Uchwała z dnia 1966-06-24 sygn. III CZP 42/66

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 42/66

Uchwała z dnia 24 czerwca 1966 r.

W sprawie o odebranie dziecka (art. 580 k.p.c.) Sąd nie ma obowiązku uzasadniania i doręczania z urzędu postanowień wydanych na posiedzeniu jawnym, jeżeli prokurator nie zgłosił swego udziału w sprawie.

Przewodniczący: sędzia M. Grudziński. Sędziowie: J. Krajewski (sprawozdawca), W. Kuryłowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Aleksandra M. o wydanie dziecka, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 24 czerwca 1966 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki dla m. Łodzi postanowieniem z dnia 22 stycznia 1966 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy w sprawach o odebranie dziecka (art. 580 k.p.c.) istnieje obowiązek uzasadnienia i doręczenia z urzędu postanowień ogłoszonych na posiedzeniu jawnym, mimo że prokurator nie zgłosił swego udziału w sprawie"?

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

W sprawie o odebranie dziecka (art. 580 k.p.c.) Sąd nie ma obowiązku uzasadniania i doręczania z urzędu postanowień wydanych na posiedzeniu jawnym, jeżeli prokurator nie zgłosił swego udziału w sprawie.

Postanowieniem z dnia 7.X.1965 r. Sąd Powiatowy zobowiązał Czesławę F. do wydania dziecka ojcu. Uczestniczka nie brała udziału w rozprawie poprzedzającej wydanie orzeczenia i nie złożyła w terminie siedmiu dni od daty posiedzenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia.

Prokurator, mimo zawiadomienia go o terminach posiedzeń, nie wziął udziału w postępowaniu. W dniu 30.XI.1965 r. Czesława F. złożyła wniosek o sporządzenie uzasadnienia tego orzeczenia. Sąd Powiatowy odrzucił wniosek, jako spóźniony.

W toku rozpoznawania zażalenia od tego postanowienia Sąd Wojewódzki w trybie art. 391 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone w sentencji niniejszej uchwały zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Obowiązek uzasadniania wydanych na podstawie jawnego posiedzenia postanowień uzależniało dotychczasowe prawo postępowania cywilnego od jednego tylko kryterium, mianowicie od dopuszczalności środka odwoławczego (art. 362 § 1 d.k.p.c. i art. 32 § 1 k.p.n.).

Nowy kodeks problem ten reguluje o tyle odmiennie, że obok dotychczasowego wprowadza drugie jeszcze kryterium, stanowiąc w art. 357 k.p.c. - który przez normę odsyłającą art. 13 § 2 k.p.c. stosuje się również w postępowaniu nieprocesowym - że postanowienia ogłoszone na posiedzeniu jawnym sąd uzasadnia i doręcza z urzędu, jeżeli podlegają one zaskarżeniu oraz jeżeli zostały wydane w sprawie, w której bierze udział jednostka gospodarki uspołecznionej albo prokurator.

Ze względu na to, że postanowienie o odebraniu dziecka zostało wydane na podstawie rozprawy i ogłoszone na jawnym posiedzeniu oraz że w świetle art. 518 k.p.c. podlega ono zaskarżeniu, odpowiedź na związane w przedstawionym pytaniu zagadnienie sprowadza się do wyjaśnienia, czy zostało spełnione drugie kryterium, tj. udział prokuratora w postępowaniu.

Według art. 580 k.p.c. w sprawie o odebranie dziecka doręcza się odpis wniosku prokuratorowi i zawiadamia go o terminie rozprawy.

Z punktu widzenia obowiązku uzasadniania i doręczania z urzędu postanowień wydanych na posiedzeniach jawnych z udziałem prokuratora może powstać wątpliwość, czy obligatoryjność zawiadamiania prokuratora stwarza taką samą sytuację procesową, jakby rzeczywiście brał on udział w postępowaniu.

Na pytanie to, zdaniem Sądu Najwyższego, należy udzielić odpowiedzi przeczącej.

Kodeks postępowania cywilnego wśród przepisów ogólnych, stanowiących podstawowe założenia ustawy, statuuje zasadę, zgodnie z którą celowość udziału prokuratora w konkretnej sprawie pozostawia ocenie tego organu (art. 7). Zasadę tę potwierdza w art. 59 stanowiąc, że sąd zawiadamia prokuratora o każdej sprawie, w której udział jego uważa za potrzebny.

Ten ostatni przepis przewiduje fakultatywny obowiązek sądu zawiadamiania prokuratora o toczącej się sprawie. Nie zmienia on jednak zasady, że ocena o celowości przystąpienia należy zawsze do prokuratora.

Od przedstawionych założeń kodeks wprowadza wyjątki, które mogą iść w dwóch kierunkach.

Zgodnie z pierwszym z nich kodeks przewiduje obligatoryjny udział prokuratora w niektórych rodzajach postępowania. Tak np. według art. 546 § 2 postępowanie o ubezwłasnowolnienie toczy się z udziałem prokuratora. Redakcja przepisu nie pozostawia wątpliwości co do tego, że prokurator musi brać udział w tym postępowaniu, przy czym ocena potrzeby udziału została mu odjęta. Z przepisu tego wynika ponadto dodatkowy wniosek, że obligatoryjny udział prokuratora w postępowaniu musi wynikać z wyraźnego nakazu ustawy.

Drugi kierunek odstępstwa od zasad wyrażonych w art. 7 i 59 k.p.c. polega na tym, że ustawa nakłada na sąd obowiązek zawiadamiania prokuratora o toczącym się postępowaniu (art. 580). Wyjątek ten nie podważa jednak zasady o przysługującym prokuratorowi prawie oceny celowości jego przystąpienia do postępowania. Stanowi on tylko odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 59 k.p.c. Według art. 580 k.p.c ocena, czy udział prokuratora w sprawie jest potrzebny, została odjęta sądowi, a pozostawiona ustawie.

Sądowi zatem nie tylko przysługuje prawo zawiadamiania prokuratora, ale ciąży wprost na nim odpowiedni obowiązek.

Przepis art. 580 może być więc interpretowany tylko w zestawieniu z art. 59, przy czym drugi z nich zawiera regułę, a pierwszy - wyjątek od tej zasady.

Brak natomiast w ustawie jakichkolwiek podstaw do zestawienia art. 580 z art. 7 i do wyciągania wniosku, że art. 580 k.p.c. odejmuje prokuratorowi prawo oceny, czy jego udział w sprawie jest potrzebny, i wprowadza obligatoryjność udziału tego organu w postępowaniu sądowym. Art. 580 nie zawiera wskazania istniejącego w art. 546 § 2: nie dotyczy oceny, tylko zawiadamiania.

Jeżeli zaś na tle art. 580 k.p.c. ocena celowości wstąpienia do postępowania została pozostawiona prokuratorowi, to brak podstaw do przyjęcia tezy, że samo wystosowanie zawiadomienia rodzi skutki fakultatywnego udziału. Skoro prokurator może nie przystąpić do sprawy, to jego absencja może być rozumiana tylko w ten sposób, że nie brał on udział w sprawie.

Nie można się zgodzić z wyrażonym na rozprawie przed Sądem Najwyższym zapatrywaniem pełnomocnika żalącego się, że wskazane wyżej rozwiązanie stwarza niebezpieczeństwo dla uczestników postępowania i może szkodzić ich interesom.

Należy podkreślić, że rozwiązanie to w niczym nie ogranicza uprawnień uczestników, które wypływają z art. 357 § 1 zdanie drugie i art. 371 § 2 k.p.c. Mogą oni zatem albo w terminie tygodniowym od daty posiedzenia zażądać doręczenia uzasadnienia orzeczenia, albo w terminie trzech tygodni od posiedzenia wnieść rewizję bez żądania uzasadnienia.

Norma art. 580 k.p.c. została wprowadzona w interesie ogólnym wobec wyjątkowego waloru społecznego spraw o odebranie dziecka. Dlatego też nie godzi ona w zasadę równości i z tego względu nie można mówić o ograniczeniu uprawnień uczestników postępowania tylko dlatego, że przepis ten nie stwarza dla nich dodatkowego przywileju procesowego.

W konkluzji należy zatem dojść do wniosku, że w sprawie o odebranie dziecka sąd nie ma obowiązku uzasadniania i doręczania z urzędu postanowień ogłoszonych na posiedzeniu jawnym, jeżeli prokurator nie zgłosił udziału w sprawie.

OSNC 1966 r., Nr 12, poz. 210