Legitymacja czynna w sprawie o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia
Legitymacja, termin, tryb dochodzenia roszczenia (art. 929 k.c.) Legitymacja w sprawach spadkowych
Krąg osób uprawnionych do żądania uznania spadkobiercy za niegodnego jest ujmowany dosyć szeroko. Nie oznacza to jednak, że jest on nieograniczony. Kryterium , które należy brać pod uwagę, to wskazany w przepisie art. 929 kc interes, pod pojęciem którego, nie jest rozumiany jedynie interes prawny, stanowiący np. przesłankę materialnoprawną powództwa o ustalenie z art. 189 kpc, nie musi to być też interes majątkowy.
Osoby najbliższe zmarłego mogą domagać się uznania spadkobiercy za niegodnego, kierując się wyłącznie interesem niemajątkowym. Kręgu uprawnionych do wystąpienia z takim powództwem nie można również utożsamiać z kręgiem osób zainteresowanych i uprawnionych do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku mimo, że został on określony w obu tych przypadkach podobnie.
O legitymacji czynnej w sprawie o uznanie za niegodnego każdorazowo decydować będą okoliczności konkretnego przypadku.
W doktrynie i orzecznictwie przyjęło się, że legitymowanymi do żądania uznania spadkobiercy za niegodnego są w szczególności:
· osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych nawet jeśliby w konkretnych okolicznościach nie doszła do dziedziczenia (por. wyrok SN z 11.03.2003r., V CKN 1871/00, OSNC 2004/5/85);
· spadkobierca podstawiony (art. 963 kc);
· spadkobierca obciążony zapisem na rzecz współspadkobiercy niegodnego; spadkobierca, którego udział powiększyłby się wskutek przyrostu, jaki powstałby przez uznanie współspadkobiercy za niegodnego (art. 965 kc);
· uprawniony do zachowku;
· zstępni osoby, która zrzekła się dziedziczenia jeśli w umowie o zrzeczenie się dziedziczenia przewidziano ich prawa do spadku (art. 1049§ 1 kc);
· nabywca spadku lub udziału w spadku, prokurator, gmina i Skarb Państwa
Wątpliwości budzi natomiast legitymacja wierzyciela spadkodawcy. Odmawia się takiego uprawnienia wierzycielowi spadkobiercy; osobie, która zrzekła się dziedziczenia; wydziedziczonemu; spadkobiercy, który odrzucił spadek; wykonawcy testamentu.
Moralny interes stanowiący przesłankę uzasadniającą legitymację procesową w sprawie o uznanie za niegodnego dziedziczenia nie oznacza interesu rozumianego jako obowiązku działania dla dobra ogółu czy też dobra określonej osoby trzeciej, w tym przypadku Skarbu Państwa bądź gminy. Ów moralny interes należy raczej rozumieć jako interes o charakterze niemajątkowym, który z uwagi na kult pamięci zmarłego, wynikający z bliskiej relacji i więzi danej osoby ze spadkodawcą, uprawnia ją do domagania się aby spadkobiercą została osoba tego godna.
Wyrok SA w Warszawie z dnia 23 stycznia 2014 r., VI ACa 804/13
Standard: 35843 (pełna treść orzeczenia)
W wyroku z dnia 11 marca 2003 r., V CKN 1871/00, Sąd Najwyższy, rozważając kwestię legitymacji czynnej w sprawie o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia, stanął na stanowisku, że z powództwem o uznanie spadkobiercy za niegodnego może wystąpić osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych, nawet jeżeli nie dziedziczyłaby. Podzielając pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 czerwca 1966 r., I PR 101/65, Sąd Najwyższy podkreślił, że żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego nie jest dochodzeniem roszczenia, natomiast art. 929 k.c. daje każdej osobie mającej w tym interes uprawnienie domagania się wydania orzeczenia o charakterze konstytutywnym, uznającego spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia. Nie można w takiej sytuacji mówić o realizacji roszczenia i to wyłącznie o charakterze majątkowym. Mając na względzie cel, dla osiągnięcia którego instytucja niegodności dziedziczenia została wprowadzona, nie można ograniczać kręgu podmiotów legitymowanych wyłącznie do osób mających interes majątkowy w wyeliminowaniu określonego podmiotu z kręgu spadkobierców, osoby najbliższe zmarłego bowiem mogą domagać się uznania określonego spadkobiercy za niegodnego, kierując się wyłącznie interesem niemajątkowym. Trudne do uzasadnienia byłoby stanowisko, że nie jest możliwe domaganie się uznania spadkobiercy za niegodnego przez osobę bliską spadkodawcy, która - nie mając interesu majątkowego - chciałaby jednak ze względu na kult pamięci zmarłego, aby ostatnia jego wola została uszanowana i aby porządek dziedziczenia nie był ustalany np. na podstawie sfałszowanego testamentu. Z tego powodu interesu uzasadniającego wystąpienie z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego nie można ograniczać jedynie do interesu majątkowego.
Postanowienie SN z dnia 3 lutego 2012 r., I CZ 9/12
Standard: 15970 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 35741