Uchwała z dnia 1987-07-10 sygn. VI KZP 8/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt VI KZP 8/87

Uchwała 7 sędziów z dnia 10 lipca 1987 r.

Określenie: "ujęcie na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem", zawarte w art. 17 § 1 pkt 1-5 ustawy z dnia 10 maja 1985 r. o szczególnej odpowiedzialności karnej (Dz. U. Nr 23, poz. 101), może odnosić się również do takich przestępstw trwałych - tj. do sytuacji, gdy sprawca wytworzy i utrzymuje lub tylko utrzymuje stan przestępny przez pewien okres - których istota polega na podejmowaniu przez sprawcę wielokrotnych działań przestępnych, jeżeli ujęcie to następuje w chwili dokonywania przez niego czynności stanowiących przejaw realizacji ustawowych znamion przestępstwa lub bezpośrednio potem.

Przewodniczący: sędzia W. Ochman. Sędziowie: Z. Bartnik, R. Bodecki, J. Bratoszewski, W. Gruber (sprawozdawca), Z. Halota, Z. Ziemba (współsprawozdawca).

Prokurator Prokuratury Generalnej: H. Minarczuk.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu wniosku Ministra Sprawiedliwości przedstawionego na podstawie art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 45, poz. 241), skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do rozpoznania przez skład siedmiu sędziów o wyjaśnienie następujacego zagadnienia prawnego:

"Czy określenie: «ujęcie na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem», zawarte w art. 17 § 1 pkt 1-5 ustawy z dnia 10 maja 1985 r. o szczególnej odpowiedzialności karnej (Dz. U. Nr 23, poz. 101), odnosi się również do sytuacji, gdy sprawca utrzymuje przez dłuższy okres wytworzony swym czynem stan przestępny i zostanie ujęty w chwili jego trwania lub bezpośrednio potem?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

 Uzasadnienie

Artykuł 17 § 1 pkt 1-5 ustawy z dnia 10 maja 1985 r. o szczególnej odpowiedzialności karnej (Dz. U. Nr 23, poz. 101) uzależnia możliwość rozpoznania w postępowaniu przyśpieszonym wymienionych w tym paragrafie pkt 1-5 przestępstw między innymi od ujęcia sprawcy "na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem". W praktyce sądów powszechnych obydwa te pojęcia nie nasuwają większych wątpliwości w zakresie dotyczącym przestępstw jednorazowych. Trudności interpretacyjne natomiast pojawiają się w sprawach dotyczących tzw. przestępstw trwałych. Chodzi bowiem o skorelowanie ich złożonej konstrukcji prawnej z omawianymi określeniami.

Rozbieżne rozumienie odniesienia tego określenia "ujęcie na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem" do wytworzonego stanu przestępnego wiąże się z jego trwaniem przy biernej postawie sprawcy. Inaczej bowiem ma się ono do sytuacji, gdy sprawca w momencie ujęcia wykonuje konkretną czynność, realizując w jakiejś mierze przedmiotowe przestępstwo tzw. trwałe, a inaczej - gdy zachowuje on całkowitą bierność i w chwili ujawnienia stanu przestępnego nie podejmuje żadnych działań z nim związanych.

Dla ujednolicenia rozumienia pojęcia przestępstwa trwałego należy wskazać, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 grudnia 1975 r. - II KRN 46/74 (OSNKW 1975, z. 2, poz. 27) wyraził pogląd, iż "przestępstwo trwałe zachodzi wówczas, gdy sprawca swym działaniem nie tylko wytwarza, ale i utrzymuje przez dłuższy czas stan przestępny, który za taki uznaje ustawa". Także i nauka prawa za przestępstwo trwałe uważa takie przestępstwo, które polega na utrzymaniu pełnej trwającej nieprzerwanie sytuacji przestępnej w każdej chwili jej trwania, przy czym przerwanie tej sytuacji pozostaje w mocy sprawcy.

Powołana ustawa z dnia 10 maja 1985 r. znacznie poszerzyła katalog przestępstw poddanych postępowaniu przyśpieszonemu, w tym również niektórych przestępstw trwałych określonych np. w ustawie z dnia 22 kwietnia 1959 r. o zwalczaniu niedozwolonego wyrobu spirytusu (Dz. U. Nr 27 poz. 169). Jednocześnie ustawa ta wprowadziła jako jeden z warunków stosowania trybu przyśpieszonego: ujęcie sprawcy na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, przy czym warunek ten ustanowiony w odniesieniu do przestępstw wymienionych w § 1 pkt 1-5 objął wyszczególnione w nim także przestępstwa trwałe. Ustawa zatem dopuściła możliwość poddania trybowi przyśpieszonemu sprawców tych przestępstw, a tym samym wypełnienia w odniesieniu do nich tego warunku.

Istota postawionego pytania prawnego sprowadza się do tego, "czy ujęcie sprawcy na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem" może być dokonane ze skutkami określonymi w art. 17 § 1 pkt 1-5 tej ustawy w każdej chwili trwania stanu przestępnego lub bezpośrednio potem i niezależnie od zachowania się sprawcy w tym momencie.

Praktyka sądowa wykształciła jednoznaczny pogląd, że sprawcą ujętym "na gorącym uczynku" jest ten, którego zatrzymano w momencie dokonywania czynu przestępnego, a sprawcą ujętym "bezpośrednio potem" - ten, którego zatrzymano bezpośrednio po popełnieniu czynu przestępnego, zwykle w wyniku pościgu, prowadzonego nieprzerwanie aż do ujęcia sprawcy. A zatem wymieniona ustawa w omawianej części zawęziła krąg sprawców przestępstw podlegających trybowi przyśpieszonemu do tych wypadków, w których fakt popełnienia przestępstwa przez konkretną osobę jest zwykle niewątpliwy, a sytuacja dowodowa prosta i oczywista. Samo zaś ujęcie sprawcy jest nierozerwalnie związane z okolicznościami dowodowymi wskazującymi wprost na usiłowanie albo popełnienie przez niego przestępstwa. Pojawiające się w toku postępowania komplikacje procesowe lub konieczność szerszego i przedłużonego w czasie uzupełnienia materiału dowodowego prowadzić muszą do zmiany trybu przyśpieszonego na uproszczony lub zwykły (art. 18 § 2 i 3 ustawy). Przesłanki ujęcia "na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem" ustawa nie rozciągnęła na pkt 6 art. 17 § 1, dotyczącego zaniechań przewidzianych w art. 21 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu wobec osób uchylających się od pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 229), przez niedopełnienie obowiązku stawienia się na wezwanie organu administracyjnego w celu złożenia oświadczenia o źródłach utrzymania, niezgłoszenie się w terminie i miejscu lub uchylanie się od wykonywania nakazanych robót. Uznać zatem trzeba, że wyłączenie to wiąże się z charakterem czynu, w którym poza rozpoczętym i kontynuowanym zaniechaniem trudno wydzielić sytuacje, w jakich byłoby adekwatne odniesienie do niego określenia: "ujęcie na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem". To rozróżnienie wyliczonych w art. 17 § 1 przestępstw na te, do których stosuje się ten warunek (pkt 1-5), i na te, które są wyłączone (pkt 6) spod tego warunku ("ujęcie na gorącym uczynku"), ułatwia odczytanie, w omawianym zakresie, normy tego artykułu w sytuacji bierności sprawcy w wypadku przestępstwa trwałego.

Trudno jest bowiem mówić o ujęciu "na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem" wówczas, gdy sprawca takiego przestępstwa, pomimo trwającego w każdej chwili stanu przestępnego, nie przejawia żadnej pozytywnej działalności (np. w sytuacji czasowo bezdozorowej wegetacji uprawy maku w wypadku przestępstwa określonego w art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1985 r. o zapobieganiu narkomanii, gdy sprawca biernie oczekuje na zbiory). Zasadniczą jednak przeszkodą są tu kwestie dowodowe, a więc potrzeba udowodnienia, jak w przytoczonym przykładzie, faktu zasiania maku, odchwaszczania, nawożenia lub innych czynności pielęgnacyjnych podejmowanych przez sprawcę.

Tudności te przy wymaganiu szybkości i daleko idącym uproszczeniu postępowania przyśpieszonego oraz koniecznej klarowności sytuacji dowodowej nie dadzą się pogodzić z ratio legis tego postępowania. Nie występują natomiast one w innych trybach. Dlatego też dojść należy do wniosku, że w warunkach przestępstwa tzw. trwałego określenie "ujęcie na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem" odnosić należy do sytuacji, w których sprawca zostaje ujęty w chwili lub bezpośrednio po dokonaniu konkretnych czynności będących przejawem realizacji podstawowych znamion przestępstwa.

Odmienne rozumienie omówionego określenia, a zwłaszcza odniesienie go do chwili ujawnienia czynu przestępnego bez względu na zachowanie się sprawcy w tym czasie, jest nie do pogodzenia z istotą i celem postępowania przyśpieszonego.

W sytuacjach zatem nie objętych tym postępowaniem powinny mieć zastosowanie inne, stosowne tryby, przewidziane w przepisach procesowych.

OSNKW 1987 r., Nr 11-12, poz. 97