Uznanie roszczenia jako czynność przerywająca bieg przedawnienia

Uznanie roszczenia przez dłużnika, czyli wyrażenie względem wierzyciela przekonania o istnieniu roszczenia (a wobec tego – także długu obciążającego dłużnika), likwiduje, narastający w naturalny sposób z biegiem czasu, stan niepewności co do istniejącego między stronami stosunku prawnego i wynikających z niego uprawnień. Skutek w postaci przerwania biegu terminu przedawnienia uzasadniony jest zatem tym, że przez akt uznania roszczenia eliminowana jest jedna z podstawowych racji, dla których roszczenia się przedawniają, to jest niepewność co do relacji prawnej stron.

Postanowienie SN z dnia 12 kwietnia 2023 r., II CSKP 613/22

Standard: 72828 (pełna treść orzeczenia)

Uznanie roszczenia co do zasady przerywa bieg przedawnienia także wtedy, gdy dłużnik podnosi zastrzeżenia co do jego wysokości (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.).

Na tle art. 123 § 1 k.c. za poglądem, według którego do wywołania przerwy biegu przedawnienia przez uznanie niewłaściwe wystarcza, aby dłużnik uznał dług co do zasady przy jego nieustalonej wysokości Sąd Najwyższy opowiedział się wyraźnie w wyroku z dnia 4 lutego 2005 r., I CK 580/04, usprawiedliwiając to stanowisko potrzebą ochrony dobrej wiary wierzyciela. Wykładnia ta dominuje również we współczesnym piśmiennictwie, w którym podkreśla się, że uznanie niewłaściwe nie musi precyzować wysokości długu, a tym samym może odnosić się do roszczeń o nieustalonej wysokości oraz że przy czynnościach konkludentnych, które kwalifikuje się jako uznanie niewłaściwe, z natury rzeczy nie ma miejsca na oświadczenia dłużnika co do wysokości uznawanego długu. Jeżeli jednak dłużnik uczyni zastrzeżenie, że uznaje tylko część roszczenia, bieg przedawnienia przerywa się tylko co do części objętej uznaniem.

Uznanie roszczenia powoduje przerwę biegu przedawnienia, ponieważ wierzyciel, na skutek zachowania dłużnika, może pozostawać w usprawiedliwionym przekonaniu, że podejmowanie przezeń czynności w celu przerwania biegu przedawnienia jest zbędne, wobec tego, że dłużnik jest świadomy istnienia długu i zamierza spełnić świadczenie. Konieczne jest w związku z tym, aby dłużnik zachował się w sposób mogący obiektywnie uzasadniać po stronie wierzyciela przeświadczenie, że uczyni zadość roszczeniu bez względu na upływ czasu (por. wyrok SN z dnia 9 maja 2013 r., II CSK 602/12). Do wywołania takiego uzasadnionego przeświadczenia wystarcza uznanie roszczenia co do zasady, także wtedy, gdy dłużnik podnosi zastrzeżenia co do jego wysokości. Skoro dłużnik akceptuje dług co do zasady i prowadzi z wierzycielem rozmowy co do jego wysokości, nie dając wyrazu temu, że akceptacja długu z jego strony ogranicza się do określonej części roszczenia, wierzyciel może racjonalnie pozostawać w przekonaniu, że dłużnik spełni świadczenie w wysokości przez niego oczekiwanej, jeżeli okaże się ona obiektywnie usprawiedliwiona. Wymaganie od wierzyciela podejmowania w tym przypadku czynności przed sądem w celu zapobiegnięcia przedawnieniu byłoby nieuzasadnione, to zaś implikuje skutek w postaci przerwy biegu przedawnienia w odniesieniu do całości roszczenia, nawet jeżeli obiektywnie okaże ono dalej idące, niżby oczekiwał tego dłużnik.

Potrzeba ochrony dobrej wiary wierzyciela odpada natomiast, jeżeli dłużnik wyraźnie ogranicza gotowość spełnienia świadczenia do jego oznaczonej części. W tym przypadku przekonanie wierzyciela, że świadczenie zostanie spełnione w zakresie przekraczającym uznaną część roszczenia byłoby nierozsądne; przerwa biegu przedawnienia odnosi się tylko do uznanej części roszczenia, a w celu zapobiegnięcia przedawnieniu roszczenia w pozostałej części wierzyciel powinien podjąć konieczne czynności przed upływem terminu przedawnienia. 

Na rzecz poglądu, że uznanie niewłaściwe przerywa bieg przedawnienia także wtedy, gdy dotyczy jedynie zasady roszczenia, przemawiają również akceptowane w judykaturze i nauce przykłady zachowań dłużnika stanowiących dorozumiane uznanie niewłaściwe. Należą do nich m.in. podjęcie się naprawy wadliwego przedmiotu świadczenia, częściowe spełnienie świadczenia, zapłata odsetek lub wniosek o rozłożenie spłaty na raty (por. np. wyroki SN z dnia 19 września 2002 r., II CKN 1312/00, z dnia 9 maja 2013 r., II CSK 602/12, z dnia 10 listopada 2020 r., V CSK 628/18 oraz postanowienie SN z dnia 8 października 1982 r., I CZ 106/82). Zachowania te, mimo braku deklaracji dłużnika co do akceptowanej przezeń wysokości długu, pociągają za sobą przerwę biegu przedawnienia co do całości roszczenia przysługującego wierzycielowi. Uwagę tę należy odnieść również do spełnienia świadczenia w mniejszym zakresie niż oczekiwany przez wierzyciela, chyba że z okoliczności sprawy wynika, iż w ocenie dłużnika spełnione świadczenie odpowiadało całości jego zobowiązania.

Wyrok SN z dnia 26 listopada 2021 r., III CSKP 88/21

Standard: 61841 (pełna treść orzeczenia)