Stosunek pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracę (art. 77 k.p.)

Spółdzielcze umowy o pracę stanowią podstawę zatrudnienia stosowaną wyłącznie z zatrudnianymi członkami spółdzielni, którym z tytułu członkostwa powinna przysługiwać wzmożona, a nie obniżona ochrona trwałości spółdzielczego stosunku pracy. Zasada ta jest korygowana koniecznością ochrony spółdzielni, jako miejsca pracy w sytuacji zagrożenia jej bytu na wolnym konkurencyjnym rynku.

Zgodnie z art. 185 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (aktualny jednolity tekst: Dz.U. z 2017 r., poz. 1560; dalej również jako: ustawa) w razie gospodarczej konieczności walne zgromadzenie, w celu zapewnienia pracy wszystkim członkom, może skrócić równomiernie czas pracy i zmniejszyć odpowiednio wynagrodzenie członków bez wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę lub jej warunków. Uchwała walnego zgromadzenia powinna dotyczyć co najmniej jednego działu pracy lub wszystkich członków wykonujących pracę tego samego rodzaju.

Stosownie do art. 187 ustawy spółdzielnia może rozwiązać z członkiem spółdzielczą umowę o pracę w czasie trwania członkostwa, z zachowaniem przewidzianego w Kodeksie pracy okresu wypowiedzenia, w razie:

1) zmniejszenia na podstawie uchwały rady spółdzielni stanu zatrudnienia podyktowanego gospodarczą koniecznością;

2) przyznania członkowi prawa do emerytury.

Natomiast art. 188 § 1 ustawy stanowi, że w razie naruszenia przez spółdzielnię przepisów art. 184, art. 187 i art. 191, członkowi spółdzielni służy roszczenie o orzeczenie bezskuteczności wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę lub jej warunków, a jeżeli spółdzielcza umowa o pracę uległa już rozwiązaniu - roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach.

Nie ma przeszkód prawnych, aby w uchwale rady spółdzielni były wskazane oprócz przyczyny zmniejszenia zatrudnienia, także kryteria wyboru do rozwiązywania spółdzielczych umów o pracę - na przykład: duża absencja chorobowa, dezorganizująca pracę, niższe kwalifikacje zawodowe lub posiadanie uprawnień emerytalnych (por. wyrok SN z dnia 7 czerwca 2016 r. w sprawie II PK 139/15).

Wykładnia art. 187 pkt 1 Prawa spółdzielczego wymaga uwzględnienia art. 30 § 4 k.p. w związku z art. 199 Prawa spółdzielczego. 

Wynikający z art. 187 pkt 1 Prawa spółdzielczego w związku z art. 30 § 4 k.p. i art. 199 Prawa spółdzielczego wymóg wskazania przyczyny rozwiązania spółdzielczej umowy o pracę, obejmującej kryteria doboru pracowników do zwolnienia jest ściśle związany z możliwością oceny zasadności rozwiązania stosunku pracy w tym trybie, gdyż zakreśla granice kognicji sądu rozstrzygającego powstały na tym tle spór. 

Wyrok SN z dnia 11 lipca 2018 r., II PK 98/17

Standard: 63604 (pełna treść orzeczenia)

Prawidłowe wypowiedzenie spółdzielczej umowy o pracę wymaga nawiązania do adekwatnej podstawy prawnej w postaci konkretnej uchwały rady spółdzielni o zmniejszeniu stanu zatrudnienia podyktowanego gospodarczą koniecznością (art. 187 pkt 1 Prawa spółdzielczego). Taka uchwała może zawierać precyzyjne i poddające się weryfikacji sądowej kryteria doboru członków spółdzielni do wypowiedzenia spółdzielczego stosunku pracy ze względu na wymienione w okoliczności (przyczyny) uzasadniające rozwiązanie z członkiem spółdzielni spółdzielczej umowy o pracę w czasie trwania członkostwa, które mogą nawiązywać do przyznania członkowi spółdzielni prawa do emerytury (art. 187 pkt 2 Prawa spółdzielczego), ale taka przyczyna sama w sobie (eo ipso) nie może stanowić wyłącznej przyczyny wypowiedzenia spółdzielczego stosunku pracy. 

Wprawdzie dopuszczalność rozwiązania stosunku pracy w związku z osiągnięciem z reguły wyższego od powszechnego wieku emerytalnego i nabycia emerytury z niektórymi pracownikami publicznej sfery zatrudnienia może wywoływać wątpliwości, czy także niektóre regulacje pragmatyczne nie dyskryminują w tym względzie pracowników sektora publicznego z powodu nabycia uprawnień emerytalnych, ale tego typu kontrowersje nie stanowią argumentu, który przemawiałby za legalnością rozwiązania spółdzielczej umowy o pracę wyłącznie z powodu przyznania członkowi prawa do emerytury, jeżeli spółdzielczy pracodawca nie wskazał innej przyczyny wypowiedzenia spółdzielczego stosunku pracy, o której mowa w art. 187 pkt 1 Prawa spółdzielczego.

Należy mieć na uwadze, że spółdzielcze umowy o pracę stanowią podstawę zatrudnienia stosowaną wyłącznie z zatrudnianymi członkami spółdzielni, którym z tytułu członkostwa przysługuje wzmożona, a nie obniżona ochrona trwałości spółdzielczego stosunku pracy. W konsekwencji ochrona spółdzielczego stosunku pracy członków spółdzielni pracy w razie i w związku z przyznaniem prawa do emerytury nie może być słabsza od ochrony powszechnych stosunków pracy, które przecież nie mogą być wypowiadane wyłącznie z przyczyny osiągnięcia wieku emerytalnego lub nabycia prawa do emerytury. Lansowana w skardze przeciwna koncepcja byłaby przejawem oczywistej dyskryminacji w dalszym zatrudnieniu ze względu na „mocniejszą” podstawę zatrudnienia w postaci spółdzielczej umowy o pracę i przyznanie prawa do emerytury członkom spółdzielni w porównaniu do pracowników zatrudnionych na podstawie „zwykłych” umów o pracę, którzy nabyli prawa od emerytury i nie mogą być pozbawieni zatrudnienia wyłącznie z powodu nabycia uprawnień emerytalnych.

Zgodnie z art. 187 pkt 1 Prawa spółdzielczego, spółdzielnia może wypowiedzieć członkowi spółdzielczą umowę o pracę w czasie trwania członkostwa wyłącznie w razie zmniejszenia na podstawie uchwały rady spółdzielni stanu zatrudnienia podyktowanego gospodarczą koniecznością. Oznacza to, że wszystkie wskazane powódce przyczyny wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę powinny być poprzedzone i mogłyby być objęte uchwałą rady spółdzielni o zmniejszeniu stanu zatrudnienia podyktowanego gospodarczą koniecznością. Nie ma przeszkód prawnych, aby w ramach profesjonalnego sformułowania tego typu uchwały rady spółdzielni były uwzględniane wskazane powódce okoliczności i przyczyny oraz uzasadnienie wyboru do rozwiązywania spółdzielczych umów o pracę w pierwszej kolejności z członkami spółdzielni pracy o dużej absencji chorobowej, niższych kwalifikacjach zawodowych lub legitymujących się przyznanymi uprawnieniami emerytalnymi. 

Wyrok SN z dnia 7 czerwca 2016 r., II PK 139/15

Standard: 64404 (pełna treść orzeczenia)