Podmiotowy zakres odpowiedzialności (art. 35 UFG i PBUK)

Siedzący na przednim siedzeniu pasażer, który poprzez szarpnięcie kierownicą zmienia kierunek jazdy pojazdu mechanicznego, nie jest kierującym tym pojazdem, a za spowodowaną przez niego szkodę nie przysługuje odszkodowanie z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych (art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych). Pasażer taki nie jest „każdą osobą, która kierując pojazdem mechanicznym” wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu, a szkoda wyrządzona przez niego nie jest objęta ubezpieczeniem, o jakim mowa w art. 35 ustawy.

Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych nie definiuje pojęć „kierujący pojazdem” (art. 34 ust. 1), ani też „osoby, która kierując pojazdem mechanicznym wyrządziła szkodę” (art. 35). Pojęć tych używa się dla przeciwstawienia takiej osoby posiadaczowi pojazdu, odpowiedzialność z tytułu ubezpieczenia OC powstaje bowiem nie tylko wtedy, gdy szkodę wyrządził posiadacz, ale także inna osoba, która faktycznie kierowała samochodem, nawet taka, która nie została przez niego upoważniona. Warunkiem wszakże powstania ochrony ubezpieczeniowej jest to, aby taka osoba kierowała pojazdem.

W ustawie z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.) kierującego określa się jako osobę, która kieruje pojazdem lub zespołem pojazdów, a także osobę, która prowadzi kolumnę pieszych, jedzie wierzchem albo pędzi zwierzęta pojedynczo lub w stadzie (art. 2 pkt 20). Kierujący jest uczestnikiem ruchu, podobnie jak pieszy, a także inne osoby przebywające w pojeździe lub na pojeździe znajdującym się na drodze (art. 2 pkt 17).

Za „kierującego” pojazdem należy uznać osobę, która prowadzi pojazd, kieruje nim, decyduje o jego ruchu, zatrzymaniu, prędkości i kierunku jazdy, zachowuje nad pojazdem kontrolę. Taką osobą nie jest siedzący obok pasażer, nawet jeżeli porusza kierownicą (niezależnie od tego, czy taka czynność stanowi pomoc czy przeszkadza w zachowaniu kontroli nad pojazdem) i w ten sposób zmienia kierunek jazdy. Siedzący obok kierującego pasażer nie może kontrolować ruchu pojazdu, skoro nie ma dostępu do pedałów hamulca ani przyspieszenia, nie ma pełnej widoczności (za wyjątkową w tym zakresie należy uznać pozycję instruktora nauki jazdy, który – chociaż zajmuje miejsce pasażera – sprawuje pełną kontrolę nad ruchem pojazdu z uwagi na konieczne zmiany konstrukcyjne, jak np. dodatkowy pedał sprzęgła i hamulca, dodatkowe lusterko wsteczne). 

Wyrok SN z dnia 13 sierpnia 2008 r., I CSK 56/08

Standard: 81721 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Art. 34 i art. 35 u.o.o są wyrazem tendencji ustawodawcy, aby umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej stwarzała możliwie szeroki zakres ochrony ubezpieczeniowej zarówno ubezpieczonemu sprawcy szkody przed konsekwencjami osobistego ponoszenia odpowiedzialności cywilnej, jak i poszkodowanemu, przez zapewnienie mu pełnej kompensaty ze strony ubezpieczyciela szkody wyrządzonej przez ponoszącego odpowiedzialność cywilną sprawcę.

Jak wynika z art. 34 i 35 u.u.o., do przyjęcia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń wystarczy stwierdzenie obowiązku naprawienia szkody przez każdą osobę kierującą pojazdem mechanicznym.

Dla przyjęcia odpowiedzialności ubezpieczyciela z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wystarczy zatem stwierdzenie, że odpowiedzialność odszkodowawczą w związku z ruchem pojazdu ponosi osoba, która kierowała pojazdem w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej, a bez znaczenia dla tej odpowiedzialności jest to, że osoba ta była jednocześnie posiadaczem lub współposiadaczami pojazdu.

Kierujący pojazdem ponosi odpowiedzialność za szkody w mieniu, jak i na osobie, wyrządzone w związku z ruchem pojazdu, na zasadzie winy na podstawie art. 415 k.c. Stwierdzenie istnienia tej odpowiedzialności stanowi wystarczającą podstawę odpowiedzialności ubezpieczyciela (art. 35 u.u.o.).

Wobec treści art. 35 u.u.o., z punktu widzenia odpowiedzialności ubezpieczyciela obojętne jest, czy za te same szkody ponoszą odpowiedzialność posiadacze lub współposiadacze pojazdu mechanicznego, którym wyrządzono szkodę. Wystarczy, że tę odpowiedzialność ponoszą osoby, które kierowały pojazdem w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej. 

Nie ma jakichkolwiek przesłanek, które mogłyby przemawiać za wyłączeniem odpowiedzialności na podstawie art. 415 k.c. także po stronie współposiadaczy kierujących pojazdem.

Uchwała SN z dnia 7 lutego 2008 r., III CZP 115/07

Standard: 44406 (pełna treść orzeczenia)