Kaucja zabezpieczająca koszty usunięcia wad z tytułu rękojmi i gwarancji

Umowa kaucji gwarancyjnej jest umową kauzalną (prawną przyczyną przysporzenia jest zabezpieczenie wierzytelności) i realną, na podstawie której kaucjodawca przekazuje określoną ilość pieniędzy, a kaucjobiorca może z nich korzystać i zobowiązuje się do ich zwrotu na warunkach wskazanych w umowie. Nosi ona zatem cechy depozytu nieprawidłowego. Następuje przeniesienie własności przedmiotu kaucji, które jest połączone z władztwem, czyli konieczne jest przeniesienie posiadania rzeczy. Kaucja ma również charakter akcesoryjny, albowiem jest ściśle związana ze stosunkiem prawnym, który zabezpiecza. Dający kaucję gwarancyjną przekazuje zatem określoną kwotę na rachunek biorącego, a biorący jest uprawniony do zaspokojenia z kaucji gwarancyjnej swoich roszczeń lub do zwrotu kaucji w przypadkach wskazanych w umowie stron.

Z przedstawionych wyżej względów kaucją gwarancyjną nie jest zatrzymanie przez zamawiającego, na podstawie postanowień umowy o roboty budowlane, części wynagrodzenia należnego wykonawcy, gdyż nie dochodzi wówczas do przekazania środków pieniężnych na rachunek podmiotu uprawnionego do uzyskania zabezpieczenia należytego wykonania świadczenia. W takiej bowiem sytuacji strony umowy nie ustanawiają obowiązku zapłacenia przez wykonawcę na rzecz zamawiającego kaucji gwarancyjnej w skonkretyzowanej wysokości, ale postanawiają, że określona część przysługującego wykonawcy wynagrodzenia za roboty zostanie zatrzymana przez zleceniodawcę robót do określonego momentu związanego z realizacją zadań, których prawidłowość wykonania została w ten sposób zabezpieczona.

W orzecznictwie przeważa pogląd, podzielany przez Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną, że zatrzymana jako zabezpieczenie kwota nie traci charakteru wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane; strony przesuwają jedynie termin i sposób jego uiszczenia przez zamawiającego, co mieści się w ramach swobody umów (art.3531 k.c.). Nie dochodzi do wydania tej kwoty, ale do odroczenia terminu jej zapłaty. Porozumienie to pozbawione jest zatem cechy realności. Zatrzymane z tytułu zabezpieczenia należytego wykonania robót wynagrodzenie podlega wykorzystaniu przez zamawiającego lub zwrotowi na rzecz wykonawcy w sytuacjach przewidzianych w umowie (por. wyrok SN z dnia 4 grudnia 2019 r., I CSK 577/18 oraz z dnia 23 marca 2018 r., I CSK 349/17, odmiennie wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2017 r., V CSK 428/16).

Wyrok SN z dnia 12 marca 2021 r., V CSKP 14/21

Standard: 57083 (pełna treść orzeczenia)

Kaucja gwarancyjna jest nazwą, która odnosi się do różnych mechanizmów umownych zmierzających do zabezpieczenia w umowach o roboty budowlane interesów zamawiającego. Ocena, jakiego rodzaju zabezpieczenie strony uzgodniły posługując się pojęciem „kaucja", powinna być dokonywana in casu i wymaga dokonania wykładni oświadczeń woli, uwzględniającej całokształt postanowień umownych (por. wyroki SN z dnia 17 grudnia 2015 r., I CSK 1005/14, i z dnia 10 listopada 2016 r., IV CSK 78/16).

Umowy, nawet te zawierane w obrocie profesjonalnym, nie zawsze są formułowane tak czytelnie, że bez wątpliwości można wprost stwierdzić, o jakiego rodzaju zabezpieczeniu zdecydowały strony umowy. Co do zasady, jak dotychczas, tak nauce, jak i w orzecznictwie, dostrzeżono, że posłużenie się przez strony w umowie pojęciem kaucji gwarancyjnej może stanowić klauzulę umowną stanowiącą element konstrukcyjny umowy o roboty budowalne, której sens polega na tym, że zamawiający zatrzymuje część wynagrodzenia należnego wykonawcy przez czas określony w umowie i może to dotyczyć czasu trwania samej umowy o roboty budowalne, jak i czasu trwania rękojmi i gwarancji.

Uprawnienie zamawiającego do zatrzymania w części wynagrodzenia ma charakter przejściowy, obowiązek zapłaty wynagrodzenie tu nie wygasa, zatrzymana część wynagrodzenia staje się wymagalna po upływie ustalonego czasu. Zastrzeżenie w umowie kaucji gwarancyjnej może jednak stanowić odrębną czynnością prawną służącą zabezpieczeniu roszczeń wynikających z umowy o roboty budowlane, rękojmi lub gwarancji. Rozróżnienie ma doniosłe znaczenie, decyduje, bowiem o odpowiedzialności inwestora za wynagrodzenie podwykonawcy zgodnie z treścią art. 647[1] § 5 KC. Skarżący ma rację, że o wyniku, czyli o sposobie zakwalifikowania postanowień umownych decyduje wykładnia umowy.

Wyrok SN z dnia 9 listopada 2018 r., V CSK 501/17

Standard: 26868 (pełna treść orzeczenia)

Objęte umową o roboty budowlane postanowienia dotyczące tzw. kaucji zabezpieczającej koszty usunięcia wad z tytułu rękojmi i gwarancji nie zaliczają się do elementów przedmiotowo istotnych stosunku prawnego unormowanego w art. 647 k.c., aczkolwiek pozostają z nim w bezpośrednim związku. 

Regulacje dotyczące kaucji zabezpieczającej, choć wkomponowane w stosunek prawny wynikający z umowy o roboty budowlane, powinny być traktowane jako odrębna umowa, zawierana w ramach swobody kontraktowania (art. 353[1] k.c.), normująca stosunek prawny już po wykonaniu umowy o roboty budowlane. Tego rodzaju umowa nie ma charakteru odpłatnego (zob. wyroki SN z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 258/08, z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 83/09).

Umowy w przedmiocie tzw. kaucji gwarancyjnej, zawierane pomiędzy inwestorem i wykonawcą, mogą przybrać dwojaką postać. W pierwszym przypadku wykonawca przekazuje na rzecz inwestora określoną ilość środków pieniężnych w celu utworzenia kaucji. Wykreowany taką umową realną stosunek prawny nosi cechy depozytu nieprawidłowego (por. wyrok SN z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 204/10). Według drugiej postaci porozumienia, utworzenie sumy zabezpieczenia roszczeń z tytułu rękojmi i gwarancji następuje wskutek zatrzymania przez inwestora określonej w umowie części wynagrodzenia należnego wykonawcy za wykonane roboty budowlane. W tym wypadku wykonawca nie dokonuje na rzecz inwestora transferu środków pieniężnych, lecz wyraża zgodę na zatrzymanie przez inwestora ustalonej części należnego mu wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane i jej wypłatę dopiero po upływie okresu rękojmi i gwarancji oraz braku wad w wykonanym obiekcie budowlanym. Wymagalność tej części wynagrodzenia powstaje po upływie terminów rękojmi i gwarancji, pod warunkiem, że nie powstały w tym okresie zabezpieczone roszczenia inwestora.

W przypadku pierwszego rodzaju umowy, na wykonawcy który domaga się zwrotu kaucji spoczywa ciężar udowodnienia, że przekazał na ten cel inwestorowi środki pieniężne. W drugim przypadku wykonawca domaga się w istocie rzeczy zapłaty brakującej części wynagrodzenia, w związku z odpadnięciem przesłanek uzasadniających jego dalsze zatrzymywanie. Dlatego zasady rozkładu ciężaru dowodu kształtują się tak, jak przy dochodzeniu przez wykonawcę od inwestora brakującej części wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane. W konsekwencji inwestor jest obowiązany wykazać, że wypłacił wykonawcy dochodzoną przez niego część wynagrodzenia, względnie istnieją przyczyny uzasadniające odmowę zapłaty.

Wyrok SN z dnia 4 listopada 2016 r., I CSK 732/15

Standard: 62241 (pełna treść orzeczenia)