Rozgraniczenie nieruchomości według stanu prawnego

Kryteria wskazane w art. 153 k.c. są ułożone w ścisłej hierarchii, a zatem jeżeli możliwe jest rozgraniczenie dwóch działek według stanu prawnego, to w świetle unormowania przyjętego w art. 153 k.c. rozgraniczenie tych działek według spokojnego posiadania nie może nastąpić. Sąd ustala stan prawny granic biorąc pod uwagę wszelkie środki dowodowe, a zatem nie tylko dokumenty geodezyjne, czy inne dokumenty urzędowe i prywatne oraz oględziny i opinie biegłych ale również osobowe źródła dowodowe w tym zeznania świadków i stron. Stanem prawnym jest również uwłaszczenie wynikające ze stanu samoistnego posiadania nieruchomości wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego na dzień 4 listopada 1971 r. 

Postanowienie SN z dnia 29 grudnia 2019 r., IV CSK 300/19

Standard: 37974 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Postępowanie rozgraniczeniowe, zgodnie z art. 153 k.c. za pierwsze i najważniejsze kryterium rozgraniczenia uznaje stan prawny. Pojęcie stanu prawnego obejmuje stan nieruchomości aktualny w chwili orzekania (art. 316 k.p.c.), uwzgledniający wszystkie czynniki, mające nań wpływ, możliwe do stwierdzenia na podstawie niekwestionowanych twierdzeń i dowodów przeprowadzonych w toku postępowania. Jednym ze zdarzeń rzutujących na stan prawny, powodujących skutki ex lege, jest upływ terminu zasiedzenia. Także więc zmiany zakresu prawa własności spowodowane zasiedzeniem Sąd obowiązany jest uwzględnić w ramach pierwszej podstawy z art. 153 k.c., o ile ich wystąpienie wynika z twierdzeń o faktach i dowodów, którymi dysponuje sąd orzekający (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1967 r., II CR 424/66, OSNC 1967/11/206; z dnia 24 sierpnia 2011 r., IV CSK 596/10, nie publ.; z dnia 23 marca 2016 r., III CSK 126/15, nie publ.).

Postanowienie SN z dnia 20 kwietnia 2017 r., II CSK 386/16

Standard: 19772 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego jak i doktrynie utrwalony jest pogląd, iż w przypadku sporności granic, ich ustalenie powinno nastąpić w pierwszej kolejności według stanu prawnego, a więc stanu wynikającego przede wszystkim z dokumentów w postaci: map, wyrysów map, operatów geodezyjnych, wyników pomiarów geodezyjnych będących podstawą ewidencji gruntów i wpisów w księgach wieczystych. Natomiast zasada wzajemnego wyłączania kryteriów przewidzianych w art. 153 k.c. wyklucza korygowanie przebiegu granic ustalanych według stanu prawnego poprzez włączenie kryterium ostatniego spokojnego stanu posiadania, czy kryterium wszelkich okoliczności w tym względów celowości zarówno, co do całej granicy, jak i jej fragmentów. Również interes samych uczestników postępowania, ich stanowisko złożone w toku postępowania, jeżeli nie znalazło wyrazu w oświadczeniach złożonych w wymaganej formie, nie wystarcza do odstąpienia od rozgraniczenia według stanu prawnego.

Przyjmuje się również, iż wątpliwość, co do stanu prawnego nieruchomości, nie uzasadnia jeszcze dokonania rozgraniczenia według kryterium ostatniego stanu spokojnego posiadania, bowiem sama wątpliwość nie wystarczy do stwierdzenia, że stanu prawnego nie da się ustalić.

W postępowaniu rozgraniczeniowym nie jest wyłączona możliwość ustalenia takiego stanu prawnego, który uzasadnia przebieg linii granicznych w miejscach, przez które granice przedtem nie przebiegały. Podstawą rozgraniczenia jest aktualny stan prawny, mianowicie z chwili orzekania, choćby w jego wyniku nastąpiło ustalenie dotychczas nieistniejących granic (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1974 r., III CRN 41/74, OSP 1975, Nr 4, poz. 96, z dnia 6 maja 1974 r., III CRN 81/74, OSNCP 1975, Nr 4, poz. 65, z dnia 14 marca 1997 r., I CKN 63/96, nie publ., z dnia 3 września 1981 r., III CRN 171/81, OSNC 1982, Nr 4, poz. 51, z dnia 17 października 2000 r., I CKN 851/98, nie publ., z dnia 11 grudnia 2013 r., IV CSK 180/13, nie publ., z dnia 27 lutego 2013 r., IV CSK 357/12, nie publ., z dnia 24 sierpnia 2011 r., IV CSK 596/10, nie publ., z dnia 5 grudnia 2003 r., IV CK 255/00, nie publ., z dnia 24 sierpnia 2011 r., IV CSK 596/10, nie publ. i orzeczenia w nim powołane).

Przez stan prawny należy rozumieć również stan powstały na skutek zasiedzenia przygranicznych pasów gruntów, o czym Sąd powinien rozstrzygnąć w sprawie o rozgraniczenie (por.m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1967 r., III CRN 424/66, OSNCP 1967, Nr 11, poz. 206, z dnia 22 kwietnia 1974 r., III CRN 41/74, OSPiKA 1975, Nr 4, poz. 96, z dnia 5 grudnia 2003 r., IV CK 255/02, nie publ.). Warunkiem możliwości rozważania kwestii zasiedzenia przygranicznych pasów ziemi w ramach kryterium stanu prawnego granic gruntów jest uprzednie ustalenie przebiegu linii granicznej według dokumentów zaświadczających o zasięgu prawa własności sąsiadujących ze sobą właścicieli (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11

grudnia 2013 r., IV CSK 180/13, nie publ.).

Ustalenie przebiegu granic według stanu prawnego wymaga ustalenia na podstawie dokumentów i innych dowodów, jaki jest zakres prawa własności.

Postanowienie SN z dnia 8 września 2016 r., II CSK 836/15

Standard: 19771 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Ustalenie przebiegu granic według stanu prawnego wymaga ustalenia na podstawie dokumentów i innych dowodów, jaki jest zakres prawa własności. Oznacza to, że sąd określa położenie współrzędnych punktów granicznych wyznaczających obszar nieruchomości, jako odrębnego przedmiotu własności. Powinien ustalić zatem przebieg granicy w miejscu uwidocznionych w dokumentacji geodezyjnej punktów granicznych, jeżeli wyznaczają granicę prawną, w miejscu położenia znaków granicznych, o ile są usytuowane na granicy prawnej, albo w innym miejscu, jeżeli dowody zgromadzone w sprawie wskazują na jeszcze inny przebieg granicy. Błędne jest natomiast stanowisko, że w razie sprzeczności pomiędzy współrzędnymi punktów granicznych i położeniem znaków granicznych w terenie, o stanie prawnym decyduje położenie znaków granicznych tylko z tej przyczyny, że zostały posadowione w terenie w roku 1981 i według nich został wytyczony budynek albo dlatego, że art. 31 ust. 2 ustawy wymienia jako pierwszy dowód znaki i ślady graniczne.

Art. 31 ust. 2-4 określa kryteria rozgraniczenia w postępowaniu administracyjnym, natomiast nie wprowadza wiążącej sąd gradacji dowodów. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostaje, czy pierwotnie wytyczając granice na gruncie geodeta zachował należytą staranność i dobrą wolę, jak również nie ma znaczenia prawidłowość wznowienia granic dokonana w 2003 r. lub konsekwencje ustalenia prawidłowego przebiegu granicy dla dalszych nieruchomości.

Postanowienie SN z dnia 20 listopada 2014 r., V CSK 71/14

Standard: 19776 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Podstawowym kryterium rozgraniczenia według art. 153 k.c. jest stan prawny przedmiotu rozgraniczenia, a więc stan wynikający z dokumentów takich jak: mapy, wyrysy map, operaty geodezyjne, wyniki pomiarów geodezyjnych będących podstawą ewidencji gruntów i wpisów w księgach wieczystych. Jeżeli taki stan prawny daje się ustalić, granica powinna być ustalona zgodnie z przebiegiem linii granicznych w dokumentach, które sąd - tak jak w sprawie niniejszej - uznał za miarodajne i które nie są obecnie przez skarżących kwestionowane. Stwierdzenie, że stan prawny jest wątpliwy z jakichkolwiek względów nie uzasadnia odstąpienia od dokonania rozgraniczenia według kryterium stanu prawnego.

Przez stan prawny rozumieć należy także stan powstały na skutek zasiedzenia przygranicznych pasów gruntu, o czym sąd powinien rozstrzygnąć w sprawie o rozgraniczanie (m.in. postanowienia SN z dnia 26 kwietnia 1967 r., III CRN 424/66, OSNCP 1967, Nr 11, poz. 206, z dnia 22 kwietnia 1974 r., III CRN 41/74 OSP i KA 1975, Nr 4, poz. 96, z dnia 5 grudnia 2003 r., IV CK 255/02, nie publ.). Warunkiem rozważenia kwestii zasiedzenia przygranicznych pasów ziemi w ramach kryterium stanu prawnego granic gruntów jest uprzednie ustalenie przebiegu linii granicznej zgodnie z dokumentami.

Postanowienie SN z dnia 11 grudnia 2013 r., IV CSK 180/13

Standard: 19777 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Stan prawny w rozumieniu art. 153 k.c., który jest podstawą ustalenia spornej granicy, kształtują wszystkie zdarzenia prawne (czynności prawne, decyzje administracyjne, orzeczenia sądowe, wynikające bezpośrednio z przepisu prawa), które według przepisów prawa materialnego mają wpływ na zakres - co do powierzchni - prawa własności sąsiadujących ze sobą nieruchomości, nie wyłączając czynności dotyczących ustalenia przebiegu samej granicy w postępowaniach rozgraniczeniowych.

Skoro nieruchomość, w skład której wchodziły działki nr (...)/3 i (...)/4 stanowiła w dniu 4 listopada 1971 r. własność poprzednika prawnego wnioskodawcy, a własność nieruchomości sąsiadujących, stanowiących działki nr (...)/5 i (...)/6, została nabyta przez poprzedników prawnych uczestników postępowania na podstawie przepisów, to prawidłowe było stanowisko Sądu Okręgowego, że wydanie aktu własności ziemi było ostatnim zdarzeniem, które według przepisów prawa materialnego, miało wpływ na zakres prawa własności sąsiadujących ze sobą nieruchomości.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowane jest stanowisko, że wydana decyzja organu administracyjnego w postępowaniu uwłaszczeniowym, przeprowadzanym na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych ma charakter potwierdzający (deklaratoryjny). Organ administracyjny ustalał jedynie nabycie prawa własności nieruchomości, nie dokonując kontroli granicy, i nie miał kompetencji do wykonania rozgraniczenia w toku postępowania uwłaszczeniowego. Z tego względu w przypadku określenia w akcie własności ziemi obszaru i konfiguracji działki z naruszeniem art. 12 ust. 7 ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, sąd dokonujący rozgraniczenia może samodzielnie ustalić granicę działek zgodnie ze stanem samoistnego posiadania nieruchomości w dniu wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej. Samoistny posiadacz nabywał bowiem własność nieruchomości na podstawie art. 1 ust. 1 tej ustawy w takich granicach, w jakich faktycznie wykonywał swe władztwo w stosunku do posiadanej nieruchomości w dniu wejścia ustawy uwłaszczeniowej w życie, nawet jeżeli stan jej posiadania nie był zgodny z obszarem i konfiguracją działek wynikających z ewidencji gruntów (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 1975 r., III CZP 92/74, OSNCP 1976, Nr 3, poz. 1979, postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 23 czerwca 1978 r., IV CR 268/78, OSNC 1979, Nr 3, poz. 55 oraz z dnia 19 sierpnia 2009 r., III CZP 51/09).

Przeszkodą do ustalenia przebiegu granic według stanu prawnego odmiennego od wynikającego z aktów własności ziemi, jeżeli w aktach tych nieruchomości zostały określone według danych z ewidencji gruntów, nie stanowi także art. 63 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 107, poz. 464 z późn. zm.), który wyłączył możliwość wzruszenia aktów własności ziemi (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1995 r., III CZP 45/95, OSNC 1995, Nr 10, poz. 137).

Spór między wnioskodawcą i uczestnikami postępowania wiąże się z przebiegiem linii granicznej i wtórnym, wobec tego sporu, określeniem zakresu prawa własności nieruchomości będących przedmiotem rozgraniczenia (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 1972 r., III CZP 13/72, OSNCP 1972, nr 7-8, poz. 130, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1963 r., III CR 136/63, OSNCP 1964, Nr 10, poz. 203). Trafnie przyjął więc Sąd Okręgowy, że w tych tylko granicach, w jakich poprzednicy prawni uczestników postępowania nabyli własność nieruchomości stanowiących działki nr (...)/5 i (...)/6, prawo własności nabyli także ich następcy prawni na podstawie czynności prawnych. O zakresie (przestrzennym) prawa własności nie decydują bowiem wpisy z ewidencji gruntów. Również wpisy w księdze wieczystej danych geodezyjnych ustalających stan prawny nieruchomości mają znaczenie deklaratoryjne i same nie tworzą prawa, ani nie sanują jego braku (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 1958 r., III CR 258/57, RPE 1/59, s. 334 oraz z dnia 19 sierpnia 2009 r., III CZP 51/09, Lex nr 520036). Wynikające z art. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) domniemanie nie dotyczy danych faktycznych stanowiących przedmiot wpisów zawartych w dziale I-O księgi wieczystej. Także art. 5 u.k.w.h. obejmuje niezgodność ze stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a nie danymi faktycznymi dotyczącymi oznaczenia nieruchomości (jej powierzchni i przebiegu granic), gdyż dane te same przez się nie tworzą stanu prawnego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1989 r., III CZP 13/89, OSNCP 1990, Nr 2, poz. 26, z dnia 4 marca 1994 r., III CZP 15/94, Wokanda 1994, Nr 4, poz. 5). Wobec powyższego zasadnie przyjął Sąd Okręgowy, że przedmiotem przeniesienia własności nieruchomości przez H. i M. J. na rzecz W. J. na podstawie umowy z dnia 23 sierpnia 1989 r. przekazania gospodarstwa rolnego, a następnie przedmiotem umowy sprzedaży zawartej w dniu 7 września 2001 r. przez Waldemara Jarockiego była nieruchomość (obejmująca działki nr (...)/5 i (...)/6) w granicach uwzględniających stan prawny wynikający z uwłaszczenia nieruchomości (aktu własności zmieni z dnia 29 czerwca 1979 r.). Za bezzasadny więc należy uznać zarzut naruszenia art. 155 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c. i w zw. z art. 46 k.c., poprzez błędną wykładnię, polegającą na podporządkowaniu tych przepisów wadliwie pojmowanej zasadzie "nemo plus iuris in allium transfere potest quam ipse habet". Stan prawny, według którego, zgodnie z art. 153 k.c., należało dokonać rozgraniczenia nieruchomości był stanem wynikającym z decyzji uwłaszczeniowej wydanej na rzecz poprzedników prawnych uczestników postępowania, gdyż po dniu 4 listopada 1971 r. (dacie uwłaszczenia) nie nastąpiły takie zdarzenia, z którymi przepisy prawa materialnego wiązałyby skutek w postaci nabycia prawa własności nieruchomości stanowiących działki nr (...)/5 i (...)/6 przez uczestników postępowania w innych granicach niż nabyli je ich poprzednicy prawni.

Zaskarżone skargą kasacyjną orzeczenie zostało wydane w następstwie przekazania sprawy przez organ administracyjny (Wójta Gminy Ł.) - w trybie przewidzianym w art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (jedn. tekst: z 2010 r. Nr 193, poz. 1287 z późn. zm.) - na skutek żądania wnioskodawcy przekazania sprawy do rozpoznania przez sąd po wydaniu przez organ administracyjny decyzji z dnia 25 lipca 2007 r. Zakończone wydaniem tej decyzji postępowanie administracyjne dotyczyło m.in. ustalenia przebiegu granicy pomiędzy działkami wnioskodawcy i uczestników postępowania. Z tego względu, że rozgraniczenie nieruchomości nie obejmuje ustalenia przebiegu całych granic sąsiadujących ze sobą nieruchomości, lecz jedynie jego spornego odcinka, orzeczenie o rozgraniczeniu może wskazywać przebieg spornej granicy pomiędzy określonymi działkami ewidencyjnymi wchodzącymi w skład nieruchomości stanowiących - zgodnie z art. 46 k.c. - przedmiot odrębnej własności. Takie orzeczenie nie narusza art. 153 w zw. z art. 46 k.c. przez to tylko, że pomija wskazanie pozostałych działek ewidencyjnych wchodzących w skład jednej nieruchomości, której częścią jest wyodrębniona ewidencyjnie działka gruntu, odniesieniu do której wskazano w orzeczeniu o rozgraniczeniu przebieg spornej granicy.

Postanowienie SN z dnia 16 lutego 2012 r., IV CSK 252/11

Standard: 19778 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Sąd odwoławczy, przyjął, iż przebieg granic według stanu prawnego wyznaczają jedynie mapy, dokumenty geodezyjne oraz inne dokumenty, o których mowa w art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (j.t.: Dz. U. z 2000 r. Nr 100, poz. 1086 ze zm.) i w § 3 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 14 kwietnia 1999 r. w sprawie rozgraniczania nieruchomości (Dz. U. Nr 45, poz. 453). Dokumenty te bez wątpienia określają stan prawny nieruchomości i pozwalają na poprowadzenie ich granic, jednak wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, nie są to jedyne wyznaczniki stanu prawnego nieruchomości. Jeśli bowiem w wyniku nabycia przez zasiedzenie własności przygranicznego pasa gruntu doszło do zmiany stanu prawnego nieruchomości, to miarodajne przy rozgraniczeniu są nie granice wynikające ze wskazanych wyżej map i dokumentów, które nie odzwierciedlają nowego stanu prawnego, lecz granice nieruchomości powstałe w wyniku zasiedzenia.

Postanowienie SN z dnia 5 grudnia 2003 r., IV CK 255/02

Standard: 19774 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Stwierdzenie stanu prawnego następuje na podstawie postępowania dowodowego, w którym istotne znaczenie mają środki dowodowe w postaci dokumentów urzędowych i prywatnych, które mogą świadczyć o tym, czyją własnością jest sporny grunt. W tym celu sąd powinien zbadać, czy i w jaki sposób nastąpiło nabycie własności, np. przez przeniesienie własności, w drodze działu spadku [por. wyrok SN z dnia 5 września 1963 r., (III CR 186/63) OSNCP 1964, nr 12, poz. 256], przez zasiedzenie [por. postanowienie SN z dnia 26 kwietnia 1967 r., (III CR 424/66) OSNCP 1967, nr 11, poz. 206], aktem administracyjnym [por. uchwałę SN z dnia 15 marca 1968 r. (III CZP 9/68) OSNCP 1968, nr 11, poz. 181], z mocy prawa.

Nabycie własności na podstawie art. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r., jak to miało miejsce w sprawie niniejszej, następowało z mocy prawa i rozciągało się na nieruchomości w tym przepisie określone, znajdujące się w dniu wejścia w życie tej ustawy, tj. w dniu 4 listopada 1971 r., w samoistnym posiadaniu rolnika, ale co wymaga podkreślenia, jedynie w granicach tego posiadania. Akt własności ziemi, stanowiący decyzję administracyjną, przeto stwierdza tylko, że nastąpiło nabycie własności z mocy prawa. Decyzja ta ma więc charakter jedynie deklaratoryjny, nie przenosi natomiast działki ziemi, której rolnik z mocy prawa nie nabył, skoro nie miał jej w posiadaniu (samoistnym) w całości lub części. Określenie natomiast w decyzji (akcie własności ziemi) powierzchni i granic nieruchomości według danych zawartych w ewidencji gruntów (art. 12 ust. 7 cyt. ustawy), ale bez uwzględnienia zmian w stanie samoistnego posiadania, które nastąpiło przed dniem wejścia w życie tej ustawy, nie oznacza, że nabycie nastąpiło w takich właśnie granicach. Decydujący jest bowiem stan posiadania (samoistnego) w dniu wejścia w życie ustawy. Prowadzi to do oczywistego wniosku, że gdy rozgraniczenie ma nastąpić według stanu prawnego, to w takiej sytuacji sąd nie może kierować się jedynie danymi wynikającymi z ewidencji gruntów, ponieważ stan wynikający z ewidencji gruntów nie zawsze pokrywa się ze stanem prawnym w rozumieniu art. 153 k.c.

Stwierdzając więc "stan prawny", sąd nie jest związany w tym zakresie deklaratywną treścią aktu własności ziemi [podobnie SN w uchwałach z dnia: 4 kwietnia 1975 r. (III CZP 92/74) OSNCP 1976, nr 3, poz. 34 i 11 maja 1995 r. (III CZP 45/95) OSNC 1995, nr 10, poz. 137; postanowieniu z dnia 23 czerwca 1978 r. (IV CR 268/78) OSNCP 1979, nr 3, poz. 55 i wyroku z dnia 26 stycznia 1981 r. (III CRN 315/80) OSNCP 1981, nr 10, poz. 196. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 4 kwietnia 1975 r. stwierdził m.in., że "W sprawie o rozgraniczenie jest obojętne, czy prawomocny akt własności ziemi, w wyniku którego uległ zmianie przedmiot prawa własności sąsiadujących działek (obszar, konfiguracja) i powstał nowy stan prawny granic, został wydany przed sprawą o rozgraniczenie, czy w toku tej sprawy, ponieważ decyduje tutaj stan istniejący w chwili wejścia w życie ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych".].

W judykaturze Sądu Najwyższego utrwaliło się zapatrywanie, że sąd, dokonując rozgraniczenia bezpośrednio sąsiadujących działek, nabytych przez uczestników postępowania rozgraniczeniowego na podstawie art. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r., może samodzielnie stwierdzić "granice posiadania" - dokąd sięgał stan posiadania (samoistnego) każdego z nich w dniu 4 listopada 1971 r., i zgodnie z tym stwierdzeniem wytyczyć granicę ich działek [por. powołane już orzecznictwo, przykładowo uchwały z dnia: 4 kwietnia 1975 r. (III CZP 92/74) OSNCP 1976, nr 3, poz. 34, 11 maja 1995 r. (III CZP 45/95) OSNC 1995, nr 10, poz. 137, orzeczeń: z dnia 23 czerwca 1978 r. (IV CR 268/78) OSNCP 1979, nr 3, poz. 55 i z 26 stycznia 1981 r. (III CRN 315/80) OSNCP 1981, nr 10, poz. 196]. Sąd Najwyższy zatem w istocie rzeczy dopuszcza możliwość korekty obszaru gruntu nadanego aktem własności w trybie ustawy z dnia 26 października 1971 r. w rezultacie postępowania rozgraniczeniowego [por. co do przedmiotu postępowania rozgraniczeniowego - postanowienie SN z dnia 10 października 1997 r. (II CKN 309/97) OSNC 1998, nr 2, poz. 30].

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 maja 1998 r., w sprawie III CKN 475/97 (Wokanda 1998/8/7) wskazał, że w myśl art. 31 ust. 2 Prawa geodezyjnego i kartograficznego z dnia 17 maja 1989 r. (Dz. U. Nr 30, poz. 163 ze zm.) przy ustalaniu przebiegu granic bierze się pod uwagę znaki i ślady graniczne, mapy i inne dokumenty oraz punkty osnowy geodezyjnej. Przepis ten, jak wyjaśnił Sąd Najwyższy, nie wyczerpuje jednak wszystkich dowodów. W postępowaniu sądowym bowiem można posłużyć się także innymi dowodami, przewidzianymi przez k.p.c., np. zeznaniami świadków, opinią biegłego, przesłuchaniem stron. Podlegają one ocenie Sądu w ramach art. 223 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 k.p.c. [por. też nadal aktualną uchwałę całej Izby Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1957 r. (I CO 39/56) OSN IV/58, poz. 91].

Postanowienie SN z dnia 8 lutego 2000 r., I CRN 126/94

Standard: 19773

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Kryteria rozgraniczenia zawarte w art. 153 k.c. mają zastosowanie w kolejności podanej w tym przepisie.

Jak wynika z tego przepisu i jak już wyjaśnione zostało w judykaturze Sądu Najwyższego, dotyczącej art. 41 pr. rzecz., którego dokładnym odpowiednikiem jest art. 153 k.c., przepis ten przewiduje jako pierwsze kryterium rozgraniczenie stan prawny nieruchomości sąsiadujących, oparty na tytułach własności. Drugim kolejnym kryterium rozgraniczenia, to znaczy kryterium, które będzie miało zastosowanie dopiero w wypadku, gdy stan własności nie da się stwierdzić, jest ostatnie spokojne posiadanie. Gdy nie można stwierdzić ani własności, ani posiadania, dopiero wówczas dokonuje się rozgraniczenia "z uwzględnieniem wszelkich okoliczności" (por.: postanowienie Sądu Najwyższego z dn. 15 X 1963 r. III CR 227/63 opubl. w OSNCP 7-8/64 poz. 162).

Przy ustaleniu granic bierze się pod uwagę nie tylko znaki, ślady graniczne, punkty dowiązania i plany, ale także i dokumenty, które mogą służyć udowodnieniu nowo powstałego stanu prawnego. W postępowaniu rozgraniczeniowym nie jest więc wyłączona możność ustalenia takiego stanu prawnego, który uzasadnia przebieg linii granicznych w miejscach, przez które granice przedtem nie przebiegały. Podstawą rozgraniczenia jest aktualny stan prawny, mianowicie z chwili orzekania, choćby w jego wyniku nastąpiło ustalenie dotychczas nie istniejących granic (por.: Ryszard Czarnecki, Rozgraniczenie nieruchomości, Wyd. Praw., Warszawa 1962 r., str. 71).

Postanowienie SN z dnia 14 marca 1997 r., I CKN 63/96

Standard: 19775

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Nie określa granicy według stanu prawnego granica pomiędzy obszarem objętym wymianą gruntów a nieruchomością sąsiadującą z tym obszarem.

Skutki ukształtowania nowych działek w wyniku wymiany odnosić się mogą jedynie do stosunków między tymi osobami, nie tworzą zatem stanu prawnego w odniesieniu do nieruchomości przyległych do obszaru objętego wymianą lub scaleniem.

Uchwała SN z dnia 31 marca 1989 r., III CZP 20/89

Standard: 14779

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Stosując kryteria rozgraniczenia przewidziane w art. 153 k.c., sąd nie może stanu prawnego korygować poprzez ustalenie granicy według ostatniego stanu posiadania, a tego ostatniego poprzez uwzględnienie "wszelkich okoliczności".

Postanowienie SN z dnia 3 września 1981 r., III CRN 171/81

Standard: 31888 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Gdy rozgraniczenie ma nastąpić według stanu prawnego (art. 153 k.c.), to w takiej sytuacji sąd nie może kierować się danymi wynikającymi z ewidencji gruntów, ponieważ stan wynikający z ewidencji jest stanem władania i nie pokrywa się ze stanem prawnym w rozumieniu art. 153 k.c.

Ustalając więc stan prawny sąd nie jest związany w tym zakresie deklaratywną treścią aktu własności ziemi. Brak tego związania nie oznacza, że sąd poddaje kontroli legalność decyzji administracyjnej (aktu własności ziemi). Taka niedopuszczalna kontrola miałaby miejsce wtedy, gdyby sąd kwestionował sam fakt stwierdzonego w decyzji nabycia własności (np. że nabycie nie nastąpiło albo że dotyczy ono zupełnie innej nieruchomości niż wymieniona w akcie własności ziemi). Dlatego też Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela wcześniejsze orzeczenie, że określenie obszaru działki według stanu wynikającego z ewidencji gruntów nie przesądza o ostatecznych granicach nabytej z mocy prawa nieruchomości rolnej i że sąd nie jest związany przy rozgraniczeniu treścią aktu własności ziemi (orz. SN z dnia 4.IV.1975 r. III CZP 92/74, z dnia 23.VI.1978 r. IV CR 268/78, z dnia 11.XII.1979 r. III CRN 324/73).

Wyrok SN z dnia 26 stycznia 1981 r., III CRN 315/80

Standard: 31816 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Ustalenie granicy według stanu prawnego przez dokonanie pomiarów gruntów uczestników postępowania będzie możliwe przy założeniu, iż granice z sąsiadami (osobami trzecimi, nie będącymi uczestnikami w sprawie niniejszej) są niesporne. Gdyby było inaczej, powstałaby konieczność ustalenia granicy według jednego z pozostałych dwóch kryteriów przewidzianych w art. 153 k.c., a więc według ostatniego stanu posiadania lub też "z uwzględnieniem wszelkich okoliczności".

Kwestia niewspółmierności kosztów pomiaru obu sąsiadujących gruntów w stosunku do wartości spornego pasa ziemi nie może mieć znaczenia dla oceny potrzeby dokonania pomiarów. Problem kosztów postępowania, w tym kosztów społecznych, jest niewątpliwie bardzo istotny. Zmniejszanie jednak kosztów musi odbywać się przez właściwe stosowanie obowiązujących przepisów. Nie może ono natomiast prowadzić do ograniczenia praw strony czy też uczestnika postępowania ani odbywać się przez wydawanie orzeczeń naruszających prawo.

Postanowienie SN z dnia 6 maja 1974 r., III CRN 81/74

Standard: 30739 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

W sytuacji gdy dwa grunty o określonej powierzchni i określonych granicach w stosunku do sąsiadujących gruntów zostały połączone, a następnie na skutek ich rozdzielenia powstał spór co do granicy między tymi gruntami, okoliczność, że brak jest planu geodezyjnego dotyczącego tej granicy i znaków granicznych na gruncie, nie stoi na przeszkodzie ustalenie granicy na podstawie stanu prawnego.

Stan prawny bowiem wynika w tym przypadku z dokumentów określających konkretną powierzchnię obu gruntów. Jeżeli z porównania danych zawartych w tych dokumentach ze stanem rzeczywistym istniejącym na gruncie wynika, że sąsiadująca nieruchomość ma powierzchnię większą kosztem drugiej nieruchomości, ustalenie granicy powinno nastąpić na podstawie niespornych danych wynikających z tych dokumentów.

Wyznaczenie linii geodezyjnej stanowi w tym wypadku jedynie techniczne oznaczenie prawidłowego przebiegu granicy.

Postanowienie SN z dnia 24 października 1972 r., III CRN 248/72

Standard: 30545 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne

Przez stan prawny, według którego przede wszystkim ustala się granice w myśl art. 41 pr. rzecz. (art. 153 k.c.), należy rozumieć także zasiedzenie przygranicznych pasów ziemi.

Postanowienie SN z dnia 26 kwietnia 1967 r., III CR 424/66

Standard: 29622 (pełna treść orzeczenia)

Sąd NajwyższyPrawo cywilne