Odmowa zeznań przez pokrzywdzonego czynem z art. 197-199 k.k., będącego osobą najbliższą dla oskarżonego w trybie art. 185c § 2 k.p.k.

Pokrzywdzony jednym z przestępstw określonych w art. 197-199 k.k., będący osobą najbliższą dla oskarżonego, po rozpoczęciu zeznania podczas przesłuchania przez sąd w trybie art. 185c § 2 k.p.k. nie traci uprawnienia do odmowy składania zeznań w rozumieniu art. 186 § 1 k.p.k., ponieważ przesłuchanie to nie jest elementem postępowania sądowego, lecz czynnością sądową w postępowaniu przygotowawczym - Rozdział 38 Kodeksu postępowania karnego.

Przepisy bowiem art. 185c zostały dodane do Kodeksu postępowania karnego ustawą z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks postępowania karnego, Dz.U. z 2013 г., poz. 849, z dniem 27 stycznia 2014 r. Ustanawiając nowy, szczególny tryb przesłuchania pokrzywdzonego przestępstwem zgwałcenia, wymuszenia i wykorzystania seksualnego (art. 197-199 k.k.) w toku postępowania przygotowawczego, ustawodawca ograniczył do niezbędnego minimum treść zawiadomienia o przestępstwie w sytuacji składania go przez pokrzywdzonego (§ 1), natomiast przesłuchanie pokrzywdzonego w charakterze świadka przekazał sądowi (§ 2). Zgodnie z tym przepisem przesłuchanie pokrzywdzonego sąd przeprowadza na posiedzeniu, w którym mają prawo wziąć udział prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego. Przesłuchanie to może odbywać się z udziałem biegłego psychologa, który - na wniosek pokrzywdzonego - powinien być osobą tej samej płci (§ 4). Jak już wyżej zauważono, ten tryb przesłuchania zastrzeżony został do przesłuchania pokrzywdzonego w toku postępowania przygotowawczego. Świadczą o tym unormowania nakazujące odtworzenie na rozprawie głównej sporządzonego zapisu obrazu i dźwięku przesłuchania oraz odczytanie protokołu przesłuchania, zaś w odniesieniu do ponownego przesłuchania przeprowadzenie go w sposób wskazany w art. 177 § 1a k.p.k., o ile - co oczywiste - wystąpią wymienione w przepisie art. 185c § 3 k.p.k. okoliczności wynkające z bezpośredniej obecności oskarżonego (podkr. SN) przy przesłuchaniu. Z uwagi na to, że czynność ta jest dokonywana w postępowaniu przygotowawczym, w kwestiach nieuregulowanych w analizowanych przepisach stosuje się zasady przewidziane dla czynności sądowych w postępowaniu przygotowawczym. Dotyczyć to będzie właściwości i składu sądu.

Zgodnie więc z art. 329 k.p.k. czynności przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka dokonuje sąd powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji oraz jednoosobowo [por. S. Steinborn: teza 2. do art. 329 k.p.k.; (w:) S. Steinborn (red.): J. Grajewski, P. Rogoziński: Kodeks postępowania karnego. Komentarz do wybranych przepisów, Lex/el. 2016].

Za takim zaklasyfikowaniem analizowanej instytucji przemawia również stanowisko wyrażone w piśmiennictwie w odniesieniu do instytucji przesłuchania w toku postępowania przygotowawczego pokrzywdzonego w wieku poniżej 15 lat - art. 185a k.p.k. oraz świadka w wieku poniżej 15 lat - art. 185b k.p.k. [por. nр.: K Eichstaedt (w:) D. Świecki (red.): В. Augustyniak, K Eichstaedt, M. Kurowski: Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I, Warszawa 2015, s. 1118; T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego, Tom I. Artykuły 1-467, Warszawa 2014, s. 1143]. Okoliczność, że przesłuchanie pokrzywdzonego w charakterze świadka przeprowadza na posiedzeniu sąd i że czynność tę określa się jako czynność dowodową sądu nie zmienia jej charakteru. Nadal pozostaje ona czynnością sądową w postępowaniu przygotowawczym i w żadnym wypadku nie można jej utożsamiać z fazą postępowania sądowego, o którym mowa w art. 186 § 1 k.p.k. Rozróżnienie to jest na tyle wyraźne i oczywiste, że nie wymaga szerszego uzasadniania. Dodatkowo tylko można przywołać prze bieg procesu legislacyjnego dotyczącego nowelizacji z dnia 13 czerwca 2013 r. Otóż regulując nowy tryb przesłuchania pokrzywdzonego przestępstwami z art. 197-199 k.k. w charakterze świadka, ustawodawca nie dokonał żadnej modyfikacji przepisu art. 186 § 1 k.p.k., mimo że zmiana unormowań zawartych w art. 186 k.p.k. była przedmiotem projektu. Wprawdzie nie wynikała ona wprost z regulacji zawartych w projektowanym brzmieniu art. 185c, a ze zmiany trybu ścigania przestępstw określonych w Rozdziale XXV Kodeksu karnego, tym niemniej unormowania zawarte w art. 186 k.p.k. były analizowane i racjonalny ustawodawca, chcąc objąć jego dyspozycjami inny moment końcowy uprawnienia do odmowy złożenia zeznań, zapewne by to uczynił (por. uzasadnienie poselskiego projektu z dnia 22 listopada 2012 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks postępowania karnego - druk Nr 998 Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej VII Kadencji: http://www.sejm.gov.pl). Skoro tak się nie stało, wyraźna dystynkcja między rozpoczęciem zeznania w postępowaniu przygotowawczym (również w ramach przesłuchania prowadzonego przez sąd) a rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym nadal występuje. Podsumowując, stwierdzić należy, że pokrzywdzony przestępstwem wymienionym w art. 197-199 k.k., będący osobą najbliższą dla oskarżonego, po rozpoczęciu zeznania podczas przesłuchania przez sąd w trybie art. 185c § 2 k.p.k. nie traci uprawnienia do odmowy składania zeznań w rozumieniu art. 186 § 1 k.p.k., ponieważ przesłuchanie to nie jest elementem postępowania sądowego, lecz czynnością sądową w postępowaniu przygotowawczym (Rozdział 38 Kodeksu postępowania karnego).

Wyrok SN z dnia 17 lutego 2016 r., III KK 394/15

Standard: 17059 (pełna treść orzeczenia)