Zbieg podstaw odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. i art. 21 ust. 3 prawa upadłościowego i naprawczego

Chociaż w orzecznictwie podkreśla się, że między odpowiedzialnością opartą na art. 299 k.s.h., a odpowiedzialnością wynikającą z art. 21 ust. 3 prawa upadłościowego i naprawczego zachodzą niewątpliwie różnice dotyczące zakresu szkody podlegającej naprawieniu oraz rozkładu ciężaru dowodu przesłanek odpowiedzialności, to jednak odszkodowawczy charakter odpowiedzialności członków zarządu w obu przypadkach nie budzi już obecnie wątpliwości (zob. uz. uchwały (7) SN z dnia 7 listopada 2008 r., III CZP 72/08, OSNC 2009, Nr 2, poz. 20, a także m.in. wyrok tego Sądu z dnia 17 marca 2010 r., II CSK 506/09). W konsekwencji nie można zaakceptować stanowiska Sądu Rejonowego według którego w miejsce żądania zaspokojenia przez członków zarządu „wierzytelności względem spółki” (na podstawie art. 299 k.s.h.) powódki zmieniając powództwo zażądały „naprawienia szkody” (na podstawie art. 21 ust. 3 p.u.n.), w przypadku której miałby zachodzić odmienny reżim odpowiedzialności – na zasadzie winy.

Dla właściwej oceny przesłanek odpowiedzialności z art. 21 ust. 3 p.u.n. nie można było pominąć okoliczności związanych z ustaleniem, kiedy powstało zobowiązanie (jego podstawa) powódek względem spółki, z powodu niezaspokojenia którego dochodzą one obecnie odszkodowania od członków jej zarządu. Również i w świetle tej podstawy prawnej nie można było pominąć istotnych dla rozstrzygnięcia ustaleń dotyczących rzeczywistego okresu sprawowania przez pozwanych funkcji w zarządzie spółki (...) sp. z o.o. Dla przypisania odpowiedzialności na tej podstawie wierzyciel powinien, stosownie do treści art. 6 k.c., udowodnić szkodę (polegającą na tym, że wskutek niezgłoszenia albo spóźnionego zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości został pozbawiony zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności albo zaspokojony został w mniejszym stopniu, niż gdyby wniosek złożono w odpowiednim czasie), zawiniony fakt niezłożenia takiego wniosku w terminie przez członka zarządu, a nadto związek przyczynowy pomiędzy tymi przesłankami (zob. orzeczenie SN z dnia 9 września 1938 r., C I 213/38, OSN[C] 1939, nr 4, poz. 188). Dla przypisania odpowiedzialności na tej podstawie nie wystarczało zatem, jak tego wymaga art. 299 k.s.h., jedynie przedłożenie tytułu egzekucyjnego stwierdzającego zobowiązanie spółki istniejące w czasie pełnienia przez pozwanych funkcji członka zarządu i wykazanie, że egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 4 marca 2016 r., I CSK 68/15, LEX nr 2043734).

Skoro Sąd pierwszej instancji nie ocenił w ogóle przesłanek zasadności żądania w oparciu o przepis art. 299 k.s.h., a wyrażenie takiej oceny na tle regulacji art. 21 ust. 3 p.u.n. należało uznać za co najmniej przedwczesne, to, w ocenie Sądu Okręgowego, nie rozpoznał on istoty sprawy. Sąd ten nie zbadał bowiem i nie ocenił przesłanek zastosowania przepisów prawa materialnego, które powinny stanowić podstawę rozstrzygnięcia.

W tej sytuacji nie byłoby możliwe dokonanie obecnie wyłącznie przez Sąd odwoławczy po raz pierwszy ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia, to zaś czyni koniecznym uchylenie wyroku Sądu Rejonowego z uwagi na obowiązek respektowania konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 68 oraz z dnia 20 lutego 2015 r., V CZ 119/14, LEX nr 1661943).

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy powinien zatem przede wszystkim ustalić na podstawie zgromadzonego dotąd w sprawie materiału dowodowego w jakim okresie powstało stwierdzone tytułem wykonawczym zobowiązanie powódek względem spółki, w jakim dokładnie czasie pozwani sprawowali w funkcje w zarządzie spółki, a wreszcie także czy po dniu 31 października 2007 r. istniał stan jej niewypłacalności w rozumieniu art. 11 ust. 1 i 2 p.u.n. (zob. m.in. uz. wyroku SN z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 211/10, a także postanowienie SN z dnia 13 maja 2011 r., V CSK 352/10)

Sąd Rejonowy powinien następnie dokonać oceny przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych w świetle art. 299 k.s.h., a także na podstawie art. 21 ust. 3 p.u.n. (w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 r., z uwagi na to, iż zmiana tego przepisu dokonana ustawą z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne [Dz.U. z 2015 r., poz. 978 ze zm.] wprowadziła dopiero od tej daty w zakresie dochodzenia odszkodowania odmienne reguły rozkładu ciężaru dowodu w zakresie domniemania winy oraz ustalenia wysokości szkody – por. art. 21 ust. 3 i 3a ustawy – Prawo upadłościowe). W tym ostatnim przypadku Sąd ten powinien rozważyć, czy pomiędzy ewentualnym, zawinionym zaniechaniem pozwanych w złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości (jeśli takie zostanie uznane za wykazane), a mającą wynikać stąd szkodą zachodzić może normalny (adekwatny) związek przyczynowy o którym mowa w art. 361 § 1 k.c. O związku takim może być bowiem mowa jedynie wtedy, gdy między zdarzeniem postrzeganym jako przyczyna, a szkodą, występuje obiektywne powiązanie o charakterze normalnym, typowym, zwykle mającym miejsce w normalnym przebiegu spraw (por. m.in. wyrok SN z dnia 18 maja 2000 r., III CKN 810/98).

Wyrok SO w Bydgoszczy  z dnia 14 marca 2017 r., VIII Ga 240/16

Standard: 10621