Dziedziczenie ustawowe a bieg terminu przedawnienia roszczenia o zachowek

Zgodnie z jednolitym poglądem orzecznictwa i doktryny art. 1007 k.c. nie reguluje wprost sytuacji, gdy roszczenia o zapłatę zachowku dochodzi spadkobierca ustawowy przeciwko innemu spadkobiercy ustawowemu powołanemu do spadku. Nieomal jednolicie przyjmuje się natomiast, że w takim przypadku ma zastosowanie art. 1007 § 2 k.c. w drodze analogii (tak m.in. SN w wyrok z dnia z 10 marca 2011 r., V CSK 283/10 oraz w wyrok z dnia 11 lutego 2015 r., I CSK 753/13).

Na rzecz powyższego stanowiska podnosi się m.in., że roszczenie o zachowek w razie braku testamentu powstaje zasadniczo wtedy, gdy spadkodawca dokonał za życia darowizn, które podlegają doliczeniu do substratu zachowku. W takiej sytuacji zobowiązanym będzie spadkobierca ustawowy, który łącznie (z tytułu spadkobrania, darowizn, a obecnie także zapisów windykacyjnych) otrzymał więcej niż wynosi jego własny zachowek (art. 999 k.c.). W praktyce oznacza to, że roszczenie kieruje się przede wszystkim przeciwko obdarowanemu spadkobiercy, w związku z czym „mimo że nie chodzi tu o subsydiarną odpowiedzialność obdarowanego, jest to materialnie rzecz biorąc wypadek opisany w art. 1007 § 2 k.c.

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną podziela powyższy dominujący pogląd.

Jednolity pogląd doktryny i orzecznictwa utożsamia pojęcie „roszczenia przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej darowizny” w rozumieniu art. 1007 § 2 k.c. z roszczeniem, którego podstawą jest art. 1000 k.c. Ten ostatni przepis nie jest zaś nigdy podstawą roszczenia o  zachowek w stosunku do spadkobiercy ustawowego, gdyż roszczenie takie ma podstawę w art. 991 § 2 k.c. W sytuacji jednak, gdy roszczenie o zachowek istnieje w stosunkach między spadkobiercami ustawowymi, z których każdy jest uprawniony do zachowku, konieczną przesłanką jego powstania jest w praktyce dokonanie przez spadkodawcę darowizny na rzecz jednego ze spadkobierców (w  aktualnym stanie prawnym także zapisu windykacyjnego).

Mając powyższe na uwadze, nie da się całkowicie wykluczyć argumentacji, zgodnie z którą przez „roszczenia przeciwko osobie zobowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu dokonanej darowizny” należy rozumieć wszystkie roszczenia o zachowek, dla których powstania konieczną przesłanką było dokonanie darowizny przez spadkodawcę, a nie tylko subsydiarne roszczenie przewidziane w art. 1000 k.c.

Wyrok SN z dnia 7 lipca 2021 r., III CSKP 107/21

Standard: 58938 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 1007 k.c., dotyczący przedawnienia roszczenia o zachowek nie reguluje odrębnie sytuacji, gdy roszczenia tego dochodzi spadkobierca ustawowy przeciwko innemu spadkobiercy ustawowemu powołanemu do spadku. W literaturze i orzecznictwie niemal jednolicie przyjmuje się jednak, że w takiej sytuacji ma zastosowanie, w drodze analogii, przepis art. 1007 § 2 k.c. (por. m.in. wyrok SN z dnia 10 marca 2011 r. V CSK 283/10).

W uchwale z dnia 10 października 2013 r., III CZP 53/13 Sąd Najwyższy stwierdził, że złożenie przez uprawnionego do zachowku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy przerywa bieg terminu przedawnienia jego roszczenia o zachowek należny od spadkobiercy. Stanowisko to odnosi się wprost do roszczenia o zachowek spadkobiercy ustawowego powołanego do dziedziczenia z ustawy przeciwko innemu spadkobiercy ustawowemu. Pogląd ten Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną w pełni podziela. 

Wyrok SN z dnia 11 lutego 2015 r., I CSK 753/13

Standard: 58937 (pełna treść orzeczenia)