Połączenie wniosku o służebność drogi koniecznej z wnioskiem o sądowe upoważnienie do dokonania tej czynności

Wniosek o ustanowienie służebności drogi koniecznej, podobnie jak wniosek o udzielenie zgody na dokonanie czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną, podlegają rozpoznaniu w trybie postępowania nieprocesowego (art. 611 i nast. oraz art. 626 k.p.c.). W tym trybie postępowania nie ma przeszkód do kumulacji żądań, jeżeli zostają zachowane wymagania sprecyzowane w art. 191 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., zatem nie ma także przeszkód do połączenia wniosku o sądowe upoważnienie do złożenia wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej z tym właśnie wnioskiem, zwłaszcza że wszyscy współwłaściciele nieruchomości izolowanej, także ci, którzy nie wyrażają zgody na ustanowienie służebności, są uczestnikami postępowania (art. 510 k.p.c.; por. uz. uchwały SN z dnia 5 czerwca 1985 r., III CZP 35/85). Z pragmatycznego punktu widzenia jest to nawet pożądane, pozwala bowiem sądowi na pełniejszą ocenę legitymacji wnioskodawcy oraz zasadności składanego przez niego wniosku.

Jeżeli są podstawy do uwzględnienia wniosku opartego na art. 201 k.c., sąd powinien wydać postanowienie częściowe (art. 317 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.), a następnie - po jego uprawomocnieniu - orzeczenie o ustanowieniu służebności lub oddaleniu wniosku co do istoty sprawy, np. z powodu niespełnienia przesłanek przewidzianych w art. 145 § 1 k.c. Wydawanie postanowienia częściowego jest zbędne, jeżeli uczestniczący w postępowaniu współwłaściciele nieruchomości izolowanej wyrażą zgodę przewidzianą w art. 201 k.c. albo co najmniej nie zamanifestują braku zgody na akcję współwłaściciela - wnioskodawcy. Wydawanie takiego postanowienia jest zbędne także wtedy, gdy nie ma podstaw do wydania upoważnienia przewidzianego w art. 201 in fine k.c.; w takiej sytuacji wniosek współwłaściciela o ustanowienie służebności drogi koniecznej podlega oddaleniu z powodu braku wymaganej legitymacji.

Kierując się względami pragmatyzmu oraz postulatami efektywności postępowania, w konkretnych okolicznościach, jak np. w sprawie niniejszej, złożenie wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej może także oznaczać złożenie implicite żądania o sądowe upoważnienie do dokonania podejmowanej czynności. Można odwołać się tutaj do konstrukcji „domniemania wniosku” stosowanej powszechnie i ugruntowanej wieloletnią praktyką sądową w sprawach o dział spadku (art. 681 k.p.c.). Jeżeli wniosek o dział spadku wpłynął do sądu zanim doszło do stwierdzenia nabycia spadku albo sporządzenia (zarejestrowania) aktu poświadczenia dziedziczenia, przyjmuje się, że implicite obejmuje on także żądanie dokonania stwierdzenia nabycia spadku w ramach postępowania działowego. Osobny wniosek nie jest w takiej sytuacji potrzebny; sąd właściwy do rozpoznania sprawy o dział stwierdza nabycie spadku, a po uprawomocnieniu się postanowienia orzeka o dziale.

W innych wypadkach wzgląd na ekonomię postępowania oraz wymaganie właściwego ukształtowania postępowania może obligować sąd do umożliwienia wnioskodawcy, zwłaszcza występującego bez fachowego pełnomocnika, rozszerzenia wniosku o ustanowienie służebności przez zgłoszenie żądania udzielenia upoważnienia, o którym mowa w art. 201 in fine k.c. Obowiązek sądu, mający źródło w art. 5 k.p.c. oraz w zasadach ogólnych wynikających z art. 2 i 45 ust. 1 Konstytucji, wymaga zwrócenia uwagi wnioskodawcy na ewentualną potrzebę wskazanej modyfikacji (por. uz. uchwały (7) SN z dnia 11 czerwca 2015 r., III CZP 114/12).

Postanowienie SN z dnia 24 listopada 2016 r., III CSK 394/15

Standard: 47686 (pełna treść orzeczenia)