Wyrok z dnia 1965-10-25 sygn. II CR 293/65

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 293/65

Wyrok z dnia 25 października 1965 r.

Okoliczności wymienione w art. 12 § 1 zd. 2 k.r.o. mogą być rozważane jedynie w postępowaniu toczącym się w trybie art. 561 § 2 k.p.c. na skutek wniosku osoby dotkniętej chorobą psychiczną albo niedorozwojem o udzielenie zezwolenia na udzielenie małżeństwa, a nie w postępowaniu o unieważnienie małżeństwa zawartego przez taką osobę mimo braku zezwolenia sądu.

Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: Z. Wasilkowska, Z. Trybulski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Anny K. przeciwko Józefowi K. o unieważnienie małżeństwa, na skutek rewizji Prokuratora Wojewódzkiego w Olsztynie od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie z dnia 14 czerwca 1965 r.,

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu w Olsztynie do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie 

Powódka żądała unieważnienia małżeństwa zawartego przez nią z pozwanym w dniu 9.IV.1963 r. w M., twierdząc, że w chwili zawarcia tego małżeństwa pozwany pozostawał już w związku małżeńskim z Marią K., a ponadto był dotknięty chorobą psychiczną, w związku z czym został częściowo ubezwłasnowolniony postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie z dnia 17.VIII.1964 r.

Kurator pozwanego wnosił również o unieważnienie małżeństwa stron.

Sąd Wojewódzki ustalił, że pozwany zawarł małżeństwo z powódką, pozostając już w związku małżeńskim z Marią K., który to związek dotychczas nie ustał, a ponadto ustalił, że w chwili zawarcia małżeństwa pozwany był dotknięty chorobą psychiczną (pseudologia phantastica) z przejawami ciężkiego stopnia odchylenia charakteru na podłożu organicznym (charaoteropathia) i że jego zdolność do kierowania swym postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona. W związku z tym Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 14.VI.1965 r. unieważnił małżeństwo stron i ustalił, że pozwany zawarł je w złej wierze.

Od wyroku tego Prokurator Wojewódzki wniósł rewizję i powołując podstawy rewizyjne z art. 368 pkt 1 i 3 k.p.c., żądał uchylenia tegoż wyroku i przekazania sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Słuszny jest zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. i art. 13 § 3 k.r.o. Skoro bowiem w toku procesu ujawniono, że Maria K. wniosła przeciw pozwanemu powództwo o orzeczenie rozwodu jego pierwszego małżeństwa, to nie można było ze względu na art. 13 § 3 k.r.o. uznać sprawy o unieważnienie małżeństwa za dostatecznie wyjaśnioną do stanowczego rozstrzygnięcia bez ustalenia, czy w sprawie o rozwód nie zapadł tymczasem prawomocny wyrok orzekający rozwód pierwszego małżeństwa pozwanego. Dowód z akt sprawy rozwodowej należało zaś tym bardziej przeprowadzić, że o jego przeprowadzenie wnosił prokurator na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku (art. 217 § 1 k.p.c.). Sąd Najwyższy przeprowadził ten dowód (art. 385 § 3 k.p.c.). Z akt Sądu Powiatowego w Łodzi dla Pow. Łódzkiego wynika, że Sąd ten wyrokiem z dnia 8.XI.1963 r., który uprawomocnił się w dniu 23.XII.1963 r., orzekł rozwód pierwszego małżeństwa pozwanego z Marią K. Tym samym okoliczność, że pozwany w chwili zawarcia małżeństwa z powódką pozostawał już w związku małżeńskim, nie mogła w tej sprawie stanowić przyczyny unieważnienia tego drugiego małżeństwa w dniu 14.VI.1965 r., a więc po upływie blisko półtora roku od chwili ustania pierwszego małżeństwa pozwanego (art. 13 § 3 k.r.o.).

Trafnie również zarzuca rewizja, że Sąd Wojewódzki z naruszeniem zasady bezpośredniości oparł swe ustalenia co do stanu psychicznego pozwanego w chwili zawarcia małżeństwa wyłącznie na materiale dowodowym zebranym w sprawie karnej toczącej się w Sądzie Powiatowym w Mrągowie. Ze względu na doniosłość społeczną procesu o unieważnienie małżeństwa należało przeprowadzić co do tej okoliczności dowód z opinii biegłego lekarza psychiatry, a to tym bardziej, że w postępowaniu karnym, które na podstawie art. 5 dekr. z dnia 21.VII.1964 r. o amnestii (Dz. U. Nr 27, poz. 174) umorzono, pozwany nie miał możności ustosunkowania się do złożonych tam opinii, w niniejszym zaś postępowaniu pozwany - jako częściowo ubezwłasnowolniony - był zastąpiony przez kuratora, który, jak to wynika z akt, ani nie zna pozwanego, ani nie jest zorientowany w jego sprawach, a mimo to na rozprawie w dniu 14.VI.1965 r. wnosił o unieważnienie małżeństwa.

Sąd Najwyższy nie podziela natomiast poglądu rewizji, że nie każda choroba psychiczna albo niedorozwój umysłowy małżonka istniejące w chwili zawarcia małżeństwa uzasadnia unieważnienie małżeństwa. Z art. 12 § 1 zd. 1 k.r.o. wynika, że nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta jakąkolwiek chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym, istnienie więc którejkolwiek z tych okoliczności może stanowić przesłankę unieważnienia małżeństwa (art. 12 § 2 k.r.o.). Okoliczności, o których mowa w art. 12 § 1 zd. 2 k.r.o., mogą być rozważane jedynie w postępowaniu toczącym się w trybie art. 561 § 2 k.p.c. na skutek wniosku osoby dotkniętej chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym o udzielenie zezwolenia na zawarcie małżeństwa, a nie w postępowaniu o unieważnienie małżeństwa zawartego przez taką osobę mimo braku zezwolenia sądu.

Wreszcie należy zauważyć, że skoro - wobec orzeczenia rozwodu pierwszego małżeństwa pozwanego - podstawę unieważnienia małżeństwa stron mogłyby stanowić jedynie okoliczności wskazane w art. 12 § 1 k.r.o., to uznanie, iż pozwany zawarł to małżeństwo w złej wierze, wymagałoby ustalenia, że miał on w chwili zawarcia małżeństwa świadomość istnienia tych okoliczności (art. 20 § 2 k.r.o.).

Z tych względów należało orzec jak w sentencji (art. 388 § 1 k.p.c.).

OSNC 1966 r., Nr 9, poz. 148