Dyrektor szkoły jako ofiara mobbingu (art. 94[3] k.p.)

Dyrektor szkoły - jeśli jest jednocześnie jej pracownikiem - może być ofiarą mobbingu (art. 94[3] k.p.)

Ofiarą mobbingu może być zaś każdy pracownik bez względu na zajmowane stanowisko, czy pełnioną funkcję w strukturze pracodawcy, ponieważ mobbing oznacza działanie lub zachowanie skierowane przeciwko pracownikowi. A contrario, z ochrony przewidzianej w art. 94[3] k.p. nie mogą korzystać wszyscy ci członkowie personelu pracodawcy, którzy nie spełniają przesłanek określonych w art. 2 k.p., to jest zatrudnieni na innej podstawie niż stosunek pracy, w szczególności w ramach umów cywilnoprawnych.

Należy pamiętać, że dyrektor szkoły z jednej strony jest osobą reprezentującą pracodawcę w stosunku do pracowników, a z drugiej (w ramach bieżącej działalności szkoły lub placówki) – ich przełożonym służbowym uprawnionym do organizowania procesów pracy i kierowania nimi. Wykonuje on wszystkie kompetencje, jakie przepisy prawa pracy (zarówno ogólnego, jak i nauczycielskiej pragmatyki) rezerwują dla „pracodawcy” czy też „szkoły” (zob. M. Pilich [w:] Prawo oświatowe. Komentarz. M. Pilich red., Warszawa 2022, LEX).

Dyrektor szkoły, będący nauczycielem, może być ofiarą mobbingu skierowanego przeciw niemu przez pozostałych nauczycieli, ponieważ powierzenie nauczycielowi funkcji dyrektora nie zmienia istniejącego zatrudnienia (dotychczasowej podstawy zatrudnienia), a stanowi tylko powierzenie dodatkowej funkcji (zob. P. Prusinowski: System Prawa Pracy. Tom XI. Pragmatyki pracownicze. K.W. Baran (red.), Z. Góral (red.), Warszawa 2021). 

O ile pracodawca (w rozumieniu art. 3 k.p.) – co do zasady - nie może być ofiarą mobbingu, o tyle ad casum analiza źródeł prawa określających pozycję i kompetencje dyrektora szkoły (ustawa z dnia 7 września 1991 r., o systemie oświaty, jednolity tekst: Dz.U. z 2022 r., poz. 2230, a obecnie ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe, jednolity tekst: Dz.U. z 2023 r., poz. 900; ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, jednolity tekst: Dz.U. z 2023 r., poz. 984) wskazuje, że w tym wypadku taki podmiot nie posiada pełnej i wyłącznej sfery kompetencji pracodawczych, ponieważ część z nich (dość istotną zresztą) wykonuje organ prowadzący daną jednostkę. Zdecydowana większość szkół państwowych pozostaje w gestii samorządu terytorialnego, gdzie organem prowadzącym jest odpowiednio właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego. Stąd do wytyczenia kompetencji i określenia pozycji dyrektora szkoły jako pracodawcy zastosowanie ma także ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2022 r., poz. 530). Dlatego nie można nauczyciela, któremu powierzono pełnienie funkcji dyrektora szkoły utożsamiać wyłącznie z pracodawcą, z pominięciem jego statusu pracowniczego.

Zarządzanie zespołem niesie za sobą ryzyko podejmowania decyzji, które mogą być poddane krytyce. Z tego względu podmiot zarządzający winien cechować się swoistą odpornością na krytykę (także prasową) czy też działania zmierzające do poddania kontroli zewnętrznej jego aktów wewnętrznych.

Przede wszystkim, skoro omawiane zjawisko ma dotyczyć dyrektora szkoły, to on – w przeciwieństwie do „zwykłego” pracownika – dysponuje szerszym wachlarzem narzędzi pozwalających uciąć ten proceder. Po stronie dyrektora leży obowiązek takiego organizowania pracy, by tworzyć optymalne warunki jej wykonywania przez pracowników (nauczycieli). W tym celu zresztą w szkołach działają rady pedagogiczne, czy rady rodziców. Jednym z tych obowiązków jest także przygotowanie stosownych procedur antymobbingowych, a gdy one istnieją, wykorzystanie ich przeciwko potencjalnym sprawcom (tu innym pracownikom szkoły) staje się również obowiązkiem dyrektora. Dyrektor szkoły ma także możliwość sygnalizacji określonych zachowań do organu prowadzącego szkołę, a co więcej może także podejmować inne czynności z zakresu prawa pracy, które powstrzymać powinny sprawców mobbingu przed kolejnymi zachowaniami tego rodzaju (na przykład uruchamianie procedury dyscyplinarnej albo kar porządkowych zgodnie z Kodeksem pracy – art. 75 KN). Odpowiedzialności porządkowej i karom wymierzanym przez pracodawcę (jak upomnienie, nagana lub w określonych wypadkach, kara pieniężna) w trybie kodeksu pracy nauczyciele podlegają niezależnie od drogi odpowiedzialności dyscyplinarnej przewidzianej dla nich w art. 75 KN. Pasywne zachowanie na tym polu polaryzuje punkt widzenia powódki, bo jednak dyrektor szkoły w razie bezprawnego nacisku na jego osobę dysponuje skutecznymi środkami zapobiegawczymi, które nie tylko może, ale przede wszystkim powinien uruchomić w celu wyjaśnienia sytuacji zapalnych w środowisku pracy. O tym, że powódka potrafiła z takich narzędzi skutecznie korzystać świadczy choćby uwzględnienie jej powództwa w sprawie I C 92/14. Fakt ten - jak i inne poczynione w sprawie – podważają zasadność twierdzenia skarżącej o wystąpieniu u niej zaniżonej oceny przydatności zawodowej, która w prostej linii przenosi się na brak sprawczości. Podjęte przez nią działania wobec naruszenia jej dóbr osobistych, świadczą, że w tym czasie nie stała się ona osobą bezradną i bezbronną.

Z drugiej strony samo poczucie dyrektora szkoły (i pracownika jednocześnie), że podejmowane wobec niego działania i zachowania mają charakter mobbingu, nie są jednak wystarczającą podstawą do stwierdzenia, że rzeczywiście on występuje. 

Wyrok SN z dnia 13 lutego 2024 r., II PSKP 29/22

Standard: 80751 (pełna treść orzeczenia)