Błąd co do bezprawności, karalności, kontratypu czynu z art. 107 k.k.s. (art. 10 § 3 i 4 k.k.s.)

Zamiar oskarżonego co do zachowań osądzonych w różnych sprawach nie był ten sam, ale co najwyżej taki sam. Chociaż bowiem oskarżony prowadził szeroko zakrojoną działalność w zakresie gier na automatach hazardowych na terenie prawie całego kraju, to zamiar wstawienia automatów do kolejnego lokalu pojawiał się każdorazowo podczas zaistnienia nowej ku temu okazji (powzięcia wiadomości, że właściciel lokalu jest zainteresowany wstawieniem automatu). W takim wypadku nie zostaje też spełnione alternatywne kryterium zastosowania art. 6 § 2 k.k.s., określone jako zachowanie „z wykorzystaniem takiej samej sposobności”. Oskarżony każdorazowo działał bowiem z wykorzystaniem nowej sposobności – jaka się pojawiła – a nie takiej samej.

Wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2020 r., IV KK 113/19

Standard: 61267 (pełna treść orzeczenia)

W wypadku klauzuli typu czynu zabronionego „wbrew przepisom ustawy” – a ma to miejsce w odniesieniu do tzw. norm blankietowych zawartych chociażby właśnie w art. 107 § 1 k.k.s. – raz mamy do czynienia z elementem określającym bezprawność czynu, a raz z elementem indywidualizującym podmiot. Jeżeli sprawca nie zna w ogóle treści przepisu prawa finansowego wypełniającego blankiet „wbrew przepisom ustawy”, to taka nieświadomość jest nieświadomością znamienia czynu (znamienia podmiotu, sprawca nie wie bowiem, że jest podmiotem czynu zabronionego) wyłączająca umyślną realizację znamion.

Jeżeli sprawca zna treść przepisu prawa finansowego, wie zatem, w jakich okolicznościach zachowanie naruszy ten przepis, nie wie tylko, że zachowanie takie jest karalne, to nieświadomość tego rodzaju jest kwalifikowana wedle art. 10 § 4 k.k.s., co oznacza, że mamy do czynienia z błędem co do karalności (G. Łabuda (w:) P. Kardas, G. Łabuda, T. Razowski: Kodeks karny skarbowy. Komentarz, WKP 2017, teza 9).

W swoich wyjaśnieniach oskarżona T. G. jednoznacznie stwierdziła, że znane były jej przepisy ustawy o grach hazardowych. Co więcej, podnosiła, że informacje te posiadła nie tylko od przedstawiciela firmy F., lecz wiedzę tę pogłębiała również przez własne działania korzystając w tym celu z Internetu, a także przeprowadzając rozmowę z bliżej nieokreślonym pracownikiem urzędu celnego. W tym stanie rzeczy twierdzenie, że nie znała treści regulacji zawartych chociażby w art. 6 ust. 1 oraz 14 ust. 1 u.g.h. jawi się jako oczywiście sprzeczne z jednoznacznie przecież ocenionym, jako wiarygodny, dowodem. Skoro zaś tak, to pozbawione podstaw są z kolei te jej twierdzenia, że nie miała świadomości, iż urządzanie gier na automatach dopuszczalne jest wyłącznie w kasynach i na podstawie koncesji na prowadzenie kasyna gier ponieważ w tym zakresie treść powołanych wyżej przepisów jest bezsporna. Słusznie więc zarówno w apelacji, jak i obecnie w kasacji, oskarżyciel publiczny wywodzi, że przyjęcie przez Sąd Rejonowy w B. ustalenia o pozostawaniu przez oskarżoną w błędzie co do zmanienia przestępstwa z art. 107 § 1 k.k.s., a mianowicie co do znamienia działania wbrew przepisom ustawy, i zaakceptowanie tego ustalenia przez Sąd drugiej instancji, jest bez wątpienia nietrafne stanowiąc, w odniesieniu do Sądu odwoławczego, rażące naruszenie prawa procesowego polegającego na niewłaściwym rozpoznaniu podniesionego w apelacji zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych. T. G. znając przepisy tej ustawy, wbrew jej deklaracjom, wiedziała, że prowadzona przez nią działalność regulacje te narusza.

Jeżeli w tej sprawie wchodzą w grę rozważania o błędzie to można je odnosić wyłącznie do kontratypu przewidzianego w art. 10 § 4 k.k.s., aczkolwiek i w tym zakresie ocena nie wydaje się być – przynajmniej na obecnym etapie postepowania – oczywista i wymaga dodatkowych ustaleń.

Ze znajdującego się w aktach sprawy odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w B. z dnia 14 kwietnia 2015 r., sygn. akt II K […], dotyczącego m.in. T. G., umarzającego postępowanie karne o zarzucany jej czyn z art. 107 § 1 k.k.s. wynika w sposób jednoznaczny, że umorzenie to nastąpiło wyłącznie z tej przyczyny, że przepisy ustawy o grach hazardowych nie zostały poddane notyfikacji Komisji Europejskiej stosownie do art. 1 pkt 11 Dyrektywy 98/34 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. WE L. 204 ze zm.), a skoro tak, to nie mogły stanowić podstawy prawnej odpowiedzialności karnej jednostki. Tego typu ustalenie, jeżeli przyjąć, że teść powyższego postanowienia była oskarżonej znana, przenosi ciężar rozważań na problematykę nieświadomości karalności czynu (art. 10 § 4 k.k.s.). W takim jednak wypadku warunkiem wyłączenia odpowiedzialności jest uznanie błędu za usprawiedliwiony, a w tym przedmiocie stanowisko Sądu Najwyższego, które można uznać obecnie za jednolite, jest jednoznaczne.

Istnienie w świadomości sprawcy wątpliwości co do charakteru norm określonych w art. 6 i art. 14 u.g.h. to nic innego jak fakt uświadamiania sobie niepewności co do rzeczywistości prawnej, gdy tymczasem błąd co do prawa (art. 10 § 4 k.k.s.) to przecież mylne przekonanie (pewność) o istniejącym stanie prawnym. Co więcej, przy ocenie, czy tak rozumiana nieświadomość karalności czynu zabronionego była usprawiedliwiona, należy brać pod uwagę całokształt okoliczności związanych z danym zdarzeniem, a także osobą sprawcy. Kryteria usprawiedliwienia takiego błędu mają charakter obiektywno–subiektywny, wymagając odwołania się do standardu osobowego wzorowego obywatela oraz kryterium subiektywnego – indywidualnej możliwości uniknięcia błędu (zob. wyroki SN: z dnia 5 grudnia 2018 r., V KK 516/17; z dnia 7 lutego 2019 r., III KK 603/17; z dnia 6 marca 2019 r., III KK 585/17 i III KK 597/17; z dnia 7 marca 2019 r., III KK 599/17 i III KK 632/17, z dnia 13 marca 2019 r., III KK 8/18).

Czyniąc rozważania w przedmiocie ewentualnej usprawiedliwionej nieświadomości karalności czynu z art. 107 § 1 k.k.s. zarzuconego T. G. musi też rzecz jasna pojawić się kwestia nowelizacji ustawy o grach hazardowych dokonana ustawą z dnia 12 czerwca 2015 r. (Dz. U. z 2015 r., poz. 1201), a w szczególności jej art. 4 (umowa na dzierżawę zawarta w dniu 1 września 2015 r.

Wyrok SN z dnia 3 kwietnia 2019 r., III KK 22/18

Standard: 24975 (pełna treść orzeczenia)