Bezwzględna nieważność testamentu spowodowana wadami oświadczenia woli

Mimo zasady, iż testament sporządzony pod wpływem wady z art. 945 § 1 k.c. jest nieważny w całości, nie można wykluczyć sytuacji, że wadą oświadczenia woli dotknięte będzie tylko jedno lub kilka rozrządzeń w nim zawartych, inne zaś zostają sporządzone świadomie, zgodnie z wolą spadkodawcy, a więc niewadliwie.

Postanowienie SN z dnia 14 września 2023 r., II CSKP 390/23

Standard: 81126 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Z brzmienia art. 945 § 1 k.c. zdaje się wynikać, iż sporządzenie testamentu pod wpływem wady pociąga za sobą bezwzględną nieważność tej czynności, jednak sformułowania zawarte w art. 945 § 2 k.c. powodują, że charakter powstającej nieważności nie przedstawia się tak jednoznacznie. Regułą jest, że nieważność bezwzględna musi być uwzględniana przez sąd z urzędu, a powołać się na nią może każdy w dowolnym czasie. Z art. 945 § 2 k.c. wynika jednak, że na nieważność testamentu związaną z wadami oświadczenia woli spadkodawcy może powoływać się tylko osoba zainteresowana, przy czym może to uczynić w określonym terminie.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono zapatrywanie – aprobowane przez skład orzekający - zgodnie z którym sporządzenie testamentu dotkniętego wadami oświadczenia woli testatora, określonymi w art. 145 § 1 k.c., skutkuje nieważnością bezwzględną, która jednak - w porównaniu z jej klasycznym ujęciem - doznaje pewnych modyfikacji; węższy jest krąg podmiotów legitymowanych do powołania się na tę nieważność oraz ograniczony jest czas, w którym z uprawnienia tego można skutecznie skorzystać. Czasowe ograniczenie działania sankcji nieważności bezwzględnej w przypadku testamentów dotkniętych wadami oświadczenia woli uwzględnia z jednej strony trudności dowodowe, które narastają z upływem czasu od dnia sporządzenia testamentu, z drugiej zaś potrzebę ochrony ustabilizowanych stosunków prawnych, których późniejsze podważanie mogłoby doprowadzić do nadmiernych komplikacji. Skoro po upływie terminu, mającego charakter zawity, strona traci możliwość powołania się na nieważność testamentu wynikłą z wad oświadczenia woli, to nieważność ta nie może być również uwzględniona przez sąd z urzędu.

Wskazane wyżej przyczyny czasowego ograniczenie działania sankcji bezwzględnej nieważności testamentu, w szczególności wzgląd na ochronę ustabilizowanych stosunków prawnych, zachowują swoją doniosłość zarówno w razie podniesienia przez osobę mającą w tym interes prawny zarzutu nieważności testamentu, jak i w razie uwzględnienia tej nieważności przez sąd z urzędu. Uzasadnia to wniosek, że upływ terminu przewidzianego w art. 945 § 2 k.c. wyłącza zarówno możliwość powołania się na nieważność testamentu przez osobę zainteresowaną, jak i uwzględnienia tej nieważności przez sąd z urzędu. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2007 r., I CSK 140/07).

Postanowienie SN z dnia 16 maja 2023 r., II CSKP 1429/22

Standard: 80847 (pełna treść orzeczenia)