Wymiar i zasady udzielania urlopu wypoczynkowego nauczycieli

Przepisy Karty Nauczyciela zawierają szczególną – w relacji do Kodeksu pracy – regulację dotyczącą wymiaru i zasad udzielania urlopu wypoczynkowego nauczycieli oraz wypłaty ekwiwalentów pieniężnych w razie niewykorzystania przez nauczyciela prawa do urlopu. W świetle unormowania art. 64 Karty Nauczyciela wymiar i zasady udzielania urlopu wypoczynkowego nauczycieli uzależniono od rodzaju zatrudniającej go placówki, a ścisłej – od tego, czy organizacja pracy szkoły przewiduje ferie szkolne.

W przypadku szkół, w których organizacji przewidziano ferie szkolne, nauczyciele zatrudnienia na czas nieokreślony mają prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania, a urlop powinien być tak udzielony, aby obejmował nieprzerwanie co najmniej cztery tygodnie (art. 64 ust. 1 i 4). Z kolei wymiar urlopu wypoczynkowego nauczycieli zatrudnionych w szkołach feryjnych na czas określony jest uzależniony do okresu pracy w szkole i – podobnie jak w przypadku nauczycieli zatrudnionych na czas niekreślony - odpowiada wymiarowi ferii szkolnych oraz przypada na czas ich trwania, jeśli zatrudnienie obejmuje cały okres trwania zajęć w danym roku szkolnym, natomiast jest proporcjonalny do wskazanego w umowie o pracę okresu prowadzenia zajęć, jeśli zatrudnienie trwa krócej niż 10 miesięcy (art. 64 ust. 5).

W myśl art. 65 Karty Nauczyciela, nauczyciele zatrudnieni w szkołach feryjnych tak na czas określony, jak i na czas nieokreślony, nabywają prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego w ostatnim dniu poprzedzającym ferie szkolne, a prawo do drugiego i dalszych urlopów – w każdym następnym roku kalendarzowym. W odniesieniu do tej kategorii nauczycieli przepis art. 66 ust. 1 Karty Nauczyciela ustanawia prawo do urlopu uzupełniającego w wymiarze do 8 tygodni w razie niewykorzystania - z wymienionych w tym przepisie przyczyn - urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych. Do nauczycieli szkół feryjnych nie maja zatem zastosowania unormowania Kodeksu pracy w kwestiach uregulowanych w powołanych wyżej przepisach Karty Nauczyciela.

Odmiennie uregulowano problematykę wymiaru urlopu wypoczynkowego nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których nie są przewidziane ferie szkolne, gdyż dla tej kategorii nauczycieli art. 64 ust. 3 Karty Nauczyciela ustanawia prawo do urlopu w wymiarze 35 dni roboczych (niezależnie od stażu pracy, tak zakładowego, jak i ogólnego) w czasie ustalonym w planie urlopów.

Tak więc w przypadku szkół nieferyjnych, na gruncie pragmatyki nauczycielskiej unormowano jedynie zagadnienie wymiaru urlopu wypoczynkowego. W pozostałych kwestiach zastosowanie mają przepisy Kodeksu pracy. W konsekwencji tego, w odniesieniu do pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy wymiar urlopu określany jest zgodnie z regułami art. 154 § 2 KP. Do tej kategorii nauczycieli zastosowanie ma też zasada z art. 154[2] § 1 KP, zgodnie z którą urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami wolnymi od pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. Zakłada się przy tym, że dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy (art. 154[2]§ 2 KP). W myśl art. 162 KP, co najmniej jedna część urlopu powinna obejmować 14 kolejnych dni kalendarzowych. Nauczyciele ci mają także prawo do w przewidzianego w art. 167[2] KP urlopu na żądanie.

Znamienne jest to, że chociaż szereg kwestii związanych w urlopami wypoczynkowymi nauczycieli szkół nieferyjnych nie jest unormowana w Karcie Nauczyciela i zgodnie z art. 91c ust. 1 tego aktu mają zastosowanie w tym zakresie przepisy Kodeksu pracy, to w art. 64 ust. 5a Karty Nauczyciela zamieszczono odesłanie do odrębnych przepisów (tj. art. 1551§ 1 - 21 KP) odnośnie prawa do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego w razie nawiązania lub ustania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego. Wydawać by się mogło, że do zastosowania przepisu art. 155[1] KP wystarcza w takiej sytuacji ogólne odesłania zawarte w art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela i to w odniesieniu do wszystkich nauczyciele, tak szkół feryjnych, jak i nieferyjnych, gdyż w stosunku do żadnej z tych grup nauczycieli nie uregulowano w Karcie Nauczyciela w sposób szczególny problematyki wymiaru urlopu przysługującego w razie nawiązania i ustania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego.

Zamieszczenie takiego odrębnego odesłania jedynie w odniesieniu do nauczycieli szkół nieferyjnych mogłoby wskazywać, że określone w art. 1551 KP zasady udzielania urlopu proporcjonalnego mają zastosowanie tylko do tej grupy nauczycieli, natomiast w przypadku nauczycieli zatrudnionych w szkołach feryjnych okoliczność nawiązania lub ustania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego nie ma wpływu na wymiar urlopu wypoczynkowego przysługującego w tymże roku.

Za taką koncepcją przemawia nie tylko treść regulacji art. 64 ust. 5a Karty Nauczyciela (ograniczona do nauczycieli szkół nieferyjnych) i jej relacja do art. 91c Karty Nauczyciela, ale także fakt zamieszczenia tego przepisu właśnie w art. 64 Karty Nauczyciela, traktującym o wymiarze urlopu wypoczynkowego nauczycieli. Można byłoby zatem przyjąć, że tylko w przypadku nauczycieli szkół nieferyjnych wynikający z tego artykułu wymiar urlopu wypoczynkowego podlega modyfikacji w razie nawiązania lub rozwiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego, natomiast nauczyciele szkół feryjnych, zgodnie z art. 65 Karty Nauczyciela, nabywają z dniem 1 stycznia roku kalendarzowego prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze określonym odpowiednio w art. 64 ust. 1 lub 5 Karty Nauczyciela (a więc w przypadku nauczycieli zatrudnionych na czas nieokreślony i na czas określony obejmujący cały okres zajęć w roku szkolnym - w wymiarze ferii szkolnych, zaś w przypadku nauczycieli zatrudnionych na czas określony krótszy niż 10 miesięcy - w wymiarze proporcjonalnym do wskazanego w umowie o pracę okresu prowadzenia zajęć) i zachowują to prawo przez cały rok kalendarzowy, także w sytuacji rozwiązania stosunku pracy.

Jeśli z uwagi na ustanie stosunku pracy przed rozpoczęciem ferii szkolnych nauczyciel nie wykorzysta urlopu w przysługującym mu wymiarze, z mocy art. 66 ust. 2 Karty Nauczyciela nabywa on prawo do ekwiwalentu za urlop wypoczynkowego w całym przysługującym wymiarze, jednak nie większym niż górna granica określona w tym przepisie.

Z taką jednak interpretacją powołanych przepisów koliduje wykładnia dokonana przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10 maja 2006 r., III PZP 3/06 zgodnie z którą nauczyciel ma prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w wymiarze proporcjonalnym do okresu pracy w roku kalendarzowym, w którym ustał stosunek pracy, także wtedy, gdy w zatrudniającej go szkole są przewidziane ferie (art. 155[1]§ 1 pkt 1 KP w związku z art. 64 ust. 2 Karty Nauczyciela).

W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy zauważył, że okoliczność, iż ustawodawca w sposób wyraźny określił jako proporcjonalny wymiar urlopu wypoczynkowego nauczyciela zatrudnionego w szkole, w której nie są przewidziane ferie szkolne, w sytuacji, gdy jego stosunek pracy ustaje w trakcie roku kalendarzowego, nie zamieszczając w Karcie Nauczyciela analogicznej regulacji w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych na czas nieokreślony w szkołach, w których organizacji przewidziano ferie szkolne, nie oznacza sama przez się, że chciał tę grupę nauczycieli wyróżnić, przyznając jej prawo do urlopu w pełnym wymiarze, niezależnie od okresu przepracowanego przez nauczyciela w danym roku szkolnym. Wykładnia idąca w tym kierunku musiałaby bowiem być poparta również argumentami o charakterze aksjologicznym, podczas gdy nie ma żadnych podstaw, aby w tym zakresie szczególnie uprzywilejować nauczycieli zatrudnionych na czas nieokreślony w szkołach tzw. feryjnych. Uprzywilejowanie tej grupy zawodowej musiałoby bowiem opierać się na uzasadnionych kryteriach zróżnicowania jej sytuacji w odniesieniu do analogicznej sytuacji nauczycieli szkół tzw. nieferyjnych. Brak takiego kryterium oznacza, że należy pod tym względem tak samo traktować nauczycieli obydwu rodzajów szkół.

Jeszcze przed wprowadzeniem do Karty Nauczyciela przepisu art. 64 ust. 5a Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24 października 1997 r., III ZP 36/97 (OSNAPiUS 1998 nr 6, poz. 176), stwierdził, że do nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których nie są przewidziane ferie szkolne, ma zastosowanie art. 155[1] KP w związku z art. 91c Karty. W tej uchwale wywiedziono, że sprawa urlopu cząstkowego nie jest uregulowana w Karcie Nauczyciela i dlatego należy stosować art. 155[1] KP. Z wykładni historycznej wynika zatem, że nie jest właściwy pogląd, iż skoro art. 64 ust. 5a Karty określa prawo do urlopu cząstkowego tylko w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych w szkołach nieferyjnych, to nauczyciele szkół, w których są przewidziane ferie, mają prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop w pełnym wymiarze, mimo że przepracowali tylko część roku. Tego rodzaju przywilej - w porównaniu z sytuacją nauczycieli szkół nieferyjnych, a także ogółem pracowników podległych Kodeksowi pracy - musiałby wynikać z wyraźnego przepisu Karty Nauczyciela.

W ocenie Sądu Najwyższego, w przypadku nauczycieli zatrudnionych na czas nieokreślony w szkołach feryjnych, przepis art. 64 ust. 1 Karty Nauczyciela określa jedynie wymiar urlopu wypoczynkowego przysługującego w razie przepracowania całego roku kalendarzowego, a ponadto wyznacza, w stosunku do wszystkich nauczycieli tego typu szkół, kiedy mogą wykorzystać należny im urlop (w czasie trwania ferii). Przepis ten w ogóle nie odnosi się do sytuacji ustania stosunku pracy nauczyciela zatrudnionego na czas nieokreślony. Stosownej regulacji nie zawierają także inne przepisy Karty. Wobec tego na podstawie art. 91c ust. 1 tego aktu mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy, a konkretnie art. 155[1] KP, który ustanawia ogólną zasadę, że wymiar rocznego urlopu u danego pracodawcy jest proporcjonalny do okresu przepracowanego u niego w danym roku.

Wprawdzie cytowana uchwała Sądu Najwyższego dotyczy nauczycieli szkół feryjnych zatrudnionych na czas nieokreślony, jednak wyrażony w niej pogląd zachowuje aktualność także w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych w tego typu placówkach na czas określony. Nie ma bowiem żadnych aksjologicznych przesłanek dla odmiennego traktowania nauczycieli szkół feryjnych w zakresie prawa do urlopu wypoczynkowego w razie ustania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego, w zależności od zatrudnienia w ramach terminowych lub nieterminowych stosunków pracy. W przeciwnym razie, nauczyciel szkoły feryjnej zatrudniony na czas nieokreślony (także ten, który przepracował cały okres zajęć w roku szkolnym), którego stosunek pracy ustał w trakcie roku kalendarzowego, otrzymywałby urlop proporcjonalny (lub ekwiwalent za urlop proporcjonalny) do okresu przepracowanego w tymże roku kalendarzowym, natomiast nauczycielowi zatrudnionemu na czas określony, w przypadku ustania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego, przysługiwałby urlop w pełnym wymiarze wynikającym z art. 64 ust. 5 Karty nauczyciela lub ekwiwalent urlopu tym wymiarze. Trudno byłoby zaakceptować wyniki takiej wykładni powołanych przepisów.

Wyrok SN z dnia 14 marca 2018 r., II BP 1/17

Standard: 18849 (pełna treść orzeczenia)