Wyrok z dnia 2004-05-21 sygn. V CK 502/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CK 502/03

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 maja 2004 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)

SSN Jan Górowski (sprawozdawca)

SSN Barbara Myszka

Protokolant Izabella Janke

w sprawie z powództwa "E." Spółki z o.o. w W. - w likwidacji przeciwko "[…] Bank" S.A. - I Oddziałowi w W

o zapłatę,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 maja 2004 r., kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 25 marca 2003 r., sygn. akt I ACa 1485/02,

oddala kasację i zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Strona powodowa „E.” spółka z o.o. domagała się od strony pozwanej [...]

Bank S.A. w W. zapłaty kwoty 228 285,86 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 czerwca 2001 r. z tytułu omyłkowego przekazania tejże kwoty na rachunek bankowy.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa, zarzucając przede wszystkim brak legitymacji biernej.

Wyrokiem z dnia 19 września 2003 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu powództwo oddalił, ustalając, że powodowa spółka z poprzednikiem prawnym pozwanego Bankiem1 S.A. zwarła dwie umowy rachunku bankowego w dniach 25 sierpnia 1999 r. i 4 lutego 2000 r. Następnie w dniu 31 marca 2000 r. została zawarta umowa kredytu w rachunku bieżącym przekształconym w kredyt obrotowy.

W dniu 9 maja 2001 r. Bank wypowiedział umowę kredytową, wskazując jako podstawę niedotrzymanie warunków płatności oraz zagrożenie upadłością. Zadłużenie powodowej spółki z tytułu kredytu wobec następcy Banku1, Polskiego [...] Banku S.A. na dzień wypowiedzenia wynosiło 215 042,88 zł.

W dniu 28 marca 2001 r. „E.” zawarła ze wspólnikami spółki cywilnej „B.” umowę sprzedaży wystawiając fakturę VAT na kwotę 228 285,86 zł. Zapłata ceny za towar nastąpiła przelewem na rachunek bankowy powodowej spółki. Bank ten w dniu 1 czerwca 2001 r. zarachował tę należność na wskazany przez wpłacającego rachunek kredytowy strony powodowej co doprowadziło w efekcie do wygaśnięcia zobowiązania z tytułu kredytu.

W dniu 28 września 2001 r. Polski [...] Bank S.A. zawarł z pozwanym [...] Bankiem S.A. umowę sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa, w której między innymi postanowiono, że w skład Oddziału w W. wchodzą należności kredytowe łącznie z zabezpieczeniami według stanu na dzień 30 września 2001 r. Polski [...] Bank S.A. nadal istnieje i ma swoja siedzibę w W.1.

Według oceny Sądu Okręgowego uzasadniony był zarzut braku legitymacji biernej pozwanego [...] Banku S.A., skoro zbycie między innymi Oddziału w W. umową z dnia 28 września 2001 r. nie dotyczyło całego przedsiębiorstwa, a umowę dotyczącą tylko jego zorganizowanej części należało uznać za niedopuszczalną .

Zauważył, że gdyby nawet istniały podstawy do przyjęcia, iż nastąpiło przejęcie zobowiązania zbywcy przez podmiot nabywający to i tak na mocy przedmiotowej umowy strona powodowa nie mogła skierować powództwa do pozwanego Banku, skoro zapłata dochodzonej pozwem kwoty miała miejsce w marcu 2001 r., która w wyniku zaliczenia jej przez Bank na konto wymagalnego kredytu powodowej spółki, spowodowała wygaśnięcie wierzytelności strony powodowej już na około sześć miesięcy wcześniej przed zbyciem Oddziału.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 25 marca 2003 r. oddalił apelację powodowej spółki. Podzielając dokonane przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne wskazał, że nie stwierdził on nieważności umowy z dnia 28 września 2001 r. a jedynie wykluczył możliwość stosowania art. 526 k.c. skoro odwołał się on do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1997 r., III CKN 28/96 (OSNC 1997, nr 5, poz. 65). Dokonując wykładni tego przepisu wyraził pogląd, że dla powstania na jego podstawie solidarnej odpowiedzialności zbywcy i nabywcy obydwa podmioty muszą zachować swój byt prawny. Podkreślił, że w art. 55¹ k.c. ustawodawca wskazał jakiego rodzaju elementy wchodzą w skład kompleksu składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych przedsiębiorstwa, których nie można określić apriorycznie. Ocena, czy doszło do nabycia przedsiębiorstwa jest więc możliwa in concreto, a miarodajne jest ustalenie, czy nabyto minimum środków, bez których kontynuowanie przez nabywcę działalności gospodarczej realizowanej przed zbyciem nie jest możliwe. Dlatego też zbycie przedsiębiorstwa powinno obejmować co najmniej te składniki, które determinują funkcje spełniane przez przedsiębiorstwo. W rezultacie uznał, że brak jest solidarnej odpowiedzialności pomiędzy pozwanym bankiem a zbywcą części przedsiębiorstwa i w rezultacie ocenił, że [...] Bank S.A. nie ma legitymacji biernej.

Powodowa spółka w kasacji opartej na naruszeniu prawa materialnego tj. art. 55¹ k.c. w wyniku przyjęcia, że strona pozwana nabyła jedynie niektóre składniki majątkowe przedsiębiorstwa, tj. między innymi Oddział Polskiego Banku […] S.A. w W., podczas gdy prawidłowa jego interpretacja wskazuje, że Oddział ten jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do kontynuacji określonych zadań gospodarczych, stanowi samodzielne przedsiębiorstwo, zwłaszcza w sytuacji przejęcia przez nabywcę wszelkich aktywów i pasywów oraz klienteli Oddziału - wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Artykuł 55¹ k.c. nie może stanowić samodzielnego roszczenia gdyż zawiera legalną definicję przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym i wskazuje przykładowo jego składniki. Tymczasem podstawę kasacji naruszenia prawa materialnego mogą stanowić przepisy prawa w ścisłym znaczeniu tj. normy wypływające z określonych w konstytucji źródeł prawa. Artykuł 55¹ k.c. nie może więc stanowić samodzielnej podstawy rozstrzygnięcia sporu i bez wskazania innych przepisów, z których mogłoby, wynikać dochodzone roszczenie nie może stanowić skutecznej podstawy kasacji (art. 393¹ k.p.c.).

Ponieważ jednak w uzasadnieniu skargi kasacyjnej został przytoczony art. 526 k.c., należało bliżej odnieść się do jej zarzutów. Wprawdzie po wejściu w życie od dnia 25 września 2003 r. ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz. 408) nie obowiązuje już art. 526 k.c. i w jego miejsce wszedł w życie art. 55⁴ k.c. a z określonych w art. 55¹ k.c. składników przedsiębiorstwa nowela ta wyeliminowała zobowiązania i obciążenia, niemniej do oceny skuteczności ważności umowy sprzedaży Oddziałów Polskiego [...] Banku S.A. zawartej 28 września 2001 r. należało stosować stan prawny wówczas obowiązujący (art. 58 k.c.).

Umiejscowienie w art. 55¹ pkt. 5 k.c. w poprzednim brzmieniu zobowiązań i obciążeń związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa mogło rodzić sugestię, że jego nabywca przejmuje zobowiązania ze skutkiem wobec osób trzecich, tj., iż dochodzi do zwalniającego przejęcia długu. Tymczasem zapatrywanie to nie jest trafne, gdyż art. 526 k.c. expresis verbis przewidywał w tej sytuacji tylko kumulatywne przystąpienie do długu. W myśl tego przepisu odpowiedzialnym solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa był nabywca całego przedsiębiorstwa a nie nabywca tylko niektórych jego składników, chociażby nawet składniki te przedstawiały znaczna wartość, w porównaniu z wartością całego przedsiębiorstwa.

W judykaturze wielokrotnie wyrażono pogląd, że przepis art. 526 k.c. nie ma zastosowania jeżeli przedmiotem umowy jest zakład, filia czy oddział danego przedsiębiorstwa (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 1972 r, I CR 359/71, OSNCP 1972, nr 7-8, poz. 136 i z dnia 28 czerwca 2000 r., IV CKN 72/00 nie publ.).

Odmiennie do omawianej kwestii podszedł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 kwietnia 2003 r., IV CKN 51/01 – nie publ., w którym wyrażono zapatrywanie, że przedsiębiorstwem w znaczeniu przedmiotowym jest pewien zorganizowany zespół dóbr materialnych i niematerialnych przeznaczony do realizacji określonych zadań gospodarczych i że tak rozumiane przedsiębiorstwo może stanowić zakład lub oddział innego większego przedsiębiorstwa.

Na gruncie jednak Prawa bankowego mamy do czynienia z sytuacją o tyle szczególną, że ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm.) w art. 4 określa pojęcie oddziału banku. W tej materii należy też zauważyć, że ustawa z dnia 1.04. 2004 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe, oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 64, poz. 594) zdefiniowała w omawianym przepisie pojęcie oddziału banku krajowego za granicą, którym jest jednostka organizacyjna banku krajowego wykonująca w jego imieniu i na jego rzecz wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia udzielonego bankowi krajowemu, przy czym wszystkie jednostki organizacyjne danego banku krajowego odpowiadające powyższym cechom utworzone na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa uważa się za jeden oddział. Tymczasem art. 4 pkt 19 Prawa bankowego w brzmieniu obowiązującym w dniu 28 września 2001 r. stanowił, że oddział banku krajowego jest jednostką organizacyjną wykonującą w jego imieniu i na jego rzecz wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia udzielonego bankowi krajowemu, przy czym wszystkie jednostki organizacyjne danego banku krajowego odpowiadające tym cechom, utworzone na terytorium innego niż Rzeczypospolita Polska państwa uważa się za jeden oddział. W świetle treści tych przepisów oraz dyrektyw wykładni logicznej i systemowej można wywieść wniosek, że oddział banku krajowego w kraju, pomimo niesamodzielności prawnej o ile miał samodzielność finansową, mógł i może stanowić przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym, jeżeli odpowiada wymaganiom definicji legalnej określonej w art. 55¹ k.c.

Kwestia ta jednak w ostatecznym rozrachunku nie miała dla rozstrzygnięcia sprawy istotnego znaczenia. Jak już wyżej zasygnalizowano sam skarżący wskazał zgodnie ze stanem faktycznym, że w wyniku przedmiotowej umowy sprzedaży z dnia 28 września 2001 r. pozwany Bank nabył nie tylko aktywa ale także wszelkie pasywa związane z działalnością Polskiego [...] Banku S.A. Oddziału w W., a wystąpienie przez powodową spółkę z roszczeniem przeciwko przejemcy jest wyrażeniem dorozumianej zgody wierzyciela na przejęcie długu (por. uzasadnienie wyżej powołanego wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2000 r., IV CKN 72/00).

Ustawodawca wprowadzając nowelą z dnia 28 lipca 1990 r. (Dz.U. Nr 55, poz. 32) art. 55¹ i art. 55² k.c. a pozostawiając wówczas niezmieniony art. 526 k.c. stworzył podstawę do traktowania art. 55² k.c. jako reguły interpretacyjnej odnoszącej się do czynności zbycia przedsiębiorstwa, a art. 526 k.c. jako regulującego skutki zbycia przedsiębiorstwa w zakresie odpowiedzialności nabywcy za długi związane z prowadzeniem zbywanego przedsiębiorstwa. Ten ostatni przepis nie spełniał warunków normy lex specialis, bo nie normował kwestii przejścia długów ani tym bardziej uszczegółowiał zasady określonej w art. 519 i n. k.c. Artykuły 519 k.c. oraz 526 k.c. miały zatem rozłączne zakresy unormowania. W konsekwencji w razie przejęcia długu przez nabywcę w trybie art. 519 k.c., art. 526 k.c. nie mógł mieć zastosowania, gdyż przewidziane w nim przystąpienie do długu wchodziło w rachubę tylko wtedy, gdy nabycie przedsiębiorstwa następowało bez przejęcia ciążących na nim długów przez nabywcę lub bez ich zaspokojenia przez zbywcę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2000 r., IV CKN 208/00 nie publ.).

W końcu należy podnieść, że skarżąca spółka nie zakwestionowała w kasacji ustalenia i oceny Sądów obydwu instancji, że jeszcze przed dniem sprzedaży Oddziału wygasła jej wierzytelność wobec skutecznego zarachowania jej przez Bank na spłatę długu wynikającego z wymagalnego kredytu. Nie podważenie w żaden sposób w kasacji tej oceny, ani też nie wskazanie jako naruszonego art. 519 k.c. w świetle powyższych rozważań skutkowało oddaleniem kasacji (art. 393¹² k.p.c.).