Wyczerpanie sumy gwarancyjnej po powstaniu tytułu wykonawczego (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.)

Uiszczanie przez ubezpieczyciela, po powstaniu tytułu wykonawczego zobowiązującego do spełnienia świadczenia odszkodowawczego o charakterze okresowym, na jego podstawie kwoty pieniężnej nieodpowiadającej górnej kwocie ustalonej w umowie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, może stanowić podstawę powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności opartego na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 824 § 1 pkt 2 k.c. (por uchwała SN z dnia 2 lutego 2011 r., III CZP 128/10, wyrok SN z dnia 24 sierpnia 2017 r., III CSK 271/16).

Wyrok z dnia 11 stycznia 2018 r., III CSK 369/16

Standard: 38786 (pełna treść orzeczenia)

Szeroko rozumiana zmiana stosunków (art. 907 § 2 k.c.) nie może dotyczyć przesłanek płacenia renty, do których należy podstawa odpowiedzialności ubezpieczyciela wynikająca z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody.

Wygaśnięcie sumy ubezpieczenia (gwarancyjnej) powoduje nie tylko ustanie odpowiedzialności ubezpieczyciela, ale także wygaśnięcie jego zobowiązania kontraktowego (art. 824 § 1 k.c.). Konsekwencją tego zdarzenia jest odpadnięcie obowiązku płacenia renty prowadzące do ustalenia nieistnienia obowiązku świadczenia, które mogłoby przybrać także postać uchylenia tego obowiązku. W takiej sytuacji ubezpieczyciel ma prawo do skorzystania ze środka obrony stwierdzającego skutki wygaśnięcia jego zobowiązania. Jeżeli wyrokowi zasądzającemu rentę nie nadano klauzuli wykonalności, to właściwym środkiem jest powództwo o uchylenie tego obowiązku, a wyrok wydany w następstwie jego uwzględnienia będzie miał charakter konstytutywny, jako odnoszący się do przesłanek odpowiedzialności.

Żądanie ustalenia nieistnienia obowiązku świadczenia renty, jako powództwo ustalające, wymagałoby wykazania istnienia interesu prawnego w uzyskaniu takiej ochrony, stosownie do art. 189 k.p.c.

W sytuacji nadania wyrokowi zasądzającemu rentę klauzuli wykonalności właściwą drogą obrony zobowiązanego do jej płacenia jest powództwo przeciwegzekucyjne o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, przewidziane w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Do wygaśnięcia zobowiązania ubezpieczyciela doszło po powstaniu tytułu egzekucyjnego (wyrok Sądu Okręgowego w [...] z dnia 19 lutego 2008 r.), odpadła przesłanka płacenia renty (art. 824 § 1 k.c.) z przyczyny, która nie należy do zmiany stosunków. 

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną podziela zapatrywanie wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2011 r., III CZP 128/10, że zapłata przez ubezpieczyciela po powstaniu tytułu wykonawczego zobowiązującego go do spełnienia świadczenia odszkodowawczego o charakterze okresowym - kwoty pieniężnej odpowiadającej sumie gwarancyjnej ustalonej w umowie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, może stanowić podstawę powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności.

Skoro w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 824 § 1 k.c. zostały określone konsekwencje wygaśnięcia zobowiązania oraz sposób obrony dłużnika, to należało uznać, że to jest adekwatna ochrona jego interesu. Rolą tego powództwa jest uniemożliwienie realizacji obowiązku określonego wyrokiem sądu. Dla osiągnięcia tego celu nie jest wymagane dokonanie uchylenia tytułu egzekucyjnego.

Nie ma znaczenia, że nie prowadzi ono do naruszenia prawomocności orzeczenia, wobec wygaśnięcia kontraktowego zobowiązania dłużnika i odpadnięcia przesłanki płacenia renty, a także niemożności egzekwowania tytułu egzekucyjnego. Zasada niedopuszczalności konkurencyjności środków prawnych przemawia za tym, że strona powinna skorzystać ze środka odpowiadającego charakterowi ochrony jej prawa. Takim środkiem jest powództwo objęte art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.

Wyrok SN z dnia 24 sierpnia 2017 r., III CSK 271/16

Standard: 38790 (pełna treść orzeczenia)