Uchwała z dnia 1974-10-22 sygn. III PZP 20/74

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 20/74

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 22 października 1974 r.

Przewodniczący: sędzia S. Rejman (sprawozdawca). Sędziowie: W. Formański, T. Kasiński, J. Knap, Z. Stypułkowska (współsprawozdawca), J. Wasilewski, K. Zieliński.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej PRL K. Soboty, w sprawie z powództwa Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa PKS w G. przeciwko Władysławowi M. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 25 maja 1974 r.:

"Czy ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku warunkowo umarzającego postępowanie w trybie art. 27 § 1 kodeksu karnego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym?",

uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku warunkowo umarzającego postępowanie na podstawie art. 27 § 1 k.k. - co do popełnienia przestępstwa - nie wiążą z mocy art. 11 k.p.c. sądów w postępowaniu cywilnym.

Uzasadnienie

Rozważane zagadnienie prawne wyłoniło się w sprawie, w której Sąd Powiatowy, stwierdziwszy brak winy pozwanego, oddalił powództwo o odszkodowanie, mimo że postępowanie karne w stosunku do pozwanego zostało - na podstawie art. 27 § 1 k.k. - warunkowo umorzone prawomocnym wyrokiem. W rewizji strona powodowa zarzuciła Sądowi Powiatowemu istotne uchybienie procesowe (art. 368 pkt 5 k.p.c.) polegające na tym, że samodzielnie ustalił brak winy pozwanego. W świetle zaś art. 11 k.p.c. ustalenia prawomocnego wyroku warunkowo umarzającego postępowanie - co do popełnienia przestępstwa - wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Sąd Wojewódzki powziął co do tego poważne wątpliwości i przedstawił zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu (art. 391 § 1 k.p.c.), który z kolei postawił składowi siedmiu sędziów pytanie prawne, przytoczone w sentencji uchwały.

Udzielenie prawidłowej odpowiedzi na to pytanie zależy od ustalenia charakteru i skutków wyroku warunkowo umarzającego postępowanie. W myśl bowiem art. 11 k.p.c. tylko ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Problematyka prawna związana z tym przepisem jest szeroka i była przedmiotem rozważań zarówno w nauce, jak i orzecznictwie, w różnych płaszczyznach. Niewątpliwe jest jednak, że moc wiążącą mają tylko ustalenia zamieszczone w sentencji wyroku skazującego, a także to, że art. 11 k.p.c. jest przepisem wyjątkowym i jako taki musi być wykładany ściśle.

Stanowi on bowiem odstępstwo od podstawowych zasad procesu cywilnego, jakimi są zasada bezpośredniości, kontradyktoryjności oraz swobodnej oceny dowodów.

Jak na to trafnie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 20.IX.1973 r. II PR 223/73 (NP 1974, nr 6, s. 846 i nast.), prawomocny wyrok umarzający postępowanie karne nie jest wyrokiem skazującym, co wynika z zastosowania wykładni gramatycznej. W sentencji wyroku, o którym mowa, sąd nie orzeka o winie i nie skazuje sprawcy. Jednakże poglądy prezentowane w doktrynie i literaturze prawniczej na temat charakteru instytucji warunkowego umorzenia postępowania karnego są rozbieżne. Dla praktyki natomiast istotne znaczenie ma uchwała połączonych Izb: Karnej i Wojskowej z dnia 29.I.1971 r. VI KZP 26/69 (MP Nr 15, poz. 112), zawierająca wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie wykładni i stosowania ustaw karnych dotyczących warunkowego umorzenia postępowania.

Wytyczne mają moc wiążącą, a ich naruszenie może stanowić podstawę uchylenia lub zmiany orzeczenia (art. 28 ust. 1 ustawy o Sądzie Najwyższym). W wytycznych tych zostało wyjaśnione, że wyrok warunkowo umarzający postępowanie nie jest ani formą, ani odmianą warunkowego skazania, ponieważ pociąga za sobą definitywną rezygnację ze skazania i karania sprawcy, jeżeli ten w okresie ustalonej dla niego próby nie dał swym zachowaniem podstaw do podjęcia przeciwko niemu postępowania karnego. Warunkowe umorzenie postępowania polega na warunkowym odstąpieniu od stosowania wobec sprawcy występku środków represji karnej, z możliwością zastąpienia ich środkami oddziaływania wychowawczego (pkt I. 2 wytycznych). Nie jest więc możliwe w razie warunkowego umorzenia postępowania, nawet wyrokiem, zasądzenie odszkodowania z urzędu, jest to bowiem dopuszczalne jedynie w wypadku wydania wyroku skazującego (pkt VIII.8 wytycznych). Wreszcie należy zwrócić uwagę także i na to, że w myśl art. 486 k.p.k., w razie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego sprawa toczy się od nowa na warunkach ogólnych, może więc zakończyć się uniewinnieniem, bezwarunkowym umorzeniem bądź nawet ponownym warunkowym umorzeniem postępowania.

Z tych względów na postawione pytanie Sąd Najwyższy - zgodnie z wnioskiem Prokuratury Generalnej PRL - udzielił odpowiedzi przeczącej.

Okoliczność jednak, że w stosunku do pozwanego toczyło się postępowanie karne, zakończone warunkowym umorzeniem, jest o tyle istotna, iż powinna być rozważona w toku postępowania dowodowego. Gdyby więc nawet strony nie powołały się na wyrok karny, to sąd - mając o tym wiadomość - powinien z urzędu dopuścić i przeprowadzić ten dowód, ponieważ z reguły będzie to potrzebne do wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych (art. 3 § 2 k.p.c.). Chociaż ustalenia zawarte w sentencji takiego wyroku podlegają swobodnej ocenie sądu, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału (art. 233 § 1 k.p.c.), to nie można pozbawić znaczenia faktu, że wyrok warunkowo umarzający postępowanie na podstawie art. 27 § 1 k.k. może zapaść tylko wówczas, gdy zdaniem sądu karnego okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.

Ustalenia natomiast zawarte w uzasadnieniu wyroku nie są ani oświadczeniami, ani urzędowymi zaświadczeniami sądu. Ustalenia te bowiem nie są stwierdzeniem faktów bezpośrednio znanych sądowi czy też przez niego sprawdzonych, ale wnioskowaniem o prawdziwości faktów na tle całokształtu okoliczności sprawy. Dlatego w stosunku do nich nie mają zastosowania przepisy art. 233 § 1 k.p.c., odnoszące się do dowodów, a nie do okoliczności, które mają być dopiero przedmiotem dowodu i jego oceny w postępowaniu cywilnym.

OSNC 1975 r., Nr 2, poz. 17