I instancji stwierdził, że organy miały podstawy prawne do wszczęcia z urzędu i prowadzenia wobec upadłego po ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej - na mocy art. 211 ust. 1 ustawy o finansach publicznych - postępowania w sprawie zwrotu wykorzystanych z naruszeniem procedur środków pochodzących z umowy o dofinansowanie, nie naruszając przepisów prawa upadłościowego i naprawczego.

Nie można zatem było zgodzić się z tezą wskazaną w skardze, że zaskarżona decyzja jest nieważna zważywszy na treść art. 156 k.p.a. w związku z przepisami art. 91, 92 i 236 prawa upadłościowego i naprawczego.

II

Syndyk masy upadłości [...] w upadłości likwidacyjnej w W. wniósł skargę kasacyjną od powyższego wyroku, domagając się jego uchylenia w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie. Ponadto wniósł o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1) błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie 211 ustawy o finansach publicznych poprzez ustalenie, że organ miał podstawy prawne do wszczęcia z urzędu i prowadzenia wobec upadłego po ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej postępowania w sprawie zwrotu wykorzystanych z naruszeniem procedur środków pochodzących z umowy o dofinansowanie

2) błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 156 Kodeksu postępowania administracyjnego w związku z przepisami art. 91, 92 oraz 236 i następnych Prawa upadłościowego i naprawczego poprzez przyjęcie, że dopiero w dniu doręczenia skarżącemu oświadczenia o rozwiązaniu umowy o dofinansowanie powstało zobowiązanie pieniężne skarżącego do zwrotu środków dotacji przekazanych przez PARP.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący podkreślił, że organ winien dochodzić swych roszczeń poprzez zgłoszenie do masy upadłości zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego i naprawczego. W ocenie autora skargi kasacyjnej niedokonanie przez PARP zgłoszenia zobowiązania upadłej [...] do listy wierzytelności skutkuje nieuzasadnionym żądaniem przez organ dokonania wypłaty z masy upadłości środków finansowych z naruszeniem praw innych wierzycieli.

Zdaniem skarżącego roszczenia PARP dotyczą okresu sprzed daty ogłoszenia upadłości skarżącej i zgodnie z art. 236 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego, jeżeli PARP chce uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym [...] powinna zgłosić wierzytelność w trybie określonym przepisami Prawa upadłościowego i naprawczego. Jest to jedyny, dopuszczalny przepisami prawą tryb dochodzenia roszczeń od upadłej spółki. Nie jest dopuszczalne zastępowanie trybu dochodzenia roszczeń od upadłego w trybie wydawania decyzji administracyjnych pod pozorem jakoby wymagalność wierzytelności PARP powstała po ogłoszeniu upadłości [...]

W odpowiedzi na skargę kasacyjną Minister Rozwoju Regionalnego wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

III

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie, gdyż zawarte w niej zarzuty okazały się nieusprawiedliwione.

Naczelny Sąd Administracyjny jest związany podstawami skargi kasacyjnej, bowiem stosownie do treści art. 183 § 1 p.p.s.a, rozpoznając sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze pod rozwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania, która zachodzi w przypadkach przewidzianych w § 2 tego artykułu. W niniejszej sprawie nie występują jednak żadne z wad wymienionych we wspomnianym przepisie, które powodowałyby nieważność postępowania prowadzonego przez Sąd I instancji.

Wniesiona skarga kasacyjna powołuje obydwie podstawy kasacyjne przewidziane w art. 174 p.p.s.a. Zarzuca się w niej Sądowi pierwszej instancji zarówno naruszenie prawa materialnego (pkt 1), jak i naruszenie przepisów prawa procesowego, które - w ocenie strony - miało istotny wpływ na wynik sprawy (pkt 2).

Jak akcentuje się w orzeczeniach sądów administracyjnych w sytuacji, gdy w skardze kasacyjnej zarzuca się zarówno naruszenie prawa materialnego, jak i naruszenie przepisów postępowania – jak ma to miejsce w rozpoznawanej sprawie - w pierwszej kolejności Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje zarzut naruszenia przepisów postępowania.

Podkreślenia wymaga, że Naczelny Sąd Administracyjny, jako związany granicami skargi kasacyjnej (art. 183 § 1 p.p.s.a.), nie ma kompetencji dokonywania za wnoszącego skargę kasacyjną wyboru, który przepis prawa został naruszony i dlaczego. Stanowi to bowiem powinność autora skargi kasacyjnej, który jest profesjonalnym pełnomocnikiem strony. Skarga kasacyjna jest wysoce sformalizowanym środkiem prawnym dla wzruszenia rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji. Zatem, ten środek zaskarżenia musi spełniać wszystkie ustawowe wymogi, a w szczególności formalnoprawne przewidziane w art. 176 w związku z art. 174 p.p.s.a. W myśl przepisu art. 176 p.p.s.a. skarga kasacyjna powinna przytoczyć podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie. Przez podstawę kasacyjną należy rozumieć konkretny przepis prawa, którego naruszenie przez Sąd pierwszej instancji zarzuca skarga kasacyjna.

Mankamentem skargi kasacyjnej wniesionej przez syndyka masy upadłości jest wskazanie jako podstawy kasacyjnej art. 174 pkt 2 p.p.s.a., a jednocześnie niewskazanie ani w petitum ani w treści uzasadnienia skargi kasacyjnej konkretnych przepisów postępowania, które naruszył Sąd I instancji. Ten mankament skargi kasacyjnej nie pozwala na jej rozpoznanie pod kątem naruszenia przepisów postępowania. Skutkiem tego stanu rzeczy jest przyjęcie za miarodajne ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd I instancji.

Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego sformułowanych w punkcie 1 i 2 petitum skargi kasacyjnej, tj. zarzutów błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania wskazanych przepisów prawa materialnego należy stwierdzić, że są one niezasadne. Kasator zarzucił Sądowi I instancji naruszenie art. 211 ustawy o finansach publicznych oraz art. 156 k.p.a. w zw. z art. 91, art. 92 i art. 236 prawa upadłościowego i naprawczego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wskazanych przepisów.

Na wstępie wymaga podkreślenia, że skarga kasacyjna jest wysoce sformalizowanym środkiem prawnym dla wzruszenia rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji. Dlatego też w odniesieniu do przepisów, które nie stanowią jednej zamkniętej całości, a składają się z ustępów, punktów i innych jednostek redakcyjnych, wymóg skutecznie wniesionej skargi kasacyjnej jest spełniony wówczas, gdy wskazuje ona konkretny przepis naruszony przez sąd pierwszej instancji, z podaniem numeru artykułu, ustępu, punktu i ewentualnie innej jednostki redakcyjnej przepisu (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 sierpnia 2008 r., II FSK 557/07; Lex nr 422065, a także J. P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Komentarz, wyd. 2, str. 382). Naczelny Sąd Administracyjny, jako związany granicami skargi kasacyjnej (art. 183 § 1 p.p.s.a.), nie ma kompetencji dokonywania za wnoszącego skargę kasacyjną wyboru, który przepis prawa został naruszony i dlaczego. Stanowi to bowiem powinność autora skargi kasacyjnej, który jest profesjonalnym pełnomocnikiem strony.

Skarga kasacyjna zawiera w tym zakresie istotne mankamenty. Wskazany w skardze kasacyjnej przepis art. 211 ustawy o finansach publicznych składa się z ośmiu ustępów, przy czym niektóre z ustępów podzielone są na punkty, zaś kasator nie wyjaśnia, który z tych przepisów został naruszony i w jaki sposób. Jedynie z uzasadnienia skargi kasacyjnej można wywieść, iż kasator zarzuca naruszenie art. 211 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 211 ust. 4 i 4a ustawy o finansach publicznych, które to przepisy stanowiły podstawy prawne decyzji organu I instancji, która została utrzymana w mocy przez organ II instancji.

Kasator zarzucił błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 211 ustawy o finansach publicznych poprzez ustalenie, że organ miał podstawy prawne do wszczęcia z urzędu i prowadzenia wobec upadłego po ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej postępowania w sprawie zwrotu wykorzystanych z naruszeniem procedur środków pochodzących z umowy o dofinansowanie. Ponadto, zarzucił błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 156 k.p.a. w zw. z art. 91, art. 92 i art. 236 prawa upadłościowego i naprawczego poprzez przyjęcie, że dopiero w dniu doręczenia skarżącemu oświadczenia o rozwiązaniu umowy o dofinansowanie powstało zobowiązanie pieniężne skarżącego do zwrotu

środków dotacji przekazanych przez PARP. Jak wynika z uzasadnienia skargi kasacyjnej kastorowi chodzi o naruszenie art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. Podkreślenia wymaga, że kasator nie wyjaśnił, na czym powinna polega prawidłowa wykładnia i właściwe zastosowanie wskazanych w petitum skargi kasacyjnej przepisów prawa.

Przechodząc do meritum rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że jej istota sprowadza się do ustalenia i oceny, czy zarzuty syndyka masy upadłości spółki [...] co do braku możności działania organów w sprawie zwrotu środków po ogłoszeniu upadłości spółki - podnoszone zarówno w odwołaniu od decyzji wydanej przez Prezesa PARP, w skardze na decyzję Ministra Rozwoju Regionalnego do WSA w Warszawie oraz w skardze kasacyjnej - są uzasadnione. A zatem rozważenia wymaga, czy w przypadku niezgłoszenia przez PARP jako wierzyciela sędziemu komisarzowi wierzytelności w postaci zwrotu środków dotacji w trybie określonym w art. 236 i n. p.u.i n. dopuszczalne jest dochodzenie jej wypłaty z masy upadłości.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego niezasadny jest zarzut naruszenia art. 211 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 211 ust. 4 i 4a ustawy o finansach publicznych, gdyż – jak słusznie stwierdził Sąd I instancji – organy miały podstawy prawne na podstawie tego przepisu do wszczęcia z urzędu i prowadzenia wobec upadłego po ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej postępowania w sprawie zwrotu wykorzystanych z naruszeniem procedur środków pochodzących z umowy o dofinansowanie, nie naruszając przepisów prawa upadłościowego i naprawczego. Nie można zatem było zgodzić się z tezą wskazaną przez kasatora, że zaskarżona decyzja jest nieważna zważywszy na treść art. 156 k.p.a. w związku z przepisami art. 91, 92 i 236 prawa upadłościowego i naprawczego.

Zgodnie z art. 211 ust. 1 ustawy o finansach publicznych wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem, wykorzystane z naruszeniem procedur lub pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości środki podlegają zwrotowi wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, liczonymi od dnia przekazania środków na rachunek wskazany przez organ lub jednostkę przekazującą te środki w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji. Stosownie zaś do art. 211 ust. 4 cyt. ustawy w przypadku stwierdzenia okoliczności, o których mowa w ust. 1, instytucja zarządzająca albo instytucja pośrednicząca, wydaje decyzję określającą kwotę przypadającą do zwrotu i termin, od którego nalicza się odsetki. Następnie – zgodnie z art. 211 ust. 4a cyt. ustawy – instytucja zarządzająca lub instytucja pośrednicząca może, na podstawie porozumienia lub umowy, o których mowa w art. 27 i 32 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, upoważnić instytucję wdrażającą, będącą jednostką sektora finansów publicznych, do wydawania decyzji, o której mowa w ust. 4.

W rozpoznawanej sprawie spółka otrzymała dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, w którym to rolę Instytucji Zarządzającej pełni Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, zaś rolę Instytucji Pośredniczącej Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Natomiast decyzja o zwrocie środków wydawana jest przez PARP jako Instytucję Wdrażającą (Instytucję Pośredniczącą II Stopnia) w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, zgodnie z § 3 ust. 2 pkt 6 Porozumienia w sprawie dofinansowania działania 2.1 Rozwój Kadr Nowoczesnej Gospodarki oraz działania 2.2 Wsparcie dla Systemu Adaptacyjności Kadr w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z dnia 12 października 2007 r. (ze zmianami) zawartego z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej.

Zatem z powyższego wynika, że Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości jako Instytucja Wdrażająca działając z upoważnienia Instytucji Pośredniczącej miała podstawy prawne do wszczęcia z urzędu i prowadzenia wobec upadłego po ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej postępowania oraz wydania decyzji w sprawie zwrotu środków pochodzących z umowy o dofinansowanie wykorzystanych z naruszeniem procedur lub niezgodnie z przeznaczeniem - w trybie art. 211 ust. 1 ustawy o finansach publicznych. Wbrew twierdzeniom kasatora organy prawidłowo stwierdziły, że odsetki – stosownie do art. 211 ust. 1 ustawy o finansach publicznych – powinny być naliczone od dnia przekazania środków spółce.

Z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, że w toku przeprowadzonych kontroli PARP stwierdziła, że podczas realizacji projektu spółka naruszyła następujące procedury regulujące wykorzystanie środków otrzymanych z dotacji rozwojowej:

1) § 4 pkt 1, § 5 ust. 1 pkt 1, § 10 ust. 5, § 13 ust. 1 i § 17 pkt 3-5 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 20 czerwca 2008 r. w sprawie udzielania przez PARP pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki;

2) rozdziału 1.3.1.4, rozdziału 3.1.1, rozdziału 3.1.2, rozdziału 3.1.3 i rozdziału 3.1.4 Zasad finansowania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z dnia 30 grudnia 2009 r.;

3) rozdziału 1.2.1, rozdziału 1.2.3, rozdziału 1.2.4, rozdziału 1.2.6, rozdziału 2, rozdziału 4.7 i rozdziału 6.2 Zasad realizacji projektu konkursowego w ramach Poddziałania 2.1.1. z dnia 31 sierpnia 2009 r.;

4) rozdziału 3.1, rozdziału 3.1.6 (ppkt 9) i rozdziału 3.2.6 Wytycznych dla Projektodawców ubiegających się o dofinansowanie projektu w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z dnia 30 czerwca 2008 r.;

5) rozdziału 3.1 pkt 1, lit. a, c, g oraz rozdziału 3.6 Wytycznych w zakresie kwalifikowalności wydatków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Zobowiązanie spółki jako beneficjenta do zwrotu środków zostało przewidziane również w § 27 ust. 1 umowy o dofinansowanie zawartej przez spółkę z PARP w przypadku rozwiązania umowy w trybie § 25 ust. 1 umowy. Rozwiązanie umowy o dofinansowanie projektu nastąpiło na podstawie pisma PARP z dnia 25 lutego 2011 r. na podstawie § 25 ust. 1 pkt 1 i 4 ww. umowy z powodu m. in.: nieprzestrzegania zapisów wynikających z umowy o dofinansowanie projektu oraz dokumentacji programowej poprzez dokonywanie płatności finansowanych ze środków projektu na cele inne niż związane z projektem, wykazywanie we wnioskach o płatność wydatków niedotyczących projektu, brak części dokumentacji związanej z poniesionymi w ramach projektu wydatkami przy równoczesnym braku środków z dofinansowania na rachunku bankowym projektu.

Jak słusznie stwierdził Sąd I instancji decyzja podejmowana na podstawie art. 211 ust. 1 ustawy o finansach publicznych jest decyzją deklaratoryjną, a w konsekwencji postępowanie w niniejszej sprawie mogło być prowadzone wobec upadłego w świetle przepisów prawa upadłościowego i naprawczego.

Zobowiązanie do zwrotu środków wykorzystanych przez spółkę z naruszeniem procedur określone zaskarżoną decyzją nie istniało w dniu ogłoszenia upadłości spółki. Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie IX Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych o sygn. akt IX GU 67/09 upadłość spółki została ogłoszona w dniu [...] września 2009 r. Z zawartej umowy o dofinansowanie z dnia [...]stycznia 2009 r. nie wynikało bowiem zobowiązanie do zwrotu tych środków, a jedynie zobowiązanie beneficjenta do jej prawidłowej realizacji, a udzielona dotacja miała charakter bezzwrotny. Dopiero wystąpienie okoliczności po stronie beneficjenta uzasadniających rozwiązanie przez PARP umowy w dniu [...] lutego 2011 r. - na podstawie § 25 ust. 1 tej umowy -skutkowało powstaniem zobowiązania do zwrotu środków udzielonej dotacji. Umowa zaś uległa rozwiązaniu z chwilą doręczenia oświadczenia w tym zakresie, tj. w dniu [...] marca 2011 r., co oznacza, że dopiero w tym dniu powstało zobowiązanie pieniężne do zwrotu środków dotacji przekazanych przez PARP w celu realizacji projektu. Sama decyzja o zwrocie środków miała już tylko charakter deklaratoryjny.

Z powyższego wynika, że wierzytelność PARP wobec spółki powstała w dniu doręczenia oświadczenia o rozwiązaniu umowy o dofinansowanie, tj. w dniu [...] marca 2011 r., a więc po ogłoszeniu upadłości spółki w dniu [...] września 2009 r.

Wierzytelności podlegające zaspokojeniu w postępowaniu upadłościowym dzielą się na dwie grupy, które można określić jako:

1) wierzytelności upadłościowe, tzn. wierzytelności majątkowe powstałe w stosunku do upadłego przed ogłoszeniem upadłości;

2) wierzytelności w stosunku do masy, czyli wierzytelności majątkowe powstałe w zasadzie po ogłoszeniu upadłości, a wynikające z reguły z czynności syndyka lub zarządcy masy upadłości, w tym z czynności dokonywanych przez upadłego, jeżeli w postępowaniu z możliwością zawarcia układu powierzono mu sprawowanie zarządu masą; do wierzytelności w stosunku do masy upadłości zaliczyć należy także te, które wynikają ze stosunków obligacyjnych zawiązanych jeszcze przed ogłoszeniem upadłości, w które to stosunki po ogłoszeniu upadłości "wstąpił" syndyk (lub zarządca masy), np. należność z tytułu czynszu najmu za okres po ogłoszeniu upadłości (A. Jakubecki, Komentarz do art. 236 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, Lex nr 96136).

Podobnie stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 4 listopada 1997 r. II CKN 439/97 (Lex nr 1227188), że wierzytelności powstałe przed datą ogłoszenia upadłości są wierzytelnościami skierowanymi przeciwko upadłemu, a powstałe po tej dacie - wierzytelnościami przeciwko masie upadłości.

Z powyższego wynika, że wierzytelność PARP wobec spółki jest wierzytelnością w stosunku do masy upadłości. Zatem wbrew twierdzeniom kasatora, niezasadne są zarzuty naruszenia art. 91 i 92 prawa upadłościowego i naprawczego, gdyż nie dotyczą one wierzytelności w stosunku do masy upadłości. Przepis art. 91 cyt. ustawy odnosi się jedynie do zobowiązań upadłego i nie reguluje zobowiązań masy upadłości. Te drugie powstają po dacie ogłoszenia upadłości. Stanowią one koszty postępowania upadłościowego, do których z mocy art. 230 ust. 1 cyt. ustawy należy zaliczyć opłaty sądowe oraz wydatki niezbędne do osiągnięcia celu postępowania. Natomiast art. 92 cyt. ustawy również nie odnosi się do odsetek od wierzytelności w stosunku do masy upadłości.

Nie można się zgodzić z kastorem, iż zasadne byłoby stwierdzenie nieważności zarówno zaskarżonej decyzji Ministra Rozwoju Regionalnego, jak i decyzji PARP, gdyż PARP jako wierzyciel nie dokonał zgłoszenia sędziemu-komisarzowi swojej wierzytelności zgodnie z art. 236 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego. Jednocześnie zaznaczyć należy, że stosownie do postanowienia o ogłoszeniu upadłości z dnia [...] września 2009 r. Sąd postanowił wezwać wierzycieli spółki do zgłaszania swoich wierzytelności w terminie jednego miesiąca pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie w postępowaniu upadłościowym. Wierzytelność PARP wobec spółki jeszcze wówczas nie istniała.

Podkreślenia wymaga, że dla oceny uprawnienia wierzyciela do żądania zgłoszenia wierzytelności rozstrzygające znaczenie ma okoliczność, czy istotnie jest on wierzycielem w chwili wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Wierzytelność musi bowiem istnieć w chwili ogłoszenia upadłości albo co najmniej musi istnieć w tej chwili stosunek prawny, z którego wierzytelność powstaje, np. przy wierzytelności warunkowej. Zatem, zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym podlegają bowiem wierzytelności istniejące, nie zaś przyszłe, nawet jeżeli istnieje już stosunek podstawowy, z którego wierzytelność może powstać. Również w literaturze przedmiotu podnosi się, że zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym nie podlegają wierzytelności w stosunku do masy upadłości. Nie podlegają one ustaleniu w trybie postępowania upadłościowego, tzn. nie są umieszczane na liście wierzytelności.

Z uwagi na powyższe, wierzytelność upadłego wobec PARP, która powstała po dacie ogłoszenia upadłości jest wierzytelnością w stosunku do masy upadłości, która nie podlega zgłoszeniu sędziemu-komisarzowi w trybie art. 236 ust. 1 p.u. i n. i nie jest umieszczana na liście wierzytelności.

Nie ma również racji kasator twierdząc, że decyzje organów nie powinny być skierowane do syndyka, ponieważ syndyk nie otrzymał w postępowaniu upadłościowym żadnych środków z tytułu dotacji.

Bowiem z art. 144 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego wynika, że z dniem ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego dochodzi do zmiany strony postępowania sądowego i administracyjnego dotyczącego masy upadłości. Postępowania takie mogą być bowiem wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu. Postępowania te stosownie do treści art. 144 ust. 2 cyt. ustawy syndyk prowadzi na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym. Upadły pozbawiony jest więc legitymacji formalnej do występowania w tych postępowaniach, legitymację tę ma bowiem syndyk. Nie ulega więc wątpliwości to, że po ogłoszenia upadłości stroną toczącego się postępowania podatkowego staje się syndyk, a wobec tego wszelkie pisma w tym postępowaniu powinny być doręczane jemu, a nie upadłemu (por wyrok NSA z 29 maja 2013 r., sygn. akt I FSK 1018/12).

Reasumując, Naczelny Sąd Administracyjny orzekający w rozpoznawanej sprawie - wbrew twierdzeniom kasatora - podziela stanowisko Sądu I instancji, że organy miały podstawy prawne do wszczęcia z urzędu i prowadzenia wobec upadłego po ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej - na mocy art. 211 ust. 1 ustawy o finansach publicznych - postępowania w sprawie zwrotu wykorzystanych z naruszeniem procedur środków pochodzących z umowy o dofinansowanie, nie naruszając przepisów prawa upadłościowego i naprawczego.

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny, działając na podstawie art. 184 p.p.s.a., oddalił skargę kasacyjną.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 204 pkt 1 p.p.s.a.