Dostateczna podstawa faktyczna osądu ocennego dotyczącego osób

Oceny dotyczące zindywidualizowanych osób powinny być formułowane powściągliwie, przy uwzględnieniu tzw. dostatecznej podstawy faktycznej, która stanowi zasadniczy punkt odniesienia prezentowanego osądu ocennego pozwalającego na jego obiektywną weryfikację

Wyrok SN z dnia 10 października 2019 r., I CSK 507/18

Standard: 68729 (pełna treść orzeczenia)

Możliwość badania, czy opinia wyrażona na stronie internetowej była oparta na wystarczającej podstawie faktycznej, dotyczy takich wypowiedzi ocennych, w których można wyodrębnić elementy poddające się testowi według kryterium prawdy lub fałszu.

Dla oceny, czy wypowiedź krytyczna mieści się w granicach chronionych zasadą wolności wypowiedzi jest konieczne jej zakwalifikowanie jako wypowiedzi o faktach lub wypowiedzi ocennej (opinii), chociaż w praktyce rzadko dana wypowiedź przybiera taką jednoznaczną, „czystą” postać. Najczęściej występują w niej - w różnym natężeniu – elementy faktyczne i ocenne, a stopień ich natężenia oraz proporcje, w jakich występują, stanowią podstawę przyjęcia określonego charakteru wypowiedzi. W takich wypadkach należy zbadać, czy w wypowiedzi można wyodrębnić elementy poddające się testowi według kryterium prawda/fałsz, po czym – konsekwentnie – test taki przeprowadzić. Taka konfrontacja może też przebiegać według linii nie tak ostro zarysowanej, przy uwzględnieniu kryterium zastosowanego między innymi w orzeczeniach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, powołanych przez Sąd Apelacyjny, jak również przez skarżącego (wyrok z dnia 27 maja 2001 r. w sprawie Jerusalem v. Austria, 26958/95 i z dnia 12 lipca 2001 r. w sprawie Feldek v. Słowacja, 29032/95, LexPolonica 398712), a także we wcześniejszym wyroku z dnia 28 sierpnia 1992 r., Schwabe v. Austria, 13704/88).

W orzeczeniach tych Trybunał w odniesieniu do wypowiedzi o charakterze ocennym dopuścił możliwość badania, czy „fakty na podstawie których skarżący sformułował swoją ocenę były zasadniczo prawdziwe”, bądź – inaczej ujmując, czy wyrażone sądy korzystały z „wystarczającej podstawy faktycznej”.

Powołując się na te orzeczenia należy jednak mieć na względzie, że wypowiedzi, których dotyczyły te orzeczenia, obejmowały stwierdzenie, że określone organizacje „są sektami o charakterze totalitarnym” (Jerusalem v. Austria), że opisana osoba publiczna ma „faszystowską przeszłość” (Feldek v. Słowacja) albo oceny moralnych kwalifikacji polityków do pełnienia ich funkcji, której elementem było przypomnienie wypadków drogowych przez nich spowodowanych, i ich okoliczności (Schwabee v. Austria). 

Wyrok SN z dnia 18 stycznia 2013 r., IV CSK 270/12

Standard: 59552 (pełna treść orzeczenia)

W orzeczeniach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, odnoszących się do określenia zakresu swobody wypowiedzi w związku z potrzebą zapewnienia ochrony dóbr osobistych innych osób (w tym polityków), eksponuje się myśl, że osądy ocenne dotyczące tych osób powinny być formułowane przy uwzględnieniu przynajmniej tzw. dostatecznej podstawy faktycznej. Formuła ta jest różnie określona; np. w odniesieniu do dziennikarzy lub historyków wspomina się o konieczności uczynienia zadość wymogowi profesjonalnej rzetelności, zawsze jednak traktuje się ją jako zasadniczy punkt odniesienia formułowanego osądu ocennego (por. np. decyzje Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 1 lutego 2007 r. w sprawie Grüner Klub im. Rathaus v. Austria, wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 19 czerwca 2003 r. w sprawie Petersen i Baaguard v. Dania i z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie McVicar v. Wielka Brytania). Do formuły odpowiedniej „podstawy faktycznej” osądu nawiązuje także orzecznictwo Sądu Najwyższego (por. np. uz. wyroku SN z dnia 24 lutego 2004 r. III CK 329/02).

Osądy ocenne dotyczące osób powinny być formułowane przy uwzględnieniu przynajmniej tzw. dostatecznej podstawy faktycznej. Formuła ta jest różnie określona; np. w odniesieniu do dziennikarzy lub historyków wspomina się o konieczności uczynienia zadość wymogowi profesjonalnej rzetelności, zawsze jednak traktuje się ją jako zasadniczy punkt odniesienia formułowanego osądu ocennego (por. np. decyzje Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 1 lutego 2007 r. w sprawie Grüner Klub im. Rathaus v. Austria, wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 19 czerwca 2003 r. w sprawie Petersen i Baaguard v. Dania i z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie McVicar v. Wielka Brytania). 

Do formuły odpowiedniej „podstawy faktycznej” osądu nawiązuje także orzecznictwo Sądu Najwyższego (por. np. uz. wyroku SN z dnia 24 lutego 2004 r. III CK 329/02).

Wyrok SN z dnia 23 września 2009 r., I CSK 346/08

Standard: 34116 (pełna treść orzeczenia)