Obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską (art. 747 pkt 4 k.p.c.)

Problematyka zajęcia (aresztu) statku morskiego objęta jest Konwencją z 1952 r., która nie stanowi jednak aktu uniwersalnego, regulującego ją całościowo i wyczerpująco, ponieważ postanawia, że zabezpieczenie roszczeń na statkach dotyczy wierzytelności wymienionych w art. 1, określonych jako wierzytelności morskie. Wyszczególnienie ich traktowane jest jako zamknięty katalog, obejmujący większość, ale nie wszystkie, wierzytelności uprzywilejowane. Pojęcie „wierzytelności morskiej” użyte w art. 1 ust. 1 Konwencji interpretowane jest autonomicznie, przy uwzględnieniu woli jej sygnatariuszy i państw, które do niej przystąpiły, wyrażonej także w preambule „pożyteczność ustanowienia jednolitych zasad dotyczących zajęcia (aresztu) statków morskich”.

Analiza wierzytelności objętych art. 1 Konwencji z 1952 r. oraz wyszczególnionych w art. 2 Konwencji z 1926 r. i art. 91 k.m. wskazuje, że pierwsza z nich nie przejęła wszystkich wierzytelności uprzywilejowanych. Nie zostały w niej wyszczególnione wierzytelności z tytułu opłat portowych, co może oznaczać, że nie zostały przez nią objęte albo, że należy do nich stosować jej postanowienia, przy uwzględnieniu rodzajowego zbliżenia do innych wprost wymienionych opłat art. 1 ust. pkt l.

Przyjęcie w zaskarżonym postanowieniu, że wierzytelność uprawnionego zaliczyć należy do kategorii wyszczególnionej w art. 1 ust. 1 pkt q „zastaw hipoteczny typu motrgage lub hipoteka morska jakiegokolwiek statku” oparte zostało na założeniu, że uwzględnić trzeba postanowienia Konwencji z 1926 r. i art. 91 pkt 1 k.m., które traktują wierzytelności związane z opłatami portowymi, jako uprzywilejowane i zabezpieczone ustawowym zastawem, a zatem są najbardziej zbliżone do wierzytelności morskich objętych tym punktem.

Instytucja zastawu hipotecznego typu mortgage (hipoteka morska jest znacząco odmiennym zabezpieczeniem) nie występuje w polskim prawie, nie jest nim ustawowy zastaw dotyczący wierzytelności uprzywilejowanych. Stanowi ona specyficzną formę zabezpieczenia spłaty pożyczki, dającą pożyczkodawcy, stosownie do wiążącej umowy, określone w niej uprawnienie w stosunku do zajętej nieruchomości lub statku. Wprowadzenie jej do wykazu wierzytelności morskich w art. 1 Konwencji z 1952 r. wskazuje na zamiar zabezpieczenia przez zajęcie statku jedynie w odniesieniu do wierzytelności zabezpieczonych tego rodzaju zastawem, nie zaś ogólnie wszelkimi rodzajami zastawów zabezpieczających wierzytelności uprzywilejowane. W tej sytuacji autonomiczna wykładnia konwencyjnego pojęcia „wierzytelność morska” przemawiałaby za przyjęciem, że nie powinno dojść do rozszerzenia przyjętego katalogu, nawet w odniesieniu do uprzywilejowanych wierzytelności, ściśle związanych z eksploatacją statku, powszechnie powstających w następstwie umowy o świadczenie usług w porcie i zabezpieczonych uprawnieniem o zbliżonym charakterze, do których zachodzi potrzeba stosowania tego rodzaju środka zabezpieczającego. 

Udzielenie zabezpieczenia przez zajęcie statku nie było sprzeczne z prawem, skoro w art. 2 zd. końcowe Konwencji z 1952 r. wyrzeczono, że „żadne z postanowień konwencji nie oznacza rozszerzenia lub ograniczenia jakichkolwiek praw lub uprawnień rządów lub ich organów, władz publicznych, władz doków i portów posiadanych przez nie na mocy obowiązujących ich ustaw lub przepisów dotyczących zajęcia, zatrzymania lub innego przeszkodzenia żegludze statku w obrębie ich jurysdykcji”. Wobec tego, nawet w przypadku braku podstaw do zajęcia statku w oparciu o postanowienia Konwencji, może do tego dojść na podstawie przepisów obowiązujących w prawie wewnętrznym państwa, strony Konwencji, w którym dochodzone jest roszczenie o zaspokojenie wierzytelności uprzywilejowanej, wynikającej z eksploatacji statku.

Postanowienie SN z dnia 15 lipca 2010 r., IV CNP 6/10

Standard: 58713 (pełna treść orzeczenia)